استعمال معانی مجازی در قرآن

استعمال معانی مجازی در قرآن

آقای تیجانی، عالمی که قبلاً سنّی بوده و سپس شیعه شده، در کتاب معروف و مفید خود «آنگاه هدایت شدم»، می‌گوید:
من در یکی از کشورهای عربی وارد مسجدی شدم و با جماعت نماز خواندم. پس از نماز، امام جماعت برای مردم چنین صحبت کرد: خداوند دو چشم و دو دست و صورت دارد! گفتم: مگر خدا جسم است که چشم و دست و صورت داشته باشد؟ گفت: مگر این آیه در قرآن نخوانده‌ای که:
«وَ قالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللهِ مَغْلُولَة غُلَّتْ أیْدِیهِمْ وَ لُعِنُوا بِما قالُوا بَلْ یَداهُ مَبْسُوطَتانِ»؛[۱]
يعنی‌ هر دو دست خدا باز است. پس، خدا دو دست دارد یا مگر در قرآن نخوانده‌ای که: «وَ اصْنَعِ الْفُلْکَ بِأَعْیُنِنا»؛[۲] خدا به نوح(ع) گفت: مقابل چشم من کشتی بساز؛ پس خدا چشم دارد؛ و همچنین فرموده است: «کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ * وَ یَبْقَی وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإکْرامِ»؛[۳] همه چيز فانی‌ می‌شود، تنها صورت خدا باقی‌ می‌ماند. پس خدا چهره دارد.
گفتم: آقای عزيز، در تمام اين آيات معانی‌ مجازی مراد است، نه معانی‌ حقيقی‌ الفاظ. در قرآن استعمال مجازی استعارات و كنايات فراوان وجود دارد. معانی‌ حقيقی‌ در اين موارد اين نيست كه خدا چشم و صورت و دست داشته باشد. گفت: خير، در قرآن استعمال مجازی نيست و همه جا معنای حقيقی‌ مراد است. گفتم: اگر اين طور است، پس اين آيه را چطور معنی می‌کنی؟
«وَ مَنْ کانَ فِی هذِهِ أعْمَی فَهُوَ فِی الْآخِرَة أعْمَی وَ أضَلُّ سَبِیلاً»؛[۴]
«هر كه در دنيا كور باشد، در عالم آخرت هم كور خواهد بود».
آيا واقعاً همين طور است؟ گفت: نه. گفتم: پس معلوم می‌شود در قرآن استعمال مجازی هست. «دست خدا» کنایه از قدرت خداست. «چشم خدا» کنایه از حضور خدا در همه جاست. مقصود از «وجه خدا» ذات خداست، نه صورت خدا؛ وگرنه آیه‌ی: «... کُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ إلاّ وَجْهَهُ ...»؛[۵] چه معنایی خواهد داشت؟ آن طور كه شما می‌گوييد، معنای آيه اين می‌شود كه همه چيز حتّی چشم و دست خدا هم از بين می‌رود و تنها صورت خدا باقی‌ می‌ماند! آيا صورت بی‌چشم برای کسی متصوّر است؟

پی نوشت ها

[۱]. سوره‌ی مائده، آیه‌ی ۶۴.
[۲]. سوره‌ی هود، آیه‌ی ۳۷.
[۳]. سوره‌ی الرّحمن، آیات ۲۶ و ۲۷.
[۴]. سوره‌ی اسراء، آیه‌ی ۷۲.
[۵]. سوره‌ی قصص، آیه‌ی ۸۸.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت