خانه، محیط کوچکی بیش نیست، امّا نعمت بسیار گرانبهایی است. وقتی مرد از کارهای روزانه و سر و صداهای خارج خسته شد، به خانه پناه میآورد، وقتی از کشمکشها، تزاحمات و ناملایمات زندگی به تنگ آمد، برای استراحت به خانه میآید، حتی وقتی از گردش و تفریح هم خسته شد، بدانجا پناه میآورد. آری، خانه، بهترین آسایشگاهی است که انسان میتواند بدون هیچ قید و بندی در آنجا استراحت کند، جای انس و مودت، صفا و صمیمیت، آرامش و استراحت است، پرورشگاه مردان و زنان با فضیلت است. مرکز شخصیتسازی و کلاس تعلیم و تربیت کودکان است، اجتماع کوچکی است که اجتماع بزرگ انسانها را به وجود میآورد، ترقی و تنزل و صلاح و فساد اجتماع مربوط به همین اجتماع کوچک است، اجتماع کوچک خانوادگی با این که جزء اجتماع بزرگ محسوب میشود، در عین حال، از یک نوع استقلال داخلی برخوردار است. از این رو، اصلاح اجتماع را باید از اصلاح خانوادهها آغاز کرد.
ادارهی این پایگاه حساس زندگی و کلاس تعلیم و تربیت اجتماعی بهعهدهی بانوان است؛ یعنی ترقی، تنزل، اصلاح و افساد اجتماع در اختیار بانوان و به ارادهی آنهاست. بنابراین، خانهداری شغل بسیار آبرومند و پر افتخاری است.
کسانی که محیط خانه را کوچک میشمارند و از شغل شریف خانهداری عار دارند، به حقیقتِ معنای خانهداری و ارزش آن پی نبردهاند.
یک خانم خانهدار باید افتخار کند که در یک چنین پست حساسی قرار گرفته، برای پیشرفت و ترقی ملت فداکاری میکند.
خانمهای تحصیل کرده نیز در این میان مسئولیت بیشتری دارند، باید برای دیگران سرمشق زندگی باشند و عملاً به آنها درس خانهداری و شوهرداری بیاموزند، باید عملاً اثبات کنند که با سواد بودن نه تنها به خانهداری و شوهرداری لطمه نمیزند، بلکه راه و رسم زندگی را به آنها یاد میدهد.
یک خانم تحصیل کرده باید زندگی را به بهترین شکل اداره کند و به شغل شریف خانهداری افتخار نماید و بدین وسیله لیاقت و برتری خانمهای تحصیل کرده را به اثبات برساند، نه آن که به بهانهی باسواد بودن دست به سیاه و سفید نگذارد و با این کار بانوان باسواد را بدنام کند. درس خواندن برای بیکار گشتن و زیربار مسئولیت نرفتن نیست، بلکه برای کدبانو شدن و درس زندگی آموختن است. به داستان زیر توجه فرمایید:
مردی که با دختر دیپلمهای ازدواج کرده بود، در دادگاه چنین گفت: همسرم در خانه دست به سیاه و سفید نمیگذارد و هر بار که به او اعتراض میکنم، میگوید: ظرف شویی و رختشویی و بچهداری کار یک زن دیپلمه نیست. اگر از رفتار من ناراحتی، طلاقم بده و با یک کلفت ازدواج کن. بنده نیز در پاسخ حرفهای او، گروهی از آشنایان و خویشان او را برای شام دعوت کردم. موقع شام، سفره را پهنکردم و کارنامهی دیپلم قاب گرفتهی همسرم را در سفره نهادم و گفتم: ببخشید! شام ناقابلی است که خانم حقیر هر شب به خورد بنده میدهد. صلاح دیدم از شما هم بدین وسیله پذیرایی کنم.[1]
به هر حال، خانهداری و کدبانوگری شغل شریف و آبرومندی است که مراتب لیاقت و هنرنمایی بانوان را به اثبات میرساند. بد نیست در این باره قضاوت خود بانوان تحصیل کرده را بشنوید:
خانم ... بر این عقیده است که: کدبانوی واقعی، زنی است که سازگار باشد و از نظر مادی اهل افراط و تفریط نباشد. یک زن کدبانو موقعی میتواند بگوید که دارای صفات خاص کدبانوگری است که از وضع درآمد شوهر و وضع خانوادگی خود، آگاهی کامل داشته باشد. به نظر من یک زن اداری هم میتواند کدبانوی خوبی باشد.
خانم فریده نوروز شمیرانی لیسانسیه میگوید: کدبانو باید علاوه بر این که به امور خانه وارد باشد همراه خوبی برای همسرش، مادر خوبی برای فرزندانش و مهماندار خوبی برای خانهاش باشد.
خانم دکتر محترم فصیحی پزشک اطفال میگوید: به نظر من کدبانوی واقعی کسی است که کار اداری نداشته باشد؛ زیرا در کشور ما سرویسهای اداری از نظر وضع غذا و کمبود مهدکودک و غیره نمیتواند نیاز کارمندان را برآورده سازد. یک مادرِ کارمند، نگران این است که غذای شوهرش دیر شده یا کودکش تنها مانده است.
خانم صغری یکتا ناظمهی فنی دانشکدهی پزشکی میگوید: زن کدبانو با بودجهی کم میتواند خانهای تمیز و آراسته داشته باشد، با شوهرش در غم و شادی شریک باشد، از حال روحی و اجتماعی شوهرش غافل نباشد.
خانم ایران نعیمی میگوید: کدبانو زنی است که از تفریحات غیرضروری بکاهد و هدفش بهتر کردن وضع خانه باشد و از تنظیم بودجه خانوادگی اطلاع داشته باشد.[2]
از وظایف مهم خانهداری، تمیز کردن منزل، اسباب و لوازم زندگی است. نظافت و بهداشت به حفظ و سلامت اهل خانه کمک میکند و جلو بسیاری از بیماریها را میگیرد. زندگی کردن در خانه تمیز مسرتبخش و دل پذیر است، مرد را به سوی منزل متمایل میسازد، اسباب آبرو و سربلندی خانواده است.
رسول خدا(ص) در این باره میفرماید:
دین بر نظافت پایهگذاری شده است.[3]
و در سخنی دیگر میفرماید:
اسلام نظیف است، شما هم در پاکیزگی کوشش کنید، زیرا تنها پاکیزگان داخل بهشت میشوند.[4]
خانه را همیشه تمیز نگهدارید، روزی یک مرتبه جارو و گردگیری کنید، در طول شبانهروز اگر جایی آلوده شد فوراً تمیزش کنید و نظافت آن را برای موقع معین جارو کردن نگذارید، در و دیوار و سقف اتاقها را گردگیری کنید، تار عنکبوتها را بگیرید، میز، مبل، صندلی و سایر اثاث خانه را گردگیری کنید، شیشههای در و پنجره را تمیز کنید، زباله و خاکروبهها را در ظرف سرپوشیدهای بریزید و از حدود اتاقها و آشپزخانهدور گردانید، مبادا غذاهای شما را آلوده گرداند، زود به زود آن را خالی کنید مبادا متعفن گردد و تولید میکرب کند، کثافت و خاکروبهها را در کوچه و درِ خانه نریزید؛ زیرا به بهداشت عمومی لطمه میزند، به علاوه تولید میکرب میکند و چه بسا به وسیله باد و مگس به منزل شما منتقل شود و سلامت خودتان را در معرض خطر قرار دهد، به طور کلی سعی کنید هیچ نقطهای از منزل شما محل کثافت و تولید میکرب واقع نگردد.
ظرفهای کثیف و چرب را روی هم نریزید، بلکه هر چه زودتر آنها را بشویید، چرا که اگر نشسته روی هم بمانند ممکن است تولید میکرب کنند و سلامت شما را به خطر بیندازند، ظرفها را با آب تمیز دست نخورده بشویید و اگر با آب راکد یا حوض میشویید، بعداً آب پاکیزه روی آنها بریزید؛ زیرا ممکن است آب حوض در اثر مرور زمان آلوده شده باشد و به سلامت شما لطمه بزند، پس از شستن ظرفها، آنها را درجای محفوظی بگذارید یا پارچه تمیزی روی آنها بیندازید، لباسهای کثیف، مخصوصاً کهنهی بچهها را از حدود اتاقها و آشپزخانه دور کنید و در جای محفوظی نگه دارید تا مگسها ـ که حامل انواع میکرب هستند ـ در آن جا اجتماع نکنند، و زود به زود آنها را بشویید.
لباسهای خود و فرزندانتان همیشه نظیف و پاکیزه باشد مخصوصاً لباسهای زیر که همیشه با بدن تماس دارند.
گوشت و حبوبات و سایر پختنیها را پیش از پختن خوب بشویید، مخصوصاً سبزیجات را چندین مرتبه با دقت بشویید؛ زیرا ممکن است به میکرب و تخم انگل آلوده باشد و به سلامت شما لطمه بزند.
میوهها را پیش از خوردن تمیز بشویید؛ چون بیشتر آنها سمپاشی میشوند و امکان دارد سموم آنها به شما سرایت کند، گرچه ممکن است اثر فوری نداشته باشند، لیکن بدون شک بیتأثیر هم نخواهند بود.
پیش از خوردن غذا دستهای خود و اطفالتان را تمیز بشویید، اگر با قاشق و چنگال غذا میخورید، باز هم بهتر است دستتان را بشویید، پساز صرف غذا نیز دست و دهانتان را بشویید، دندانها را خلال کنید؛ زیرا ممکن است اجزای غذا در گوشه و کنار دهان و یا لابهلای دندانها بماند و تولید میکرب نماید.
اگر بتوانید بعد از صرف هر غذا، دندانها را مسواک کنید، بسیار خوب است، امّا اگر برایتان ممکن نیست لااقل شبها پیش از خواب مسواک کنید که بدین وسیله هم دندانهایتان را از خطر پوسیدگی و فساد نجات میدهد هم به سلامت خود کمک شایانی مینمایید.
ناخنهایتان را دست کم هفتهای یک بار کوتاه کنید؛ زیرا وقتی ناخن بلند شد، محل نشو و نمای میکربها میشود و سلامتی شما را جداً در معرض خطر قرار میدهد. اگر بتوانید یک روز در میان برای شستوشو به حمام بروید بسیار خوب است؛ اما اگر نمیتوانید لااقل هفتهای یک بار را ترک نکنید.
موهای زیر بغل و سایر مواضع را برطرف سازید؛ زیرا ممکن است انواع میکربها در آنجا تولید شوند و به سلامت شما لطمه بزنند.
خوردنیها را در دسترس مگسها قرار ندهید؛ چرا که ممکن است آنها را آلوده سازند.
شارع مقدس اسلام دربارهی نظافت، سفارشهای زیادی نموده که به پارهای از آنها از باب نمونه اشاره میشود:
امام صادق(ع) فرمود:
خدا زیبا بودن و زینت کردن را دوست دارد. و تظاهر به نداری و فقر را مکروه دارد. دوست دارد آثار نعمتهایش را بر بندهاش ببیند. لباسش نظیف و پاکیزه باشد، بوی خوش استعمال کند. خانهاش را زینت نماید. خانه و اطرافش را جاروب کند. قبل از غروب چراغ را روشن کند؛ زیرا این عمل فقر را از خانه دور میکند و روزی را زیاد میگرداند.[5]
رسول خدا(ص) میفرماید:
آدم کثیف، بد بندهای است.[6]
و نیز نقل است از آن حضرت که فرمود:
خاکروبهها را شب در خانه نگذارید بماند؛ زیرا جایگاه شیطان میشود.[7]
و نیز در جایی دیگر میفرماید:
خاکروبهها را پشت در منزل نریزید؛ زیرا جایگاه شیطان میشود.[8]
و در حدیثی دیگر میفرماید:
لباس انسان باید همیشه پاکیزه و تمیز باشد.[9]
هم چنین در سخنی دیگر میفرماید:
دستمال چرب را در خانه نیندازید؛ زیرا جایگاه شیطان میشود.[10]
حضرت علی(ع) میفرماید:
تارهای عنکبوت را از خانههایتان بگیرید، زیرا ترک کردن آنها باعث نادری میشود.[11]
و حضرت صادق(ع) در این باره میفرماید:
شستن ظرفها و تمیز کردن اطراف خانه، روزی را زیاد میکند.[12]
و در سخنی دیگر میفرماید:
ظرفها را بدون روپوش نگذارید؛ زیرا شیطان آب دهن در آنها انداخته، از آنها استفاده میکند.[13]
و نیز میفرماید:
میوهها دارای سمومی هستند، آنها را خوب بشویید، آنگاه میل کنید.[14]
حضرت کاظم(ع) میفرماید:
یک روز در میان به حمام رفتن، انسان را فربه میکند.[15]
رسول خدا(ص) میفرماید:
اگر بر امتم دشوار نمیشد واجب میکردم در موقع هر وضویی مسواک کنند.[16]
حضرت صادق(ع) میفرماید:
ناخن گرفتن در روز جمعه از بیماری جذام و جنون و پیسی و کوری جلوگیری میکند.[17]
و حضرت علی(ع) میفرماید:
شستن دستها پیش از غذا و پس از آن عمر را زیاد میگرداند و از چرکین شدن لباسها مانع میشود و چشم را نورانی میکند.[18]
۱- چرا اصلاح اجتماع را باید از اصلاح خانوادهها آغاز کرد؟
۲- به کدام دلایل خانهداری شغل بسیار آبرومند و پر افتخاری است؟
۳- به کدام دلایل نظافت و بهداشت در خانه مهم و ضروری است؟
[1]. روزنامهی اطلاعات، 3 آذر 1350.
[2]. همان، 28 فروردين 1351.
[3]. محجة البيضاء، ج 1، ص 166.
[4]. مجمع الزوائد، ج 5، ص 132.
[5]. بحارالأنوار، ج 79، ص 300.
[6]. همان، ج 76، ص 175.
[7]. همان، ج 76، ص 175.
[8]. همان، ص 177.
[9]. شافى، ج 1، ص 208.
[10]. همان، ص 215.
[11]. همان، ص 208.
[12]. بحارالأنوار، ج 76، ص 176.
[13]. بحارالأنوار، ج 76، ص 176.
[14]. شافى، ج 2، ص 124.
[15]. همان، ج 1، ص 209.
[16]. همان، ص 210.
[17]. همان، ص 211.
[18]. همان، ج 2، ص 123.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله ابراهیم امینی