دانه‌های باران در شرایط مخصوصی به صورت برف در می‌آیند و چرخ زنان، با نرمی و زیبایی بر زمین می‌نشینند. برف که برای گیاهان بسیار سودمند می‌باشد، به تدریج آب می‌شود و در منابع زیرزمینی ذخیره می‌گردد، یا در نهرها و رودها به جریان می‌افتد و در دسترسِ نیازمندان قرار می‌گیرد و سرانجام به سوی دریا می‌رود. بخش دوّم: برهان های اثبات وجود خدا | ۲
نظم و هم‌آهنگی در جهان
یک کتاب را در نظر بگیرید. آن کتاب از هزاران حرف و هزاران کلمه و جمله ترکیب یافته است این حروف و کلمات چه ارتباطی با هم دارند؟ آیا درهم و برهم و بی‌ربط، کنار هم قرار گرفته‌اند؟ یا این که با نظم و ربط خاصی در پی هم آمده‌اند؟
بعد از این که کتاب را خواندید پی می‌برید که تمام حروف و کلمات و جمله‌ها و بخش‌های مختلف آن کاملاً مربوط و متناسب هستند و هدف واحدی را تعقیب می‌نمایند. تمام این حروف و کلمات با نظم و ترتیب مخصوصی کنار هم قرار گرفته‌اند و هر یک جایگاهی ویژه دارند. به خوبی درک می‌کنید که در تنظیم و تألیف این حروف و کلمات، منظور و هدفی در نظر بوده است. پی می‌برید که نگارنده‌ی کتاب، عقل و شعور داشته و قبلاً از کار خود آگاه بوده و با پیش‌بینی و هدف‌گیری، حروف و کلمات را این چنین تنظیم کرده است و در این کار توانایی و مهارت داشته است. در یک مجموعه منظم همه اجزا به هم پیوسته و مربوطند و هدف واحدی را تعقیب می‌نمایند.
هر یک از اجزا در جایگاه خاصی قرار گرفته و کاری را بر عهده دارد که اگر در جای دیگر قرار گیرد یا وظیفه‌اش را انجام ندهد کار آن مجموعه ناتمام می‌ماند و نتیجه‌ی مطلوب حاصل نخواهد شد.
آیا احتمال می‌دهید آن کتاب خود به خود و از روی تصادف و بی‌هدف به وجود آمده باشد؟ آیا احتمال می‌دهید که یک موجود بی‌درک و شعور ـ مثلاً باد ـ قلم را روی کاغذ کشیده باشد و چنین کتابی را پدید آورده باشد نه هیچ‌گاه احتمال نمی‌دهید که آن کتاب خود به خود و بی‌هدف به وجود آمده باشد و هیچ‌گاه احتمال نمی‌دهید که به‌وسیله یک موجود بی‌درک و شعوری تصادفاً چنین کتابی تألیف شده باشد، چون می‌دانید که هر پدیده‌ای علتی متناسب با خود دارد و اگر کسی چنان احتمالی را بدهد، شما به او می‌خندید و سخنش را غیر عاقلانه می‌شمارید بنابراین از وجود کتاب و نظم و هم‌آهنگی کلمات و حروف آن به دو موضوع پی می‌برید:
اول این که: کتاب، مؤلف و نگارنده‌ای دارد؛
دوم این که: نگارنده‌ی کتاب دارای عقل و علم و مهارت و توانایی است و در کارش هدف‌دار بوده است.
هم‌چنین هر دستگاه منظم و هدفداری را ببینید به عقل و تدبیر و توانایی سازنده‌اش پی می‌برید و از ظرافت‌کاری و نظم آن دستگاه بر مقدار علم و توانایی سازنده‌اش اطلاع پیدا می‌کنید.
کتاب بزرگِ جهان آفرینش نیز دارای حروف و کلمات و جملاتی است، هر یک از موجودات و پدیده‌ها و حوادث حرفی یا کلمه‌ای یا جمله‌ای از این کتاب بزرگ است. حوادث و پدیده‌های جهان درهم و برهم و بی‌ربط نیستند، بلکه همانند حروف و کلمات کتاب، نظم و هم‌آهنگی و پیوستگی دارند.
به این کتاب بزرگ بنگرید در ساختمان بدن انسان ـ که کلمه‌ای از کتاب آفرینش است ـ صدها دستگاه ظریف و منظم وجود دارد که در ساختمان هر یک از آنها صدها ظرافت و ریزه‌کاری مشاهده می‌شود. این مجموعه با عظمت یک واحد را تشکیل می‌دهد که اجزائش همه به هم پیوسته و مربوطند. تعاون و همکاری دارند و نیاز یکدیگر را برطرف می‌سازند، هر یک از دستگاه‌های مختلفِ بدن به منزله‌ی کارخانه‌ی عظیمی است و همه‌ی این کارخانه‌ها به یکدیگر وابسته‌اند. مجموع اعضای بدن انسان با نظم و هم‌آهنگی کامل کار می‌کنند تا انسان زنده بماند و به زندگی خویش ادامه دهد.
بدن انسان نیز نمی‌تواند به تنهایی به حیات خویش ادامه دهد بلکه به موجودات دیگری مانند آب و هوا و غذاهای گوناگون، درختان و گیاهان و حیوانات و منابع طبیعی زمین وابسته و نیازمند است و بدون اینها نمی‌تواند زندگی کند و همه اینها به تابش خورشید و حرکت منظم زمین و توالی شب و روز و فصل تابستان و زمستان وابسته‌اند.
تا آن جا که گویی همگی یک واحد حقیقی را تشکیل می‌دهند که کمال نظم و هم‌آهنگی در بینشان برقرار است. با دقت به این کتاب بزرگ آفرینش، به جهان بنگرید، به کلمات پویا و زیبایش نگاه کنید، ارتباط و نظم و هم‌آهنگیِ کلماتش را دقیقاً ملاحظه نمایید، چه می‌بینید؟ به خوبی درک می‌کنید که این مجموعه‌ی بزرگ آفرینش، تصادفاً و بدون هدف بوجود نیامده است، طبیعت بی‌درک و شعور نمی‌تواند چنین نظام دقیق و هدفداری را برقرار سازد، نمی‌تواند چنین کتاب پر حجم و پر معنایی را به نگارش درآورد. با مشاهده‌ی جهان و فهم ارتباط و هم‌آهنگی آن به خوبی به علت حقیقی آن پی می‌برید، در می‌یابید که جهان را آفریدگاری است دانا و توانا که با علم و تدبیر و هدفداری جهان را آفریده است و اداره می‌کند. به این ترتیب به هر جا بنگری، در هر پدیده‌ای که مطالعه کنی آثار علم و قدرت خدای جهان آفرین را مشاهده خواهی کرد. و این طریقِ نگرش و تفکر، یکی از بهترین راه‌های خداشناسی است که «برهان نظم» نامیده می‌شود.
در بسیاری از آیات قرآن سفارش شده که در آفرینش زمین و آسمان، خورشید و ستارگان، حیوانات و گیاهان، پیدایش منظم شب و روز، شگفتی‌های وجود انسان، اختلاف الوان و اشکال و زبان‌ها، بیندیشید تا به آفریدگار جهان پی ببرید.
گردش آب
توزیع آب در بین موجودات، بسیار جالب و شگفت‌انگیز است. منبع اصلی آب، اقیانوس‌ها و دریاها و دریاچه‌ها هستند. از این منابع پر برکت و غنی است که آب در زمین توزیع می‌شود.
آب اقیانوس‌ها، دریاها و دریاچه‌ها در اثر تابش خورشید به تدریج بخار می‌شود و به آسمان بالا می‌رود، بخارها با وزش بادها به این سو و آن سو می‌روند. وقتی که دما و فشار به حدِّ معینی برسد به صورت ابر، یعنی بخار متراکم در می‌آیند و با وزش بادهای تند یا کند حرکت می‌کنند و بر روی قسمت‌های گوناگون زمین گرد آمده آماده‌ی بارش می‌شوند و گیاهان و درختان را در قله‌های کوه‌های بلند و در داخل جنگل‌های دوردست سیراب می‌سازند. آب باران تدریجاً در زمین فرو می‌رود و در زمین برای روزهای احتیاج ذخیره می‌گردد. آب‌های ذخیره شده گاهی به صورت چشمه، از دامنه‌ی کوه می‌جوشد و گاهی انسان‌ها با کار و کوشش و زحمت، قنات یا چاه ایجاد می‌کنند و از منابع حیات‌بخش آب‌های زیرزمینی بهره‌مند می‌گردند.
دانه‌های باران در شرایط مخصوصی به صورت برف در می‌آیند و چرخ زنان، با نرمی و زیبایی بر زمین می‌نشینند. برف که برای گیاهان بسیار سودمند می‌باشد، به تدریج آب می‌شود و در منابع زیرزمینی ذخیره می‌گردد، یا در نهرها و رودها به جریان می‌افتد و در دسترسِ نیازمندان قرار می‌گیرد و سرانجام به سوی دریا می‌رود.
خاصیت بالا رفتن بخار و جابه‌جا شدن آن به وسیله‌ی باد نیز شایسته‌ی دقت و توجه است. اگر قدرت بادها نبود، ابرها چگونه در هوا پخش می‌شدند؟ چگونه به این سو و آن سو می‌رفتند؟ اگر تابش گرم خورشید نبود، آیا آب دریا تبخیر می‌شد؟ اگر آب دریا فقط در حرارت صد درجه تبخیر می‌شد، آیا به قدر کافی در اختیار موجودات قرار می‌گرفت؟ و آیا در آن هنگام زندگی برای انسان‌ها امکان داشت؟ اگر باران قطره قطره نازل نمی‌شد چه مشکلاتی پیش می‌آمد؟ مثلاً اگر باران یک جا و به صورت نهرهای پر آب از آسمان فرود می‌آمد چه می‌شد؟ آیا می‌توانست به تدریج در زمین فرو رود و ذخیره گردد؟
خاصیت باران و برف در پاک‌سازی هوا نیز جالب و درخور دقت است؛ اگر برف و باران، سموم و آلودگی‌های هوا را نمی‌گرفتند، آیا به خوبی می‌توانستیم تنفس کنیم؟
اکنون به خوبی توجه کردید که آب و برف و باران چه خواص ارزنده‌ای دارند؟ دریا و خورشید و باد و ابر و باران چگونه و با چه نظم و هم‌آهنگی دقیقی با هم و در پی هم کار می‌کنند؟ تا وسایل زندگی ما و سایر موجودات زنده را فراهم سازند.
این نظم و ترتیب و هم‌آهنگی و همکاری گواه چیست؟ آیا بهترین گواه بر این نیست که در آفرینش این جهان پرشکوه عقل و تدبیر دخالت داشته است؟ آیا این نظم و ترتیب و هم‌آهنگی به ما نمی‌گوید که «وجود دانا و توانايى» آن را پیش‌بینی نموده است؟ و او انسان و سایر موجودات را آفریده است و آن‌چه را که نیاز داشته‌اند خلق کرده است؟
اکنون که به ارزش و اهمیت و خواص آب بیشتر واقف شدیم، باید ببینیم که خدا چه وظیفه‌ای برای ما در مقابل این نعمت، معیّن نموده است: او به ما فرمان داده که از این نعمت حیات‌بخش بهره‌مند شویم، مطیع و شکرگزار او باشیم. بنوشیم و بنوشانیم؛ خود و محیط زندگی خود را با آن پاکیزه کنیم. مراقبت نماییم که آن را بیهوده مصرف نکنیم، در مصرف آب صرفه‌جویی کنیم تا دیگران با کمبود آن مواجه نشوند. نهرها و رودها و دریاها و ساحل دریاها را آلوده نسازیم. در حفظ آب‌های زیرزمینی بکوشیم و از این نعمت بزرگ الهی که حیات انسان‌ها و حیوان‌ها و گیاهان بدان بستگی دارد، برای آبادانی زمین و تأمین نیازهای عمومی به خوبی استفاده کنیم.
خدا در قرآن می‌فرماید:
آیا کافران نمی‌دانند که ما هر چیز زنده را از آب پدید آوردیم چرا ایمان نمی‌آورند.[1]
و می‌فرماید:
خدا است که بادها را می‌فرستد تا ابرها را برانگیزد و چنان که خواهد بر آسمان بگستراند و آن را پاره پاره کند و توبینی که قطره‌های باران از خلال ابرها بیرون آید و چون باران را به هر که خواهد از بندگانش برساند شادمان شوند.[2]
و می‌فرماید:
اوست که از آسمان برایتان باران نازل کرد. از آن می‌نوشید و بدان گیاه می‌روید که چارپایان را در آن می‌چرانید. با آن برایتان کشتزار و زیتون و درختان خرما و تاکستان‌ها و هر نوع میوه برویاند. در این نشانه‌ای است برای کسانی که می‌اندیشند.[3]
خودآزمایی
۱- از وجود کتاب و نظم و هم‌آهنگی کلمات و حروف آن به کدام موضوعات پی می‌برید؟
۲- «برهان نظم» را توضیح دهید.
۳- نظم و ترتیب و هم‌آهنگی و همکاری در جهان گواه چیست؟
پی نوشت ها
[1]. انبياء (21) آيه‌ی 30: «وَجَعَلْنا مِنَ الماءِ كُلَّ شَىءٍ حَىٍّ».
[2]. روم (30) آيه‌ی 48: «اللهُ الَّذِى يُرْسِلُ الرِّياحَ فَتُثِيرُ سَحاباً فَيَبْسُطُهُ فِى السَّماءِ كَيْفَ يَشاءُ وَيَجْعَلُهُ كِسَفاً فَتَرَى الوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلالِهِ فَإِذا أَصابَ بِهِ مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ إِذا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ».
[3]. نحل (16) آيه‌ی 11: «هُوَ الَّذِى أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً لَكُمْ مِنْهُ شَرابٌ وَمِنْهُ شَجَرٌ فِيهِ تُسِيمُونَ * يُنْبِتُ لَكُمْ بِهِ الزَّرعَ وَالزَّيْتُونَ وَالنَّخِيلَ وَالأَعْنابَ وَمِنْ كُلِّ الَّثمَراتِ إِنَّ فِى ذ لِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ».
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله ابراهیم امینی