دیدگاه آیت الله صافی درباره ارزش و جایگاه معلم

نامه شماره ۱۸

بسم‌ الله الرّحمن الرّحیم
محضر مبارک مرجع عالی‌قدر شیعه، حضرت آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی دام‌ظله‌العالی
با عرض سلام و ادب به حضور آن عزیز فرزانه
خواهشمند است در اوّلین سال تدریس اینجانب و اشتغال به شغل معلّمی، که شغل انبیای الهی است، با رهنمودهای ارزنده خود، این جانب را دلگرم سازید.
ایام عزّت مستدام
 
بسم الله الرّحمن الرّحیم
 
با سلام و تقدیر از حسن نیّت و توجّهی که به قداست شغل خود، در آغاز شروع به آن دارید، از خداوند متعال مسئلت می‌نمایم که ابواب توفیق را بر روی شما مفتوح و در زیر سایه حضرت بقیةالله ـ ارواحنا فداه ـ موفّق و از یاران و خدمتگزاران حضرتش باشید.

رتبه معلم

شغل شریف معلّمی از مشاغلی است که عقل و شرع بر احترام آن اتفاق دارند و علوّ منزلت و رتبه معلّم در بین تمام ملل و امم همواره مورد تصدیق و تأیید بوده و هست.
خداوند متعال طبق فرموده خود، در قرآن مجید، معلم کلّ انسان‌ها و معلم آدم ابوالبشر و معلم حضرت رسول خاتم(ص) است و تمام ممکنات، زیر پوشش تعلیم و تربیت تکوینی، تشریعی و فطری او قرار دارند.

معلمان بشری

انبیای عظام یکی از بزرگ‌ترین وظایفشان، تعلیم و تربیت است و حضرت رسول اکرم(ص) طبق فرموده خودشان: «إِنَّمَا بُعِثْتُ مُعَلِّماً»،[۱] معلم کتاب و حکمت بود.
امیرالمؤمنین و سایر ائمه اطهار(ع) مظاهر صفت تعلیم و تربیت جامعه الهیّه هستند. مدرسه تعلیم و بیان علوم و معارف و احکام آن بزرگواران، از همان صدر اسلام گشایش یافت و تا به امروز، یگانه مدرسه جهانی است که هزاران معلم در آن پرورش یافته و در اطراف و اکناف جهان، شهر و روستا، مساجد و حسینیه‌ها، منازل و مدارس، شغل مقدّس آموزگاری دارند.
حضرت سیدالشهداء(ع) ـ علیه و علی اولاده و علی اصحابه الکرام افضل التحیة و السلام ـ که در ایّام محرّم و صفر، در سراسر عالم اسلامی، به خصوص کشور عزیزمان، مجالس سوگواری و عزاداری آن حضرت منعقد است و همه مدارس تعلیم و تربیت از برکت وجود ذی‌جودش می‌باشد، در مسجد مدینه، عالی‌ترین حلقه درس را داشت که خود آن بزرگوار، مدرّس و معلّم آن بود و صحابه و تابعین در آن افتخار شاگردی و کسب علم را در آن داشتند.[۲]
بدیهی است که در اینجا احتیاج به تذکر نیست که مقصود از تعلیم و معلّم، تعلیم علوم مشروعه و معلّم کمالات مفیده است.
معلّم قرآن، معلّم احکام، معلّم اخلاق، معلّم اعتقادات و اصول دین، معلّم خطّ و نگارش، معلّم تاریخ و سرگذشت عبرت‌انگیز گذشتگان، معلّم علوم ادب، معلّم علوم پزشکی، معلّم فیزیک، شیمی، ریاضیات، هیئت و نجوم، معلّم انواع صنایع، معدن شناسی، زمین شناسی، گیاه شناسی و ... همه فضیلت دارند، و تعلیم همه را می‌توان به عنوان خدمت به جامعه و عزّت و شوکت اسلام و مسلمین و رفع نیاز از بیگانگان، برای کسب ثواب و رضای خداوند متعال انجام داد.
در صورتی که معلّم با این شعور و ادراک عالی و هدف مقدس، علومِ مذکوره را تعلیم دهد، هیچ یک از متاع‌های دنیوی را نمی‌توان با ارزش کار او برابر شمرد.

خلوص نیت در تعلیم

هرچه خلوص نیّت معلّم، در این راه بیشتر و اهتمام او در تربیت افراد مفیدتر و کامل‌تر باشد، ارزش معنوی کار او بیشتر می‌شود.
در مدرسه تعلیم حضرت امام جعفر صادق(ع) که هزاران شاگرد، از علما، محدّثان، مفسّران و متخصّصان در علوم متنوع تربیت شده‌اند، فردی مانند جابر بن حیان بوده است که او را پدر علم شیمی لقب داده‌اند و صدها کتاب در رشته‌های مختلف تألیف کرده است.
در جامعه اسلامی، وقتی سخن از تعلیم و معلّم و شأن و مقام معلّم به میان می‌آید، تعلیم و تعلّم در رشته‌های مذکور است، هرچند تعلیم علوم اسلامی و علوم قرآن و شرعیّات را موقعیّتی خاص است، امّا چون همه این علوم برای کمال دین و آخرت و نظام معاش و معاد و نفی فقر و جهل لازم است، و از طرفی معلّم در همه این رشته‌ها می‌تواند در ضمن تدریس، با طرح مثال‌های مناسب، دانش‌آموزان را با اسلام و معارف و مکتب حق اهل بیت(ع) آشنا سازد. شغل معلم فرصت بسیار خوبی برای او است که دانش‌آموزان را به راه راست اسلام هدایت نماید، و بالعکس، چنانچه خدای ناکرده، معلّم، متعهّد نباشد و سلامتی اخلاقی و عقیدتی نداشته باشد، در هر رشته‌ای که تدریس کند، ممکن است بر افکار و عقاید و اخلاق دانش‌آموز، اثر سوء بگذارد.
در این میان هم، رشته‌هایی از آداب و فنون فسادانگیز می‌باشد که آموزش و تعلیم آنها جایز نیست و حساب معلمان حقیقی، که با انبیا و ائمه(ع) همکاری دارند و از مکتب آنها الهام می‌گیرند، از کسانی که به آموزش این فنون مبتذل و حرام، عمر خود و دیگران را ضایع می‌نمایند، جداست.
امید آنکه مؤسسات تعلیم و تربیت ما، در مسیر احکام نورانی و هدایت تعالیم قرآنی، جامعه را به رشد و ترقی برسانند و معلّمان عزیز، این وظیفه بزرگی را که به عهده گرفته‌اند، به خوبی ایفا نموده، و سرافراز و سربلند، در زمره پاسداران ارزش‌های اسلامی و منتقل کنندگان معارف دین و حقایق به نسل‌های بعد، محسوب گردند.

توصیه به معلمان

عرض نصیحت من، به معلّمین بزرگوار و محترم، به خصوص عزیزانی که آغاز افتخار آنها، به کسب عنوان معلّمی است، این است که اهتمام داشته باشند تا کار خود را برای خدا و در راه خدا قرار دهند و با دانش‌آموزانی که در کلاس آنها هستند، با کمال مهر و محبت و فروتنی رفتار کنند؛ مسئولانه در کلاس حاضر شده و از امانت‌هایی که به آنها سپرده شده و می‌شود، خوب نگه‌داری کنند که عمر و وقت آنها، نه فقط به خودشان، بلکه به کلّ جامعه مربوط است، تلف نشود.

تأثیر رفتار معلم

بدانند که اخلاق، آداب، روش و گفتار و کردار معلّم، حتی ظاهر لباس و سر و صورت او، بر دانش‌آموز تأثیر می‌گذارد و بعد از خانه و محیط منزل، یا مهم‌تر از خانه، محیط انسان‌ساز، مدرسه و کلاس درس و اخلاق معلّم است.
وَالْبَلَدُ الطَّیِّبُ یَخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَالَّذِی خَبُثَ لا یَخْرُجُ إِلاَّ نَکِدَا؛[۳]
با توجه به این مسئولیّت‌ها، کلاس درس، کلاس عبادت خدا و درسِ معلّم، عبادت و سرتاسرِ شغل او، عبادت است.
گوارا باد بر شما و بر افرادی که چنین افتخاری را کسب کرده‌اند!
یَا لَیْتَنَا کُنَّا مَعَکُمْ فَنَفُوزَ فَوْزاً عَظِیماً.  

 والسلام علیک و رحمة الله و برکاته                                      
لطف الله صافی

پی نوشت ها

[۱]. ابوداود طیالسی، مسند، ص۲۹۸؛ ابن‌ماجه قزوینی، سنن، ج۱، ص۸۳؛ دارمی، سنن، ج۱، ص۱۰۰؛ ابن‌عبدالبر، التمهید، ج۵، ص۱۱۸. «تنها برای تعلیم، برانگیخته شدم».
[۲]. ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۴، ص۱۷۹؛ ر.ک: ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۸، ص۱۶۲؛ علایلی، سموالمعنی فی سموالذات، ص۹۸ـ۱۰۲؛ نگارنده، پرتوی از عظمت امام حسین(ع)، ص۱۵۳ـ۱۵۶.
[۳]. اعراف، ۵۸. «و زمین پاک گیاهش به اذن پروردگارش می‌روید و آنچه پلید است جز [حاصلی] ناچیز برنیاورد».

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

آیت الله العظمی لطف الله صافی گلپایگانی