استعمال مواد مخدر مانند: سيگار، غليان، پيپ، ترياك، هروئين و ديگر مواد مخدر براى همه كس و در همه حال زيان دارد و كسى كه به سلامت خويش علاقهمند است بايد از آنها جداً اجتناب كند. ما، در اين جا در صدد آن نيستيم كه زيانهاى جسمانى، روانى و اقتصادى اين مواد خانمانسوز و خطرناك را تشريح كنيم، بلكه هدفمان بيان زيانهاى اين مواد نسبت به جنينى است كه در رحم مادر قرار دارد. در اين زمينه بهتر است از نوشتههاى دانشمندان متخصص بهرهمند شويم.
ابتدا به مطلب زير ـ که ترجمه و خلاصهی مقالهاى است كه در يكى از مجلات خارجى درج شده ـ توجه بفرماييد:
يك بررسىاى كه در كشورهاى اسكانديناوى بر روى 6363 مادر حامله انجام يافته، نشان مىدهد كه وزن متوسط نوزادان مادرانى كه به سيگار اعتياد دارند، 170 گرم از وزن متوسط ساير نوزادان كمتر است و اين كاهش وزن به نسبت 50% در ميان اطفال اين مادران شايع است. همچنين قُطر سر و شانههايشان كوچكتر از ساير كودكان است و مرگ و مير نيز در ميان اين نوزادان شش برابر بيشتر از ساير نوزادان مىباشد. در ميان اين كودكان، نقص عضو مادرزادى بيشتر از كودكان مادرانى است كه به سيگار اعتياد ندارند.
استعمال سيگار موجب كم شدن اكسيژن خون و زياد شدن «كربواكسى هموگلوبين» خون مادر و جنين مىشود. بيمارى مادرزادى قلب در كودكان مادران سيگارى 50% بيشتر از كودكان مادران غير سيگارى است. مطالعات نشان مىدهد كه اين قبيل كودكان در دوران تحصيل از ساير كودكان همسن خود عقب ماندهتر هستند و اين عقب ماندگى به مقدار سيگار مصرفى در دوران حاملگى مادر بستگى دارد، زيرا سيگار باعث كم شدن سلولهاى مغز كودك مىشود. اينها قسمت كوچكى است از ضايعات كه در اثر استعمال سيگار در مادران سيگارى و نوزادان آنها به وجود مىآيد. البته شايد عوارض زياد ديگرى نيز باشد كه هنوز شناخته نشده است. پس به همهی مادرانى كه خواهان زندگى سالم و سعادتمند براى خود و فرزندانشان هستند توصيه مىشود كه از استعمال دخانيات اجتناب ورزند.[1]
دكتر جزائرى مىنويسد:
استعمال دخانيات، هم براى مادر مضر است و هم به كودكى كه در رحم دارد زيان مىرساند. نوشابههاى الكلى نيز براى زنان آبستن فوقالعاده خطرناك است، زيرا الكل صرفنظر از مسموميتى كه ايجاد مىكند، ويتامينهايى كه مورد نياز مادر و جنين مىباشد منهدم مىسازد و اولاد، ناقص الخلقه و معيوب خواهند شد. استعمال دخانيات و چاى پررنگ نيز براى زنان آبستن فوقالعاده زيانآور است.[2]
دكتر جلالى مىنويسد:
الكل، مرفين و ساير مواد مخدر در خون وارد مىشود و همين خون است كه فتوس را احاطه كرده، بالنتيجه در رشد او تأثير دارد. حتى عقيدهی جمعى بر آن است كه استعمال دخانيات در زِنِش قلب جنين مؤثر است و ميزان آن را بالا مىبرد.[3]
يكى از دانشمندان مىنويسد:
مطابق بررسى «بوتلر»، «گلدستين» و «روس» در سال 1972، «منواكسيد كربن» خون مادران معتاد به دخانيات، سبب عوارض ذيل در جنين و نوزاد خواهد شد:
1. وزن نوزادانى كه از مادران معتاد به دخانيات متولد مىشوند كمتر از حد معمول است.
2. متولد شدن نوزاد مرده در مادرانى كه معتاد به دخانيات هستند، بيش از معمول است.
3. مرگ و مير نوزادان زنده در اوائل زندگى كه از مادران معتاد به دخانيات متولد شدهاند، بيش از معمول است.
به عقيدهی «ار» در 1959 و «هريوت» و «بىلويك» و «ايلتن» در 1962، عوارض و خطرات فوق در مادران معتاد به دخانيات دو برابر حالت معمول است و ارتباطى با تعداد حاملگى، زمان حاملگى، اندازهی مادر، سن مادر يا طبقه اجتماعى مادر ندارد چنان كه در «مجلهی لانست» در 1970 آمده: اثر دخانيات بر روى وزن نوزاد در موقع تولد ارتباط مستقيم با تعداد سيگار مصرف شده دارد. «لونگو» در 1970، در مقالهی خود چنين مىگويد: جنين بيش از مادر به بالا رفتن تراكم «كربواكسى هموگلوبين» حساس است و تراكم «كربواكسى هموگلوبين» موجود در خون مادر مىتواند براى هيپوكسى جنين و خراب كردن آنزيمهاى بافتها كافى باشد و در نتيجه سبب آسيب زدن به رشد طبيعى جنين شود.
به عقيدهی «مكگارى» و «اندرو» در 1972 نيكوتين موجود در دود دخانيات سبب انقباضات رحم مىشود و سيانيدِ موجود در دود حاصل از سوختن توتون موجب تخليهی ذخيرهی ويتامين «ب 12» خواهد شد. مصرف دخانيات در خانمهاى حامله سبب انقباض رحم مىشود، كه اين انقباض بىمورد سبب هيپوكسى جنين مىشود.
به عقيدهی «مانينگ» و «فايررابند» در 1976، مصرف دخانيات يا استفاده از آدامسهاى حاوى نيكوتين در مادران حامله سبب كاهش حركات تنفسى جنين مىشود.
مطابق مطالعات و بررسىهاى «فدريك»، «البرمن» و «كَلداستين» در 1971، مصرف دخانيات توسط مادران حامله در بروز بيمارىهاى مادرزادى نوزادان دخالت داشته است. بلافاصله بعد از مصرف نيكوتين، نيكوتين به اعضاى حياتى بدن مىرسد؛ از جمله جنين در شكم مادر.
مصرف دخانيات سبب وارد كردن «منواكسيد كربن» به خون مادر حامله مىشود و اين «منواكسيد كربن» براى جنين تخريب كننده است. نوزادانى كه شانس زنده ماندن داشتهاند و از مادران معتاد به دخانيات، زنده به دنيا آمدهاند به طور متوسط در حدود 200 گرم وزنشان كمتر از حد متوسط نوزادانى بوده است كه مادرانشان معتاد به دخانيات نبودهاند.
در انگلستان آمار نشان مىدهد نوزادانى كه وزنشان كمتر از 2500 گرم است در مادران معتاد دو برابر بيش از مادرانى ديده مىشود كه سيگار نمىكشند. اين كمى وزن، ناشى از تأخير رشد نوزاد است، نه كوتاه بودن دوران حاملگى؛ به خصوص در مواردى ديده مىشود كه مادران بعد از ماه چهارم به مصرف دخانيات ادامه مىدهند. نيكوتين و منواكسيد كربن از طريق جريان خون مادر به نوزاد رسيده، سبب دخالت در تغذيهی طبيعى مىشود. در حيوانات سبب ضايعات مادرزادى مىشود، ولى در انسان مورد بحث است.
مرگ نوزاد در شكم مادر قبل از تولد و مرگ نوزاد در هفتهی اول بعد از تولد، حدود 30 درصد از بچههايى كه از مادران معتاد به دخانيات كه بعد از ماه چهارم حاملگى به مصرف دخانيات ادامه دادهاند، بيشتر ديده مىشود.
«مرى والدس داپنا» در مبحث سندرم مرگ ناگهانى در نوزادان، در كتاب فوريتهاى پزشكى در آوريل 1983 مىنويسد: نوزادان متولد شده از مادران معتاد به دخانيات ـ چنان كه در تمام مقالات نوشته شده ـ نشان دهندهی اين است كه مرگ ناگهانى در گهواره در اين نوزادان بيش از نوزادانى است كه از مادر غير معتاد متولد شدهاند و مصرف دخانيات در دوران حاملگى خطرات زيادى را براى نوزاد ايجاد مىكند.[4]
اگر زن آبستن بيمار شد، چنان چه بيمارى او خفيف و جزئى است ـ مانند سرماخوردگى خفيف ـ بهتر است با استراحت و با استفاده از داروهاى گياهى خود را معالجه كند و در حد امكان از استعمال داروهاى شيميايى خوددارى نمايد. ولى اگر بيمارى او شديد است بايد هر چه زودتر به يك پزشك حاذق مراجعه و تا بهبودى كامل به دستورهاى وى عمل كند، زيرا اگر معالجه صورت نگيرد هم به خودش لطمه مىزند و هم سلامت جنين را در معرض خطر قرار مىدهد.
مادر بيمار لازم است به دو نكتهی مهم توجه كند:
اولاً: به پزشك تذكر بدهد كه آبستن است، تا در تنظيم نسخه و دارو، حال جنين هم رعايت كند و دارويى را تجويز نكند كه براى جنين زيان دارد، چون داروها غالباً براى بزرگترها تهيه و آزمايش شده است. بنابراين ممكن است بعض داروها براى كودكى كه در رحم مادر زندگى مىكند زيانبخش باشد، چون دانشمندان نوشتهاند: داروها نيز مانند غذا از راه جفت وارد بدن جنين مىشوند و در او نيز اثر مىگذارند. فرضاً دارويى كه براى مادر مفيد و بىضرر است، شايد براى بدن ظريف و در حال رشد جنين آثار سوئى داشته باشد. بنابراين، بايد در استعمال دارو حال جنين هم رعايت كرد.
ثانياً: از استعمال هر دارويى، بدون تجويز پزشك جداً خوددارى كند، زيرا ممكن است سلامت خود و فرزندش را به خطر اندازد.
يكى از دانشمندان مىنويسد:
ويروسها و ميكروبها مىتوانند در بعضى موارد از جفت عبور كنند و جنين بىدفاع را مورد حمله قرار دهند و او را به همان بيمارى مادر مبتلا سازند.[5]
همين دانشمند مىنويسد:
مطالعات مشابه بالينى و آزمايشى نشان دادهاند كه مواد بسيارى، غير از مواد غذايى مىتوانند از جفت عبور كرده و رشد بچه را پيش از تولد تحت تأثير قرار دهند. بيشتر داروهايى كه معمولاً به كار مىروند براى تندرستى اشخاص بالغ، يعنى افراد كامل انسانى آزمايش شدهاند، چنان كه معلوم شده بعضى از اين داروها از راه جفت عبور مىكنند و در جنين يا بچهی در حال رشد تأثير مخالف به جاى مىگذارند.
ويروسها، باكترىها و ساير انگلهايى كه در بدن مادر به سر مىبرند گاهى از جفت عبور كرده و بچه را به همان بيمارى مبتلا مىسازند، يا در لحظات بحرانى، رشد جنين را مختل مىسازند و موجب رشد غير عادى او مىشوند... از مدتها پيش مىدانستند كه بعضى از بيمارىهاى خطرناك؛ مانند: آبله، سل، سيفليس، حصبه و مانند آن ممكن است از مادر به بچه انتقال يابد، نيز مىدانستند كه تشعشعات غير عادى مانند اشعهی ايكس (X) و اشعهی ايزوتوپهاى راديواكتيو يا انفجارهاى اتمى مىتواند بدون آن كه به مادر آسيبى برساند از وى به جنين حساس كه در حال رشد سريع است انتقال يابد و آسيب شديد وارد آورد.[6]
همين دانشمند مىنويسد:
تغيير وضع غذاى مادر، داروهايى كه به مصرف مىرساند و بيمارىهايى كه دچار مىشود در جنين اثر مىكنند... يك اختلال كوچك حاصل در اوايل زندگى جنينى اثرات بزرگى طىِ رشد به بار خواهد آورد. روى اين اصل است كه زنان مسئوليت مخصوصى براى حفظ تندرستى خود در دورههايى دارند كه احتمال آبستن شدن مىرود.[7]
1- برخی مضرات استعمال سيگار روی جنین را بیان کنید.
2- به عقيدهی «مكگارى» و «اندرو» در 1972 نيكوتين موجود در دود دخانيات چه تأثیری روی رحم مىگذارد؟
3- اگر زن آبستن بيمار شد، چه کاری باید انجام دهد؟
[1]. مجله مكتب اسلام، سال 15، شمارهی 6.
[2]. اعجاز خوراكيها، ص 215.
[3]. روانشناسى كودك، ص 222.
[4]. دكتر سيد حسن عارفى، سيگار، ص 256 ـ 258.
[5]. بيوگرافى پيش از تولد، ص 150.
[6]. همان، ص 183.
[7]. همان، ص 48.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت