فصل اوّل: بررسی مسألهی حجاب، از دیدگاه قرآن و روایات | ۲
پیشوایان و رهبران اسلام که همواره روشنیبخش و هشداردهنده بودند، و مسلمین را به راه سعادت راهنمائی کرده و از خطرات سقوط هشدار میدادند، در مورد پوشش و حجاب نیز به خاطر اهمیّت آن بطور مؤکّد دستوراتی فرمودهاند، که نمونههائی از آن بعداً تحت عنوان «مرز باریک بیحجابی و مفاسد» بیان میگردد، بهتر این است که در اینجا بانوان به سراغ بزرگترین بانوی جهان بشریت یعنی حضرت زهرا(س) روند و از او دربارهی دوشش سؤال کنند، ما در اینجا شما را به ذکر یکی از سخنان آن بانوی عالیقدر اسلامی جلب میکنیم تا موضوع پوشش و سعادت زن را از نقطه نظر مکتب زهرای اطهر(س) بدانیم:
علی(ع) میفرماید: روزی با گروهی از اصحاب خدمت رسول خدا(ص) بودیم، آنحضرت به اصحابش فرمود: «صلاح و مصلحت زن در چیست؟» هیچکس نتوانست جواب صحیحی بدهد، وقتی که اصحاب متفرّق شدند، من به خانه رفتم و موضوع سؤال رسول اکرم(ص) را به فاطمه(س) گفتم، فرمود: من جوابش را میدانم: خَيْرٌ لِلنِّساءِ اَنْ لا يَرِينَ الرِّجالُ وَ لا يَراهُنَّ الرِّجالَ: «صلاح زنان در آن است که مردان بیگانه را نبیند و مردان بیگانه هم آنها را نبینند».
هنگامی که خدمت رسول خدا(ص) رسیدم عرض کردم: «فاطمه(س) در پاسخ سؤال شما چنین فرمود، پیامبر(ص) سخن (پخته و حساب شده و منطقی) زهرا(س) را پسندید و فرمود: «فاطمه پارهی تن من است»[1].
توضیح اینکه: پیامبر(ص) این مسأله مهم اجتماعی را در معرض افکار عمومی اصحاب قرار داد، تا آنها اظهار عقیده کنند، امّا جواب هیچیک از آنها مورد پسند پیامبر(ص) واقع نشد، ولی حضرت زهرا که از دامن وحی بزرگ شده و هم خود زن بود و حتماً در این مورد صلاح زنان را به خوبی درک کرده بود، سعادت واقعی بانوان را در پوشش دانست، و رسول اکرم سخن حساب شده و پر مغز زهرا را پسندید و او را پارهی تن خود معرفی کرد، یعنی این سخن نیز از وجود من و مکتبم ریشه میگیرد.
براستی اگر انسان احساسات خام و تعصّبها را کنار بگذارد و منصفانه قضاوت کند حتماً باور خواهد کرد که دستورالعمل حضرت زهرا، در سخن فوق صلاح واقعی زنان است.
زیرا: اگر زنان، خود را از پوشش اسلامی درآورند و در همهجا وسیلهی چشمچرانی مردان گردند، وقتی که مردها انواع تمّتعات و لذّات را از آنها بردند، دیرتر زیر بار ازدواج میروند در این صورت، علاوه بر اینکه به اجتماع ضرر و صدمه میرسد به خود جامعه بانوان نیز ضرر میرسد و روز بروز بر تعداد دختران و زنان بیشوهر افزوده خواهد شد.
از سوی دیگر زنان شوهردار میبینند شوهرانشان به سایر زنها نظر دارند و با آنها ارتباط برقرار نمودهاند، حسّ غیرت آنان تحریک میشود و کم کم حس بدبینی در آنها ایجاد شده و کانون خانواده از هم پاشیده خواهد شد، در اینجا نیز صدمه و ضربه بطور غیر مستقیم به بانوان میرسد.
از اینرو در دنیای غرب و غربزدگان، زن و شوهر همچون دو پلیس مراقب همند و به همدیگر اطمینان ندارند، مرد آزادانه در بیرون به زنان بیگانه مینگرد احساس میکند زنانی از همسر رسمی خودش زیباتر و جذّابتر است و همین احساس او را نسبت به همسرش بد خلق کرده و ایجاد بهانهها و ایرادها و در نتیجه بهم خوردن صفای کانون خانواده میشود.
مردان که باید عضو فعّال جامعه باشند و با فکر آزاد دنبال کار و کسب بروند، هنگام رفت و آمد و در محل کار در برخورد با این زنان نیمه عریان و بیپوشش، شخصیت خود را از دست داده، و در نتیجه نمیتوانند یک انسان به تمام معنی سرپرست برای خانواده باشند.[2]
نتیجه میگیریم که بهترین و زیباترین و باصفاترین زندگی برای زنان در پرتو سخن پر مغز زهرا(س) خلاصه میشود که «صلاح زن آنست که نه او مرد بیگانه را ببیند و نه بیگانه او را ببیند».
عصمتیان را به مقام جلال / جلوه حرام است مگر با حلال
دیده به هر روی نباید گشاد / پای بهر کوی نباید نهاد
این همه آفت که بتن میرسد / از نظر توبه شکن میرسد
روی فروپوش، چو دُرّ در صدف / تا نشوی تیر بلا را هدف
پیامبر(ص) فرمود: «کسی که با چشم پُر، به زن نامحرم (از روی لذّت) نگاه کند، خداوند در روز قیامت، با میخهای گداخته شده با آتش دوزخ، آن چشم را میخکوب میکند سپس به فرمان الهی او را به آتش دوزخ میافکنند».[3]
و نیز فرمود: «هر عضوی از بدن انسان، بهرهای از زنا دارد، زنای چشم، نگاه به نامحرمان است،...».[4]
همچنین فرمود: «اِشْتَدَّ غَضَبُ الرّحْمنِ عَلى اِمْرَأةٍ ذاتِ بَعْلٍ مَلأتْ عَيْنُها مِنْ غَيْرِ زَوْجِها: «خشم خداوند رحمان، سخت میشود بر زن شوهرداری که چشم خود را بر نگاه به غیر شوهرش (از نامحرمان) پر کند»[5]
جابربن عبدالله میگوید: پیامبر(ص) به من فرمود: میخواهی تو را از بدترین زنان شما خبر بدهم؟ و چنین زنانی دارای این خصلتها هستند:
یک ـ آن زنی که در میان خاندانش ذلیل و خوار است.
دو ـ ولی نسبت به شوهرش، سرکش و سرور است.
سه ـ نازاست.
چهار ـ از کار زشت، باکی ندارد.
پنج ـ هنگامی که شوهرش غایب شد، حجاب خود را حفظ نمیکند، ولی در حضور شوهر، رعایت حجاب مینماید، و عذر شوهر را نمیپذیرد، و لغزش شوهرش را نمیبخشد.[6]
رسول خدا(ص) فرمود: لا يَنْبَغى لِلْمَرْاَةِ اَنْ تُجَمَّرَ ثَوْبَها اِذا خَرَجَتْ مِنْ بَيْتِها: «برای زن سزاوار نیست که هنگام بیرون رفتن از خانهاش، لباسش را جمع و فشرده کند».[7]
نیز فرمود: لَيْسَ لِلنِّساءِ مِنْ سِراةِ الطَّرِيقِ وَ لكِنْ جَنْبَيْهِ: «برای زن روا نیست (مکروه است) که در وسط راه، راه برود، بلکه رواست در دو طرف کنار راه، حرکت کند».[8]
امام علی(ع) فرمود: یک شخص نابینا به در خانهی حضرت زهرا(س) آمد و اجازه خواست که به حضورش برسد، حضرت زهرا(س) خود را پوشانید، پیامبر(ص) به او فرمود: «چرا خود را پوشاندی با اینکه او نابینا است و تو را نمیبیند؟»
فاطمه(س) گفت: «اگر او مرا نمیبیند، من او را میبینم، وانگهی او بوئیدنیها را استشمام میکند».
رسول خدا(ص) (از گفتار حضرت زهرا(س) آنچنان شاد و خرسند شد که) فرمود: اَشْهَدُ اَنَّکِ بَضْعَةٌ مِنّی: «گواهی میدهم که تو پارهی تن من هستی».[9]
و نیز فرمود: «هرگاه کسی به خانهی همسایهاش (از پنجرهها، سوراخ ساختمان یا پشتبام) نگاه کند، و مو یا بدن زنی را بنگرد، و یا زنی، پوشیدنیهای مرد همسایه را بنگرد، بر خداوند سزاوار است که او را با منافقانی که در دنیا در فاش ساختن اسرار مسلمانان میکوشند، وارد دوزخ کند.
وَ لَمْ يَخْرُجْ مِنَ الدُّنْيا حَتّى يَفْضَحَهُ اللهُ و يُبْدِيَ عَوراتُه لِلّناظِرِینَ فِي الْآخِرَةِ: «چنین کسی از دنیا بیرون نمیرود، مگر اینکه خداوند او را رسوا میکند، و در آخرت، پوشیدنیهای او برای تماشاگران، آشکار میگردد».[10]
یکی از صفات نیک اخلاقی، برای زن و مرد، «حیا و عفّت» است، حیاء یعنی انسان در برابر حق، با کمال احترام، سر فرود آورد و تسلیم آن باشد، عفّت یعنی خویشتن داری و پاکدامنی و مراقبت:
امام علی(ع) فرمود: اَلْحَیاءُ مِفْتاحُ کُلِّ خَیْرٍ: «حیا و شرم کلید همه نیکیها است».[11]
نیز فرمود: اَعْقَلُ النّاسِ اَحْیاهُمْ: «عاقلترین انسانها، باحیاترین آنها است».[12]
و در مورد دیگر فرمود: سَبَبُ الْعِفَّةِ اَلْحَیاءُ: «حیاء، موجب حفظ عفّت و پاکدامنی است».
عَلی قَدْرِ الْحَیاءِ تَکُونُ الْعِفَّة: «عفت و پاکدامنی، به اندازهی حیاء است».
امام صادق(ع) فرمود: لا اِیمانَ لِمَنْ لا حَیاءَ لَهُ: «کسی که حیاء ندارد، ایمان ندارد».[13]
رسول اکرم(ص) فرمود: اَلْحَیاءُ عَشَرَةَ أجْزاءٍ فَتِسْعَةٌ فِي النِّساءِ وَ واحِدٌ فِي الرِّجالِ: «حیاء، دارای ده قسم است، نه قسم آن در زنان و یک قسم آن در مردان است».[14]
امام صادق(ع) نیز همین سخن را فرمود، ولی افزود:
«هرگاه زن، قاعده شد (خون حیض دید) یک قسم از حیاءِ او میرود، و هنگامی که عقد ازدواج او خوانده شد، یک قسم دیگر حیاء او نیز میرود، و هنگامی که زائید، جزء دیگر حیای او نیز میرود، و برای او پنج قسم دیگر حیاء میماند، اگر زنا کرد، همهی حیای او میرود، ولی اگر عفّت خود را حفظ نمود، پنج قسم حیای او باقی میماند».[15]
امام باقر(ع) فرمود: ما عُبِدَ اللهُ بِشَيْءٍ أَفْضَلُ مِنْ عِفَّةِ بَطْنٍ وَ فَرْجٍ: «خداوند به چیزی عبادت نشده که بهتر از نگهداشتن شکم از غذای حرام، و پاکدامنی باشد».[16]
امام سجّاد(ع) فرمود: ما مِن شَىءٍ أحَبُّ اَلى اللهِ بَعْدَ مَعْرِفَتِهِ مِنْ عِفَّةِ الْبَطْنِ وَالْفَرْجِ: «هیچ چیزی بعد از شناخت خدا، در پیشگاه او، بهتر از کنترل شکم (از غذای حرام) و کنترل زیر شکم نیست».[17]
یکی از صفات نیک اخلاقی و انسانی، صفت غیرت است، غیرت یعنی انسان در حفظ ناموس خود بکوشد، و زنان در این جهت، جدّی باشند، و از بی بند و باری پرهیز کنند، و هرگز روح آنها نپذیرد که نگاه افراد سبکسر و هرزه، به موی و روی آنها بیفتد.
پیامبر(ص) فرمود: کَتَبَ اللهُ الْجِهادَ عَلى رِجالِ أُمَّتِي، وَ الْغَيْرَةَ عَلى نِساءِ أُمَّتِي، فَمَنْ صَبَرَ مِنْهُمْ وَ احْتَسَبَ، أَعْطَاهُ اللهُ أَجْرَ شَهِيدٍ:
«خداوند قانون جهاد را برای مردان امّت من، و غیرت را برای زنان امّت من، مقرّر کرد، آن مردی که در راه جهاد، و آن زنی که در حفظ غیرت، استقامت ورزید، و هر کدام برای خدا، وظیفه خود را بخوبی انجام دادند، خداوند پاداش شهید را به او خواهد داد.[18]
روایت شده، پیامبر(ص) هفت گروه را به خاطر یکی از هفت خصلت بد لعنت کرد، در مورد یکی از آنها فرمود:
وَ الْمُتَغافِلَ عَلى زَوْجَتِهِ وَ هُوَ الدَّیّوثُ: «و آن شوهری که در مورد همسرش، غفلت میکند و مراقب حجاب و عفّت او نیست، چنین شوهری دیّوث (بیغیرت) است، سپس فرمود: اُقْتُلُوا الدّیُّوثَ: «دیّوث را بکشید».[19]
و باید توجه داشت که علاوه بر اینکه زن، موظّف است، حجاب خود را حفظ کند، شوهر نیز موظّف است، وسائل حجاب او را فراهم نماید، و این حقّی است از زن بر عهدهی شوهر، چنانکه پیامبر(ص) فرمود:
«حق زن بر شوهرش این است که شوهر غذای او را به او برساند، و وسائل حجاب را تأمین کند، و با چهرهی عبوس و زشت به او نگاه نکند، اگر با همسر خود چنین نمود، سوگند به خدا حقّ همسرش را ادا نموده است».[20]
ای آنکه تو را غیرت مردی است به سر / مگذار عیالت رود از خانه به در
هر میوه که از باغ برون آرد سر / در میوهی او طمع کند راهگذار
1- صلاح و مصلحت زن در چیست؟
2- بدترین زنان از زبان پیامبر(ص) کدامند؟
[1]ـ کشفالغمة، ج۲، ص ۲۳ ـ در بعضی از روایات آمده امام حسن(ع) سؤال رسول اکرم(ص) را از مادرش زهرا(س) پرسید و جواب فوق را شنید.
[2]ـ اقتباس از کتاب بانوی نمونهی اسلام صفحه ۱۷۴ به بعد.
[3]ـ جامعالاخبار، ص ۹۳.
[4]ـ همان مدرک، ص ۲۴۳.
[5]ـ بحارالانوار، ج ۱۰۴، ص ۳۹.
[6]ـ وسائلالشیعه، ج ۱۴، ص ۱۸.
[7]ـ فروع کافی، ج ۵، ص ۵۱۹.
[8]ـ همان مدرک.
[9]ـ نوادر الرّاوندی، ص ۱۳.
[10]ـ جامعالاخبار، ص ۹۳ ـ بحار، ج ۱۰۴، ص ۳۸.
[11]ـ غررالحکم، مطابق نقل میزان الحکمة، ج ۲، ص ۵۶۲ و ۵۶۳.
[12]ـ همان مدرک.
[13]ـ بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۳۳۱.
[14]ـ کنزالعمّال، حدیث ۵۷۶۹.
[15]ـ خصال صدوق، ج ۲، ص ۲۰۵ ـ بحار، ج ۱۰۳، ص ۲۴۵.
[16]ـ اصول کافی، ج ۲، ص ۷۹.
[17]ـ مجالس السنیّه، ج ۲، ص ۴۴۸ و ۴۲۹.
[18]ـ نوادر الرّاوندی، ص ۳۷ ـ بحار، ج ۱۰۳، ص ۲۵۰.
[19]ـ فقه الرّضا، ص ۳۳.
[20]ـ بحارالانوار، ج ۱۰۳، ص ۲۵۴.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت