نهی از منکر عُمَر!!
قصّهای از عمربن خطاب نقل میكنند كه ظاهراً مرحوم علاّمهی امینی(رض) آن را در الغدیر آورده است. از كتاب شرح ابن ابی الحدید، آن سنّی معتزلی نقل میكند كه شبی عمربن خطاب در كوچههای مدینه میگذشت و میخواست از اوضاع عمومی مردم كسب اطلاع كند. از كنار خانهای رد میشد، صدایی به گوشش رسید. به اهل آن خانه ظنین شد. دیوار خانه كوتاه بود، بالای دیوار رفت و دید مردی با زنی نشسته و جام شرابی هم پیش رویشان هست. فریاد كشید: ای مرد! تو خیال كردی خدا تو را نمیبیند، در خلوت معصیت میكنی.
مرد وحشت زده شد از اینكه خلیفه از دیوار خانهاش سر كشیده است. امّا خود را نباخت، به او گفت: امیر عجله نكن. اگر من یك خطا كردم، شما سه خطا مرتكب شدی. اوّلاً تجسّس كردهای در حالی كه قرآن فرموده: «لا تَجَسَّسُوا» حقّ ندارید در داخل زندگی مردم تجسّس كنید. شما كنجكاوی و تجسّس كردهای. من داخل خانهی خودم هستم. بر فرض كه گناه كردم، در خانهی خودم هستم. ثانیاً:
...لَیسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُیوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقی وَ أتُوا الْبُیوتَ مِنْ أَبْوابِها...؛[۱]
حقّ ندارید از پشت دیوار خانهی مردم به آن وارد شوید. باید از در خانهها وارد شوید. شما با این دو آیه مخالفت كردی، از در نیامدی از دیوار آمدی. ثالثاً:
...لا تَدْخُلُوا بُیوتاً غَیرَ بُیوتِكُمْ حَتَّی تَسْتَأْنِسُوا وَ تُسَلِّمُوا عَلی أَهْلِها...؛[۲]
وقتی به خانهی دیگران میخواهید وارد شوید با اطّلاع قبلی وارد شوید و آشنایی بدهید. وقتی وارد شدید بر اهل آن خانه سلام كنید. شما بی اطلاع آمدی و فریاد كشیدی، به جای سلام ما را ترساندی.
عمر كه خیلی قافیه را باخته بود، گفت: بسیار خوب؛ توبه كن، من تو را میبخشم. او گفت: بسیار خوب، توبه میكنم.
پس به این كیفیّت نباشد، گناه كسی تا علنی نشده و تجاهری نبوده ما حقّ تعرّض نداریم. پس برای امر به معروف و نهی از منكر:
در ابتدا: باید اخلاص و حسن نیّت داشته باشیم.
دوّم اینكه: معروف شناس و منكر شناس باشیم.
سوّم اینكه: تدرّج باشد، یعنی مرتبه مرتبه باشد.[۳]
[۱]ـ سورهی بقره، آیهی ۱۸۹.
[۲]ـ سورهی نور، آیهی ۲۷.
[۳]ـ صفیر هدایت (انفال/۱۹).
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت