وظایف مخصوص زن و شوهر

بخش اوّل: حقوق و وظایف زن در اسلام | ۸

وظایف مخصوص زن و شوهر

وظایف شوهر:

مرد علاوه بر وظایف مشترک، به علت آفرینش ویژه‌اش وظایف خاصی را نیز بر عهده دارد که به برخی اشاره می‌شود:

۱. سرپرستی و قیمومت خانواده:

در اسلام، ولایت و سرپرستی و مدیریت خانواده بر عهده‌ی مردان نهاده شده است.
خداوند متعال در قرآن می‌فرماید:
مردان از آن جهت که خدا برخی را بر بعضی برتری داده است و از آن جهت که از مال خود نفقه می‌دهند، بر زنان سرپرستی و قیمومت دارند. پس زنان شایسته، در غیبت شوهرانشان، با حفظ خود، عفت خود را نگه می‌دارند؛[1]
امور خانواده باید با تفاهم و مشاوره و همکاری زن و شوهر انجام بگیرد، ولی به هر حال، این اجتماع کوچک مانند هر جامعه دیگری بدون یک سرپرست و مدیر باتدبیر و بانفوذ، به خوبی اداره نخواهد شد. اکثر خانواده‌های بدون مدیر وضع مطلوبی ندارند. بنابراین، یا زن باید مسئولیت سرپرستی و نگه‌داری خانواده را بر عهده بگیرد یا مرد.
از آنجا که جنبه‌ی تعقل بیشتر مردان بر زنان برتری دارد و برای تدبیر و نظارت بر زندگی آمادگی بیشتری دارند و برای تحمل دشواری‌ها بیشتر آماده‌اند، مسئولیتِ سرپرستی خانواده بر عهده‌ی آنان نهاده شده است. برعکس بانوان که بیشتر، احساسات و عواطف آنان بر مردان فزونی دارد. بنابراین، صلاح خانواده در این است که سرپرستی مرد را بپذیرد و کارهای مهم زندگی را با مشورت و صلاحدید او انجام دهد و در موارد اختلاف، حاکمیت او را بپذیرد.
ناگفته نماند که منظور از سرپرستی مرد این نیست که با اعمال قدرت و خودمحوری خانواده را اداره کند و فعال مایشاء باشد و به دیگر اعضای خانواده حق اظهارنظر ندهد، زیرا سرپرست و مدیر باتدبیر به خوبی می‌داند که هیچ مؤسسه‌ی کوچک یا بزرگی را با زور و خودمحوری نمی‌توان اداره کرد، به ویژه کانون خانواده را که باید محل آسایش و آرامش و پرورش کودکان و آینده‌سازان کشور باشد، بلکه منظور، در رأس امور قرار گرفتن برنامه‌ریزی صحیح برای اداره خانواده، با مشاوره و تبادل‌نظر سایر اعضای خانواده و جلب همکاری آنان در اداره‌ی امور و تفاهم در حل مشکلات و تصمیم‌گیری و حرف آخر را زدن در موارد اختلاف است.
مسئولیت‌های سرپرستی مرد را در سه بخش می‌توان خلاصه کرد:
1. تأمین هزینه‌های خانواده وتنظیم برنامه زندگی با مشاوره و تبادل‌نظر و رسیدگی به حساب دخل و خرج خانواده؛
2. حفاظت و حراست و مراقبت و دفاع از افراد خانواده؛
3. نظارت بر مسائل دینی، اخلاقی و فرهنگی افراد خانواده و هدایت آنان به رشد، تکامل جسمانی، نفسانی و جلوگیری از وقوع مفاسد اجتماعی و اخلاقی.

۲. تأمین نفقه:

در اسلام تأمین کلیه‌ی هزینه‌ها و مخارج زندگی خانواده بر عهده‌ی مرد نهاده شده است.
اسحاق بن عمار از حضرت صادق(ع) سؤال کرد:
حق زن بر شوهر چیست؟ فرمود: غذا و لباسش را تأمین کند و لغزش‌هایش را ببخشد.[2]

۳. اکرام و مدارا:

مرد وظیفه دارد قدرشناس همسرش باشد و او را نعمتی از جانب خدا بداند. وی را گرامی داشته، با او مدارا کند، لغزش‌هایش را ببخشد و سخت‌گیری و لج‌بازی نکند. اسلام چنین برخوردی را از حقوق زن و وظایف شوهر می‌داند.
امام سجاد(ع) فرمود:
حق همسرت این است که بدانی خدای متعال او را وسیله‌ی آرامش و انس تو قرار داده و نعمتی است از جانب خدا بر تو، پس او را گرامی بداری و با وی مدارا کنی. گرچه تو نیز بر وی حق داری، تو باید دل‌سوز او باشی، زیرا اسیر تو است. باید غذا و لباسش را فراهم سازی و اگر اشتباه کرد، ببخشی.[3]

۴. مراقبت‌های دینی و اخلاقی:

مرد وظیفه دارد به مسائل اعتقادی، اخلاقی و دینی همسرش عنایت داشته باشد: یا خودش در این‌باره به او کمک کند یا وسیله‌ی آموختن آنها را برایش فراهم سازد. مواظب اخلاق و رفتارش باشد. به کارهای خوب و اخلاق پسندیده دعوتش کند و او را از کردار زشت و اخلاق ناپسند نهی کند. در یک کلام، او را از آتش دوزخ برهاند و به بهشت دعوت کند.
این یکی از آثار و لوازم سرپرستی و قیمومیت است که بر عهده‌ی مردان نهاده شده است.
قرآن می‌فرماید:
«اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! خودتان و خانواده‏تان را از آتش دوزخ نگه داريد، آتشى كه هيزم آن، مردم و سنگ‏ها هستند».[4]

 وظایف زن:

زن نیز درباره‌ی شوهر خود وظایف بسیار سنگینی دارد که در احادیث به برخی اشاره شده است. همه‌ی وظایف در جمله‌ای کوتاه خلاصه شده و آن، خوب شوهرداری کردن است.
امیرالمؤمنین(ع) فرمود:
جهاد زن در این است که خوب شوهرداری کند.[5]
«حسن التبعل» که در حدیث آمده جمله‌ی کوتاهی است، ولی معنای گسترده‌ای دارد و همه‌ی خوبی‌ها را دربر می‌گیرد. درباره‌ی زنی می‌توان گفت:
خوب شوهرداری می‌کند، که مقام سرپرستی و قیمومت شوهر را می‌پذیرد و از آن پاسداری می‌کند. موقعیت او را در خانواده و بین فرزندان نگه می‌دارد. در کارهای مهم با او مشورت می‌نماید. از دستوراتش اطاعت می‌کند. اگر در موردی خروج از منزل را صلاح ندانست و اجازه نداد خارج نمی‌شود. با رفتار خوش واخلاق نیک و محبت‌های خود، شوهر را دلگرم و خانه را به کانون صفا و محبت تبدیل می‌کند. در دشواری‌ها و گرفتاری‌ها به یاری شوهر می‌شتابد و از او دل‌جویی می‌نماید. در مورد اموال شوهر امانت‌دار است و از اسراف و تبذیر و ولخرجی اجتناب می‌کند. در کارهای خیر او را تشویق می‌نماید. بهترین لباس خود را در منزل می‌پوشد و برای شوهر آرایش و زینت می‌کند و همواره آماده و در اختیار او است. در خانه‌داری و پرورش فرزندان می‌کوشد. رازدار و امین و مهربان و دلسوز است... .
درباره‌ی چنین زنی می‌توان گفت: خوب شوهرداری می‌کند و عملش در ردیف جهاد در راه خدا قرار دارد.
در احادیث درباره‌ی چند چیز تأکید بیشتری شده است:
1. اطاعت از شوهر در موارد مجاز؛
2. تمکین از شوهر در هم‌خوابگی و تمتعات و عمل جنسی؛ جز در مواردی که منع شرعی دارد؛
3. امانت‌داری و حفظ اموال شوهر؛
4. حفظ عفت و پاک‌دامنی؛
5. کسب اجازه‌ی شوهر در خروج از منزل.
امام صادق(ع) از پدرانش از رسول خدا(ص) نقل کرده که فرمود:
سودی نصیب مرد مسلمان نشده که بعد از اسلام بهتر از زوجه‌ی مسلمانی باشد که وقتی به او می‌نگرد، خشنود می‌شود و از دستورهایش اطاعت کرده، در غیاب او از نفس خود و اموال او نگه‌داری می‌کند.[6]
امام محمد باقر(ع) فرمود:
زنی خدمت رسول خدا(ص) رسید و گفت: یا رسول الله! حق مرد بر زن چیست؟ فرمود: باید در اطاعت شوهر باشد و نافرمانی نکند، از خانه‌اش بدون اذن او صدقه ندهد، بدون رضایت او روزه‌ی مستحبی نگیرد، از تمتعات جنسی مانع او نشود، گرچه بر شتر سوار باشد. بدون اذن او از منزل خارج نشود.[7]

خودآزمایی

1- وظایف خاص شوهر را بیان کنید.
2- جهاد زن چیست؟

پی نوشت ها

[1]. نساء (49) آيه 34: «الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَى النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللهُ بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ وَبِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ فَالصّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ لِلْغَيْبِ بِما حَفِظَ اللهُ».
[2]. مكارم الاخلاق، ج 1، ص 248: سأل إسحاق بن عمّار أباعبدالله(ع) عن حقّ المرأة على زوجها؟
قال: «يشبع بطنها، و يكسوها، و إن جهلت غفر لها».
[3]. بحارالأنوار، ج 74، ص 5: قال عليّ بن الحسين(ع): «و أمّا حق الزوجة: فأن تعلم أنّ الله جعلها سكناً و أُنساً، فتعلم أنّ ذلك نعمة من الله عليك فتكرمها و ترفق بها، و إن كان حقّك عليها اوجب، فإنّ لها عليك أن ترحمها؛ لأنّها أسيرك، و تطعمها و تكسوها، و إذا جهلت عفوت عنها».
[4]. تحريم (66) آيه 6: «يا أَيُّها الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ ناراً وَقُودُها النّاسُ وَالحِجارَةُ».
[5]. بحارالأنوار، ج 103، ص 252: قال عليّ(ع): «جهادُ المرأة حُسن التّبعُّل».
[6]. وسائل الشيعه، ج 20 ص 41: عن أبي عبدالَّه(ع) عن آبائه(ع) قال: «قال النبيّ(ص): ما إستفاد امرئ مسلم فائدة بعد الإسلام أفضل من زوجة مسلمة تسرّه إذا نظر إليها، و تطيعه إذا أمرها، و تحفظه إذا غاب عنها في نفسها و ماله».
[7]. همان، ص 158: عن أبي جعفر(ع) قال: «جاءت امرأة إلى النبيّ(ص) فقالت: يا رسول الله! ما حق الزوج على المرأة؟ فقال لها: أن تطيعه، ولا تعصيه، ولا تصدّق من بيته إلّا بإذنه، ولا تصوم تطوّعاً إلّا بإذنه، ولا تمنعه نفسها و إن كانت على ظهر قتب، ولا تخرج من بيتها إلّا بإذنه».

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله ابراهیم امینی