خداوند شما را به خاطر سوگندهای بیهوده (خالی از اراده) مؤاخذه نمیکند، ولی در برابر سوگندهایی که (از روی اراده) محکم کردهاید، مؤاخذه مینماید. کفاره اینگونه قسمها، اطعام ده نفر مستمند، از غذاهای معمولی است که به خانواده خود میدهید، یا لباس پوشاندن بر آنها و یا آزادکردن یک برده و کسی که هیچکدام از اینها را نیابد، سه روز روزه میگیرد. فصل اوّل: روزه در آینه آیات و روایات | ۱
روزه در آیات قرآن و روایات معصومین(ع) به شکلی زیبا و جامع به تصویر کشیده شده که در اینجا آنها را نقل میکنیم.
آیات قرآن
۱. ای اهل ایمان! روزه بر شما مقرر شده، همانگونه که بر پیشینیان شما مقرر شد؛ تا پرهیزکار شوید.[1]
۲. چند روز معدودی را (باید روزه بدارید!) و هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد، تعدادی از روزهای دیگر را (روزه بدارد) و برای کسانیکه روزه برای آنها طاقتفرساست، لازم است کفاره بدهند؛ مسکینی را اطعام کنند و کسی که کار خیری انجام دهد، برای او بهتر است و روزه‌داشتن برای شما بهتر است؛ اگر بدانید![2]
۳. (روزه در چند روز معدود) ماه رمضان است؛ ماهی که قرآن برای راهنمایی مردم و نشانههای هدایت و فرق میان حق و باطل در آن نازل شده است. پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد و آن کس که بیمار یا در سفر است، روزهای دیگر را به جای آن روزه بگیرد. خداوند، راحتی شما را میخواهد نه زحمت شما را! هدف این است که این روزها را تکمیل کنید و خدا را برای اینکه شما را هدایت کرده، بزرگ بشمرید؛ باشد که شکرگزاری کنید![3]
۴. آمیزش جنسی با همسرانتان در شبِ روزهایی که روزه میگیرید، حلال است. آنها لباس شما هستند و شما لباس آنها. خداوند میدانست شما به خود خیانت میکردید؛ پس توبه شما را پذیرفت و شما را بخشید. اکنون با آنها آمیزش کنید و آنچه را خدا برای شما مقرر داشته، طلب نمایید! و بخورید و بیاشامید تا رشته سپید صبح از رشته سیاه برای شما آشکار گردد! سپس روزه را تا شب، تکمیل کنید و درحالیکه در مساجد به اعتکاف پرداخته‌اید، با زنان آمیزش نکنید! این مرزهای الهی است؛ پس به آن نزدیک نشوید! خداوند اینچنین آیات خود را برای مردم روشن میسازد، باشد که پرهیزکار گردند.[4]
۵. (از این غذای لذیذ) بخور و (از آن آب گوارا) بنوش و چشمت را (به این مولود جدید) روشن دار و هرگاه کسی از انسانها را دیدی، (با اشاره) بگو: من برای خداوند رحمان روزهای نذر کردهام، بنابراین امروز با هیچ انسانی سخن نمیگویم (و بدان که این نوزاد خودش از تو دفاع خواهد کرد)![5]
۶. هیچ فرد باایمانی مجاز نیست که مؤمنی را به قتل برساند، مگر اینکه این کار از روی خطا و اشتباه از او سر زند و (درعین حال) کسی که مؤمنی را از روی خطا به قتل رساند، باید یک برده مؤمن را آزاد کند و خونبهایی به کسان او بپردازد، مگر اینکه آنها خونبها را ببخشند و اگر مقتول از گروهی باشد که دشمن شما هستند، ولی مقتول باایمان بوده، (تنها) باید یک برده‌ی مؤمن را آزاد کند (و پرداختن خونبها لازم نیست) و اگر از جمعیتی باشد که میان شما و آنها پیمانی برقرار است، باید خونبهای او را به کسان او بپردازد و یک برده مؤمن (نیز) آزاد کند و آن کس که دسترسی (به آزادکردن برده) ندارد، دو ماه پیدرپی روزه میگیرد. این (یک نوع تخفیف و) توبه الهی است و خداوند، دانا و حکیم است.[6]
۷. کسانی که همسران خود را «ظهار» میکنند، سپس از گفته خود باز میگردند، باید پیش از آمیزش جنسی با هم، بردهای را آزاد کنند؛ این دستوری است که به آن اندرز داده میشوید و خداوند به آنچه انجام میدهید، آگاه است.[7]
۸. پس کسی که توانایی (آزاد کردن بردهای) نداشته باشد، دو ماه پیدرپی قبل از آمیزش روزه بگیرد و کسی که این را هم نتواند، شصت مسکین را اطعام کند. این برای آن است که به خدا و رسولش ایمان بیاورید. اینها مرزهای الهی است و کسانی که با آن مخالفت کنند، عذاب دردناکی دارند.[8]
۹. خداوند شما را به خاطر سوگندهای بیهوده (خالی از اراده) مؤاخذه نمیکند، ولی در برابر سوگندهایی که (از روی اراده) محکم کردهاید، مؤاخذه مینماید. کفاره اینگونه قسمها، اطعام ده نفر مستمند، از غذاهای معمولی است که به خانواده خود میدهید، یا لباس پوشاندن بر آنها و یا آزادکردن یک برده و کسی که هیچکدام از اینها را نیابد، سه روز روزه میگیرد. این، کفاره سوگندهای شماست به هنگامی که سوگند یاد میکنید. و سوگندهای خود را حفظ کنید. خداوند آیات خود را اینچنین برای شما بیان میکند، شاید شکر او را به جا آورید![9]
۱۰. به یقین مردان مسلمان و زنان مسلمان، مردان باایمان و زنان باایمان، مردان مطیع فرمان خدا و زنان مطیع فرمان خدا، مردان راست‌گو و زنان راست‌گو، مردان صابر و شکیبا و زنان صابر و شکیبا، مردان فروتن و زنان فروتن، مردان انفاق‌کننده و زنان انفاق‌کننده، مردان روزهدار و زنان روزهدار، مردان پاکدامن و زنان پاکدامن و مردانی که بسیار به یاد خدا هستند و زنانی که بسیار به یاد خدا هستند، خداوند برای همه آنها مغفرت و پاداش عظیمی فراهم کرده است.[10]
خودآزمایی
1- نمونه‌ای از آیات قرآن درباره روزه را بیان کنید.
پی‌نوشت‌ها
[1]. «یا ایهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیكُمُ الصِّیامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتقون» (بقره، آیه 183).
[2]. «أَیاماً مَعْدُوداتٍ فَمَنْ كانَ مِنْكُمْ مَرِیضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیامٍ أُخَرَ وَ عَلَى الَّذِینَ یطِیقُونَهُ فِدْیةٌ طَعامُ مِسْكِینٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیراً فَهُوَ خَیرٌ لَهُ وَأَنْ تَصُومُوا خَیرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلمون» (بقره، آیه 184).
[3]. «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَیناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْیصُمْهُ وَ مَنْ كانَ مَرِیضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیامٍ أخَرَ یرِیدُ اللهُ بِكُمُ الْیسْرَ وَ لایرِیدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُكَبِّرُوا اللهَ عَلى ما هَداكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُون» (بقره، آیه 185).
[4]. «أُحِلَّ لَكُمْ لَیلَةَ الصِّیامِ الرَّفَثُ إِلى نِسائِكُمْ هُنَّ لِباسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتابَ عَلَیكُمْ وَ عَفا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَ ابْتَغُوا ما كَتَبَ اللهُ لَكُمْ وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى یتَبَینَ لَكُمُ الْخَیطُ الْأَبْیضُ مِنَ الْخَیطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیامَ إِلَى اللَّیلِ وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عاكِفُونَ فِی الْمَساجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللهِ فَلاتَقْرَبُوها كَذلِكَ یبَینُ اللهُ آیاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یتَّقُون» (بقره، آیه 187).
[5]. «فَكُلِی وَ اشْرَبِی وَ قَرِّی عَیناً فَإِمَّا تَرَینَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَداً فَقُولِی إِنِّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْماً فَلَنْ أُكَلِّمَ الْیوْمَ إِنْسِیا» (مریم، آیه 26).
[6]. «وَ ما كانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ یقْتُلَ مُؤْمِناً إِلَّا خَطَأً وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ دِیةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلى أَهْلِهِ إِلَّا أَنْ یصَّدَّقُوا فَإِنْ كانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَكُمْ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ إِنْ كانَ مِنْ قَوْمٍ بَینَكُمْ وَ بَینَهُمْ مِیثاقٌ فَدِیةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلى أَهْلِهِ وَ تَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ فَمَنْ لَمْ یجِدْ فَصِیامُ شَهْرَینِ مُتَتابِعَینِ تَوْبَةً مِنَ اللهِ وَ كانَ اللهُ عَلِیماً حَكِیماً» (نسا، آیه 92).
[7]. «و الَّذِینَ یظاهِرُونَ مِنْ نِسائِهِمْثُمَّ یعُودُونَ لِما قالُوا فتَحْرِیرَ رَقَبَة مِنْ قَبْلِ أَنْ یتَمَاسَّا ذلِكُمْ تُوعَظُونَ بِهِ وَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ» (مجادله، آیه 3).
[8]. «فَمَنْ لَمْ یجِدْ فَصِیامُ شَهْرَینِ مُتَتابِعَینِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یتَمَاسَّا فَمَنْ لَمْ یسْتَطِعْ فَإِطْعامُ سِتِّینَ مِسْكِیناً ذلِكَ لِتُؤْمِنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَ تِلْكَ حُدُودُ اللهِ وَ لِلْكافِرِینَ عَذابٌ أَلِیمٌ» (مجادلة، آیه 4).
[9]. «لا یؤاخِذُكُمُ اللهُ بِاللَّغْوِفِی أَیمانِكُمْ وَ لكِنْ یؤاخِذُكُمْ بِما عَقَّدْتُمُ الْأَیمانَ فَكَفَّارَتُهُ إِطْعامُ عَشَرَةِ مَساكِینَ مِنْ أَوْسَطِ ما تُطْعِمُونَ أَهْلِیكُمْ أَوْ كِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِیرُ رَقَبَةٍ فَمَنْ لَمْ یجِدْ فَصِیامُ ثَلاثَةِ أَیامٍ ذلِكَ كَفَّارَةُ أَیمانِكُمْ إِذا حَلَفْتُمْ وَ احْفَظُوا أَیمانَكُمْ كَذلِكَ یبَینُ اللهُ لَكُمْ آیاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُون» (مائدة، آیه 89).
[10]. «إنَّ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْقانِتِینَ وَ الْقانِتاتِ وَ الصَّادِقِینَ وَ الصَّادِقاتِ وَ الصَّابِرِینَ وَ الصَّابِراتِ وَالْخاشِعِینَ وَالْخاشِعاتِ وَالْمُتَصَدِّقِینَ وَ الْمُتَصَدِّقاتِ وَ الصَّائِمِینَ وَ الصَّائِماتِ وَ الْحافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ وَ الذَّاكِرِینَ اللهَ كَثِیراً وَالذَّاكِراتِ أَعَدَّاللهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِیما» (الاحزاب، آیه 35).
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله ابراهیم امینی