تبیین و توسعه فرهنگ انتظار

جهاد فرهنگی در روایات | ۱۲

تبیین و توسعه فرهنگ انتظار

پیش از این با تکیه بر سیره معصومین علیهم السلام در باره یکی از شیوه های جهاد فرهنگی که تبلیغ چهره به چهره است، مطالبی مطرح شد. اینک به ادامه این بحث پرداخته و پس از آن به شیوه دیگری از روش های اهل بیت علیهم السلام در جهاد فرهنگی می پردازیم.  

جهاد فرهنگی در فضای حقیقی و مجازی

امروز با تغییر در سبک زندگی مردم، می توان اجتماعات انسانی را به دو دسته حقیقی و مجازی تقسیم کرد. دسته اول مربوط به مناطقی است که بنا به رفع نیازهای مادی و معنوی مردم، مرکز مراجعه و توجه توده های مختلف قرار می گیرد. به عنوان نمونه می توان به فروشگاه ها و مراکز خرید، پارک ها و مجموعه های تفریحی و ورزشی، مساجد، مشاهد مشرفه ائمه علیهم السلام و امام زادگان، مصلی نماز جمعه و عید، مناطق مختصّ به اجرای مناسک حج و ...، اشاره کرد. این مناطق از بهترین و در دسترس ترین نقاطی هستند که تلاش هایی که در جهت جهاد فرهنگی انجام می شود، مورد مشاهده و رؤیت مخاطبین قرار می گیرد و پیام این جهاد مستقیما به مخاطب القاء و تبیین می گردد.
اما دسته دوم فضاهایی هستند که در رسانه های ارتباط جمعی مانند تلویزیون، رادیو، شبکه های ارتباطی اینترنتی و ...، مرکز حضور و تجمع مجازی (غیر حضوری) افراد هستند و چنان مراجعه و استقبال مردمی از آن ها زیاد و شایع است که تقریبا همه محدودیت های زمانی، مکانی، سنی، جنسیتی، صنفی و ... را در نوردیده و بر همین اساس، تجمعات و مراجعات حقیقی امروزه، قدرت خودنمایی و رقابت با تجمعات مجازی را ندارند.
این حقیقت هم چنان که خطر بزرگی برای فرهنگ جوامع اسلامی محسوب شده و اساسا یکی از اهداف استکبار جهانی از ابداع و ترویج این فضا، مبارزه با فرهنگ های الهی و غیر شیطانی است، اما در عین حال می تواند موقعیت مناسبی برای گسترش فعالیت های جهاد فرهنگی در عرصه فضای مجازی و ارتباط با مخاطبان بیشتر باشد.
امروزه فعالیت در فضای مجازی یکی از امور فرض و لازمی است که باید مورد توجه خاص و دقیق مجاهدین فرهنگی قرار بگیرد و برنامه های مدون، مفصل، کارشناسی شده و دقیقی را برای ارائه در این میدان به کار گیرند. غفلت از فضای رسانه و موقعیت جهانی آن، شکست بزرگی برای مجاهدین فرهنگی محسوب می شود و مع الأسف سال هاست که جوامع مسلمین از نتایج شوم این غفلت و کم کاری در رنج و عذاب هستند. امروزه بسیاری از اقشار مختلف مردم و مخصوصا قشر کودک، نوجوان و جوان ما، آسیب های فرهنگی و معنوی جدی از فضای مجازی دیده اند که برخی از این آسیب های قابل تدارک و جبران نیست و همه این گرفتاری ها ریشه در بی تدبیری و غفلت و کم کاری ما در عرصه جهاد فرهنگی دارد.

تبیین و توسعه فرهنگ انتظار

بشر در زندگی فردی و اجتماعی خود، مرهون انتظار است و اگر از انتظار بیرون آید و امیدی به آینده نداشته باشد، زندگی برایش مفهومی نخواهد داشت و بی هدف و بی مقصد می شود. لذا حرکت و انتظار در کنار هم هستند و از یکدیگر جدا نمی شوند و انتظار، علت حرکت و تحرک بخش است. انتظار در لغت به معنای چشم داشت و چشم به راه بودن و نوعی امید به آینده داشتن است؛ آینده ای خوب یا بد. زشت یا زیبا. نتیجه ای که از معنای لغوی انتظار به دست می آید این است که کسی که عمل زشت و ناهنجاری انجام داده، منتظر کیفر آن است و کسی که کار خیر و عمل شایسته ای انجام داده، منتظر است تا روزی فرا رسد و او پاداش کار خیر و عمل شایسته خود را دریافت کند. انتظار تنها یک حالت روحی و درونی نیست، بلکه از درون به بیرون سرایت می کند و حرکت را می آفریند. انتظار به «منتظر» شکل می دهد و برای کارها و تلاش های او جهت خاصی ایجاد می کند.[1]
یکی از عوامل انرژی بخش و انگیزه ساز در جهت اعتلای فرهنگ اسلامی، اعتقاد و ایمان به ظهور منجی و اقامه دولت حق است. نظر به نابسمانی های موجود در جوامع بشری و گسترش ظلم و فساد در سطح دنیا، این باور را در دل ها تقویت می کند که بشر به سمت تباهی پیش می رود و قانون جنگل هر لحظه بیش از پیش بر جوامع انسانی حکم فرما می شود. مظلوم هر روز مظلوم تر و ظالم قوی تر و مسلط تر می گردد. این باور ثمره ای جز روحیه یأس و نومیدی در پی نخواهد داشت و انسان مأیوس آماج لطمات و انحرافات مختلف قرار گرفته و پس از زمان کوتاهی خود را تسلیم گمراهی می کند. باورِ حضور حجت خدا و علم او به احوالات بشر و قدرتش در هدایت و یاری ایشان، و همچنین انتظار ظهور و قیام او برای اصلاح زندگی نابسمان انسان، روح یأس و سستی را در درون افراد از بین برده و انگیزه و نشاط غیر قابل وصفی به ایشان می دهد تا در جهت این اتفاق فرخنده حرکت نموده و در راستای زمینه سازی و آمادگی برای این اتفاق بزرگ، به نوبه خود سهیم باشند.
درست به همین خاطر است که از دیرباز تا کنون، دشمنان فرهنگ ناب اسلامی، ظهور امام عصر علیه السلام و باور به این رویداد بزرگ جهانی را یکی از بزرگ ترین خطرهای پیش روی خود دانسته و برای تخریب آن برنامه های وسیع و سنگینی را طراحی نموده اند. اما از سوی دیگر قرآن کریم و ذوات مقدّس اهل بیت علیهم السلام نسبت به این موضوع بارها مژده داده و حتی از جزئیات آن به تفصیل سخن گفته اند.
فلسفه انتظار، دمیدن روح امیدواری و پایداری است. انتظار و عقیده به ظهور مصلح، شیعه را در جریان زمان برای مقاومت پرورش داد و جامعه شیعی را از زوال نگاه داشت و تا امروز این عقیده عامل بقای شیعه و پایداری اوست. شیعیان که با وضعیت اسفبار حکومت بنی امیه و بنی عباس روبه رو شده بودند، اگر منتظر و آینده بین نبودند و اعتقاد به پیروزی حق و عدالت نداشتند، هرگز مقاومت نمی کردند و از دگرگون شدن اوضاع ناامید می شدند. اما بشارت های قرآن کریم و وعده های پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام، سبب شد تا این عقیده، ریشه همه حرکت ها و نهضت های شیعه علیه باطل شود و این همان فلسفه ای است که در ادیان گذشته نیز مایه امیدواری پیروان آن ها و مشوق آنان به استقامت و پایداری بوده است. در حقیقت، انتظار، فلسفه محکم و استواری است که مورد توجه تمام ادیان بوده است و همه به آن عقیده داشته و دارند.[2]
قرآن کریم خبر حکومت صالحان و نابودی ظالمین را در آیات متعددی مژده داده است، چنان چه می فرماید:

«وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضى‏ لَهُمْ وَ لَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً يَعْبُدُونَنِي لا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئاً وَ مَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ».

خداوند به كسانى از شما كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‏ اند وعده مى‏ دهد كه قطعاً آنان را حكمران روى زمين خواهد كرد، همان گونه كه به پيشينيان آن ها خلافت روى زمين را بخشيد و دين و آيينى را كه براى آنان پسنديده، پابرجا و ريشه ‏دار خواهد ساخت و ترسشان را به امنيّت و آرامش مبدّل مى ‏كند، آن چنان كه تنها مرا مى پرستند و چيزى را شريك من نخواهند ساخت. و كسانى كه پس از آن كافر شوند، آن ها فاسقانند.[3]
و یا در سوره انبیاء می فرماید: «وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ الصَّالِحُونَ». در «زبور» بعد از ذكر (تورات) نوشتيم: بندگان شايسته ‏ام وارث (حكومت) زمين خواهند شد.[4] همچنین در سوره قصص آمده است: «وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ». ما مى ‏خواهيم بر مستضعفان زمين منّت نهيم و آنان را پيشوايان و وارثان روى زمين قرار دهيم.[5]
در کلمات معصومین علیهم السلام توصیه به انتظار فرج و گشایش شده است. آری کسی که اعتقاد به خالقی حکیم و یکتا دارد که تمام کائنات مخلوق او و در حیطه قدرت او هستند و هیچ نیرو و قدرتی جز از ناحیه او وجود ندارد، هیچ گاه از لطف و عنایت او مأیوس نگشته و حتی در سخت ترین شرایط، منتظر و امیدوار به فرج و گشایش الهی است. رسول خدا صلی الله علیه و آله نه تنها انتظار فرج را جزء عبادات می دانند بلکه آن را سرآمد عبادت ها دانسته و می فرمایند: «أَفْضَلُ‏ الْعِبَادَةِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ»‏. برترین عبادت انتظار فرج (گشایش) است.[6] و یا در جای دیگر فرموده اند: «أَفْضَلُ‏ أَعْمَالِ‏ أُمَّتِي‏ انْتِظَارُ فَرَجِ‏ اللَّهِ». برترین اعمال امت من انتظار فرج و گشایش خداوند است.‏[7]
همچنین امام رضا علیه السلام در باره انتظار فرج می فرمایند:

«مَا أَحْسَنَ‏ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ‏ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ‏ وَ ارْتَقِبُوا إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ‏ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ‏ فَعَلَيْكُمْ بِالصَّبْرِ فَإِنَّهُ إِنَّمَا يَجِي‏ءُ الْفَرَجُ عَلَى الْيَأْسِ فَقَدْ كَانَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ أَصْبَرَ مِنْكُمْ».

چقدر نیکوست صبر و انتظار فرج و گشایش، آیا نشنیده ای گفتار خداوند عزّ و جلّ را که فرمود: «شما انتظار بکشید، من هم در انتظارم» و «پس شما منتظر باشید، من هم با شما انتظار می کشم» پس بر شما باد به صبر؛ چراکه فرج و گشایش بعد از یأس و ناامیدی می آید. به درستی کسانی که قبل از شما بودند، از شما صبر بیشتری داشتند.[8] چنان چه از این دسته از روایات به دست می آید، به طور کلی مؤمن باید همیشه به رحمت و نصرت الهی امیدوار بوده و در سخت ترین و ناامیدکننده ترین شرایط نیز منتظر فرج و گشایش باشد.
اما آن چه مسلّم است این است که بزرگ ترین و حقیقی ترین فرج و گشایش بشر در دنیای پُر از ظلم و بی عدالتی، گناه و گمراهی، جهالت و خرافه، آمدن منجی است که خداوند در آیات متعددی از قرآن کریم و حتی کتب آسمانی انبیای سلف، آمدن او و حکومت جهانی اش را مژده داده است. همو که خداوند او را می فرستد تا به وضعیت نابسمان بشر را سامان دهد و زمین را از عدل و داد و زیبایی سرشار سازد، همان گونه که پیش از آن پُر از ظلم و ستم و زشتی بود. لذا امام صادق علیه السلام در روایتی می فرمایند:

«طُوبَى لِشِيعَةِ قَائِمِنَا الْمُنْتَظِرِينَ‏ لِظُهُورِهِ‏ فِي‏ غَيْبَتِهِ‏ وَ الْمُطِيعِينَ لَهُ فِي ظُهُورِهِ أُولَئِكَ أَوْلِيَاءُ اللَّهِ الَّذِينَ‏ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ».

خوشا به حال شیعیان قائم ما، همان کسانی که در زمان غیبتش انتظار ظهورش را می کشند و در عهد ظهورش مطیع او هستند، ایشان دوستان خدایند، همان دوستانی که نه ترسی (از خشم و عقاب پروردگار) بر ایشان است و نه حزن و اندوهی.‏[9]
آری انتظار فرج اکسیری است که منتظِر را در جهت نیل به دولت کریمه صالحان، همواره امیدوار و چشم انتظار نگه می دارد و مایه حرکت و جنبش او به سمت هدایت و نور می گردد. بر همین اساس قرآن کریم و ائمه معصومین علیهم السلام پیوسته به این مهم بشارت داده و در تلاش بودند تا فرهنگ انتظار را ترویج کنند. بنا بر این، با توجه به برکات و ثمرات فراوان و حیاتی فرهنگ انتظار، یکی از راهکارهای مهم و کارساز در جهاد فرهنگی، تبیین و توسعه فرهنگ انتظار منجی است.

خودآزمایی

1- جهاد فرهنگی در فضای حقیقی و مجازی را توضیح دهید؟
2- تبیین و توسعه فرهنگ انتظار چه نقشی در جهاد فرهنگی ایفا می کند؟

پی نوشت ها

[1] پایگاه اطلاع رسانی حوزه، در انتظار خورشید (انتظار سبز)، به نقل از: مجله  گلبرگ،  بهمن 1384، شماره 71، (رضائیان، زهرا).
[2] همان.
[3] سوره نور/ آیه 55 (ترجمه مکارم).
[4] سوره انبیاء/ آیه 105 (ترجمه مکارم).
[5] سوره قصص/ آیه 5 (ترجمه مکارم).
[6] كمال الدين و تمام النعمة ج ‏1 ص 287.
[7] عيون أخبار الرضا عليه السلام ج ‏2 ص 36.
[8] كمال الدين و تمام النعمة ج ‏2 ص 645.
[9] همان ص 357.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت