پیامبر گرامی اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) درباره این آمادگی سخنانی دارند که برای نمونه به بعضی از آنها اشاره میشود. اولین روایت از علی بن موسی الرضا(ع) در اقبال آمده که سیدبن طاوس آنرا نقل کرده است:
سیدبن طاووس روایت میکند که ابن بابویه از کتاب عیون و او از اباصلت نقل کرده که من در آخرین جمعه ماه شعبان بر امام رضا(ع) وارد شدم؛ امام(ع) به من فرمود: اباصلت، بیشترِ ماه شعبان گذشته و این آخرین جمعه آن است؛ پس آنچه کوتاهی کردهای تدارک ببین! و بر تو باد به رویآوردن آنچه به تو را کمک میکند در آمادگی و دعا و مناجات و استغفار و خواندن قرآن را زیاد کن و از گناهانت توبه کن! برای اینکه ماه مبارک رمضان در پیش است و تو باید پاکیزه وارد این ماه شوی. مبادا وارد آن شوی درحالیکه امانتی بر گردن تو باشد که آن را ادا نکرده باشی و در قلبت کینهای باشد از مؤمنی که آن را از خود دور نکرده باشی! مبادا گناهی انجام داده باشی که آن را با آب توبه نشسته باشی! ای اباصلت، تقوای الهی پیشه کن و بر او در پیدا و پنهان توکل کن! هر کس بر خدا توکل کند، خدا او را بس است و بیشترین چیزی که در باقیمانده ماه باید بگویی این است: خدایا اگر مرا تاکنون نیامرزیدهای، در باقیمانده آن مرا بیامرز، چون خداوند (به حرمت ماه رمضان) ما را از آتش نجات میدهد.[1]
انسان در ماه مبارک رمضان به مهمانی خدا میرود و یک فرد جهنمی هرگز نمیتواند در این مهمانی وارد شود؛ لذا باید با دعا و استغفار و توبه خود را لایق ورود در این ماه قرار دهیم تا با قلبی بیکینه و شانهای خالی از بار امانت و حق مردم، در این مهمانی و پذیرایی که با روزهگرفتن و اعمال دیگر همراه است، وارد شویم و از فیوضات آن بهره گیریم. آمادگی برای این ماه آنقدر مهم است که در برخی روایات آمده کسانی که شعبان را روزه میگیرند، چند روزی روزه نگیرند تا آمادگی برای رمضان یابند. برای درک بیشتر این امر خلاصهای از کلام امام صادق(ع) که در آخرین شب شعبان فرمودهاند، میآوریم:
این، ماه مبارکی است که در آن قرآن نازل شده و خداوند آن را وسیله هدایت قرار داده است. خدایا ما را سالم بدار در آن و از آن و برای خود طلب عفو و رحمت میکنم... .
خدایا آنچه در قلب من از شک و انکار و ناامیدی و سستی تکبر و ریا و کبر و نفاق و فسق و گناه است، پاک کن.[2]
نکاتی که در این روایت آمده به طور خلاصه عبارتند از:
1. تدارک گذشته ها؛ 2. خواندن قرآن؛ 3. توبه و استغفار؛ 4. نبودن حق مردم به گردن انسان؛ 5. پاک کردن دل از کینه و گناه؛ 6. پیشه کردن تقوا؛ 7. توکل کردن بر خدا؛ 8. با آمادگی کامل به استقبال ماه مبارک رفتن.
روایت دیگر دربارهی آمادگی برای ماه مبارک رمضان از امام صادق(ع) است که از دو راوی ذکر میشود:
مسمعی و معاویه پسر عمّار، هردو از امام صادق(ع) شنیدهاند که فرزندش را در آستانه رسیدن ماه رمضان سفارش میکرد و وقتی که ماه رمضان داخل میشد، میفرمود: خودتان را در این ماه آماده کنید و تلاش کنید؛ برای اینکه روزیها در این ماه تقسیم میشود، مرگها در این ماه رقم میخورد، در این ماه اسامی کسانی که به سوی خدا کوچ میکنند، نوشته میشود و در آن، شبی است که عمل در آن بالاتر از عمل در هزار ماه است.[3]
سومین روایت از ابی الحسن اول است:
نقل شده وقتی هلال را میدید، میفرمود: خدایا ماه رمضان رسید؛ در این ماه روزه و عبادتت را بر ما واجب کردی، پس خودت ما را بر روزه و عبادتت کمک کن و از ما قبول کن و ما را در آن سلامت بدار و آن را برای ما سالم بدار (تا آن را ضایع نکنیم). تو بر همه چیز قادری![4]
و آخرین روایت، علی بن ابیطالب(ع) از پیامبر(ص) نقل میکند که وقتی هلال ماه را میدید، رو به قبله میایستاد و میفرمود: خدایا، این ماه را برای ما موجب امنیت، ایمان، سلامتی، تسلیم بودن، عافیت بزرگوارانه، دوری از امراض، روزیِ گسترده، یاری بر انجام دادن نماز و روزه، برپایی عبادات و خواندن قرآن قرار بده! خدایا، رمضان را مایه سلامتی برای ما قرار ده و آن را از ما به سلامت بدار تا اینکه این ماه بگذرد و تو از ما بگذری و ما را عفو کنی و مورد رحمت قرار دهی![5]
از همه این روایات و روایات دیگری که برای طولانی شدن مبحث نیاوردیم نتیجه میگیریم که این ماه دارای عظمتی است که باید شأن و منزلتش قبل از ورود و بعد از ورود به آن و حتی بدرقهاش گرامی داشته شود و آمادگی برای آن تنها جشن و سرور و گرامیداشت ظاهری نیست که باید باطن و روح را پاکیزه کرد و لایق این امر بزرگ شد که سفارش پیامبر بزرگوار و ائمه معصومین برای ورود به آن استغفار و توبه و شستن دل از کینه و تکبر و دادن حق مردم و دوری از حرام خواری و تمام صفات رذیله و از طرفی کمک گرفتن از قرآن با تلاوت آن و دعا و مناجات است.
1- چرا باید با دعا و استغفار و توبه خود را لایق ورود در این ماه قرار دهیم؟
2- نکاتی که در روایت امام صادق(ع) آمده را به طور خلاصه بیان کنید.
[1]. إقبال الأعمال، ص8
[2]. همان، ص10.
[3]. رَوَيْنَاهُ بِإِسْنَادِنَا إِلَى الْمِسْمَعِيِّ وَ إِلَى مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ أَنَّهُمَا سَمِعَا أَبَاعَبْدِاللهِ(ع) يُوصِي وُلْدَهُ إِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ اجْتَهِدُوا أَنْفُسَكُمْ فِي هَذَا الشَّهْرِ فَإِنَّ فِيهِ تُقَسَّمُ الْأَرْزَاقُ وَ تُكْتَبُ الْآجَالُ وَ فِيهِ يُكْتَبُ وَفْدُ اللهِ الَّذِينَ يَفِدُونَ إِلَيْهِ وَ فِيهِ لَيْلَةٌ الْعَمَلُ فِيهَا خَيْرٌ مِنَ الْعَمَلِ فِي أَلْفِ شَهْر؛ همان، ص20.
[4]. مَا رُوِيَ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْأَوَّلِ(ع) قَالَ: إِذَا رَأَيْتَ الْهِلَالَ فَقُلِ اللَّهُمَّ قَدْ حَضَرَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَدِ افْتَرَضْتَ عَلَيْنَا صِيَامَهُ وَ قِيَامَهُ فَأَعِنَّا عَلَى صِيَامِهِ وَ قِيَامِهِ وَ تَقَبَّلْهُ مِنَّا وَ سَلِّمْنَا فِيهِ وَ سَلِّمْهُ لَنَا فِي يُسْرٍ مِنْكَ وَ عَافِيَةٍ إِنَّكَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ؛ همان، ص18.
[5]. أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّبْنِأَبِيطَالِبٍ(ع) قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) إِذَا اسْتَهَلَّ هِلَالَ شَهْرِ رَمَضَانَ اسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ بِوَجْهِهِ وَ قَالَ اللَّهُمَّ أَهِلَّهُ عَلَيْنَا بِالْأَمْنِ وَ الْإِيمَانِ وَ السَّلَامَةِ وَ الْإِسْلَامِ وَ الْعَافِيَةِ الْمُجَلِّلَةِ وَ دِفَاعِ الْأَسْقَامِ وَ الرِّزْقِ الْوَاسِعِ وَ الْعَوْنِ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الصِّيَامِ وَ الْقِيَامِ وَ تِلَاوَةِ الْقُرْآنِ اللَّهُمَّ سَلِّمْنَا لِشَهْرِ رَمَضَانَ وَ تَسَلَّمْهُ مِنَّا وَ سَلِّمْنَا فِيهِ حَتَّى يَنْقَضِيَ عَنَّا شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَدْ عَفَوْتَ عَنَّا وَ غَفَرْتَ لَنَا وَ رَحِمْتَنَا؛ إقبالالأعمال، ص17.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله ابراهیم امینی