معنای روزه

فصل چهارم :معنای روزه و رمضان

معنای روزه

صوم در اصطلاح شرع امساك مخصوص است از طعام و چیزهاى دیگر كه در كتاب‌های فقهی بیان شده و از طلوع فجر شروع می‏‌شود و با رسیدن شب پایان می‏‌یابد. در قرآن کریم نیز به آن اشاره شده است:
بخورید و بیاشامید تا سپیدی فجر بر سیاهی شب غلبه کند، سپس تا شب آن را ادامه دهید و روزه را به پایان ببرید.[1]
در تفسیر مجمع البیان آمده است: صوم‏ در لغت به معناى امساك است و از آن به سكوت تعبیر می‏‌کنند. ابن‏‌درید می‌‏گوید: هرچه از حركت ایستاد، صوم‏ گرفته.
ابوعبیده گفته: به اسب ساکتی که چیزی نمی‏‌خورد، الصائم گفته می‏‌شود. دیگری گفته: صوم در لغت به معنای امساک و ترک ‏کردن آن است و گفته شده به صامت صائم می‏‌گویند، چون از خوردنی و نوشیدنی و آمیزش و سخن ‏گفتن خودداری می‌‏کند.[2]
در المیزان، آمده است: صیام و صوم در لغت، مصدر و به‌‏معنای «الکف عن الفعل» می‏‌باشند. مانند:
خودداری از خوردن و آشامیدن و هم‌خوابی و سخن ‏گفتن و راه ‏رفتن و غیر از آن و چه‌‏بسا گفته می‌‏شود خودداری از آنچه نفس بدان میل می‌‏کند؛ سپس غلبه کرده و در اصطلاح شرع، به معنای خودداری از امور مخصوص از طلوع فجر تا مغرب استعمال می‏‌شود.[3]
پس می‌‏توان گفت: اصل در ماده یکی است و آن مطلق امساک است از هر چیزی، اعم از خوردن، نوشیدن، كلام، نكاح، و غیرِ آن، مگر آن‏که قرینه‏‌ای بیاید که امساک خاص را برساند که همان صوم به اصطلاح شرع است؛ چنان‏که در این چند آیه قرآن به آن اشاره شده است:
شاهد اوّل: آیه 26 مریم امساک در سخن‏‌گفتن است نه هر امساکی.[4]
شاهد دوم: آیه 89 مائده قرینه بر صوم شرعی است.[5]
شاهد سوم: آیه 187 سوره بقره است.‏[6]
از این سه آیه استفاده می‏‌شود که مراد از صوم، صوم شرعی است.
پس مناسب‏‌ترین معنا اراده مطلق امساک است از هر آنچه راه خدا را ببندد و از رفتن به ‏سوی او جلوگیری کند و این چیزی است که از اخلاص پرده برمی‏دارد و بر تصمیم قاطع دلالت می‌‏کند.
و بر عمومیت معنا، در مورد روزه شرعی دلالت این آیه کریمه است که همه اقسام روزه در هر زمانی تا زمان ما را در برمی‏‌گیرد.[7]

معنای رمضان

رمضان در لغت به معنای تابش گرما و شدت تابش خورشید است. بعضی گویند: رمضان به معنای سنگ گرم است که پای روندگان را می‏‌سوزاند و شاید ماخوذ از «رَمَضَ» باشد که به معنای سوختن است، چون ماه صیام گناهان را می‏‌سوزاند و موجب سوختگی و تکلیف نفس است؛ به همین سبب به این اسم مرسوم شده است. اما صوم (روزه) که در این ماه تکلیف شرعی مسلمانان است، عبارتند از: احتراز از خوردن و آشامیدن و مفطرات دیگر از طلوع فجر تا غروب. در قرآن کریم واژه رمضان یک‏بار،‏ اما صوم و مشتقات آن با الفاظ صیام و صائمین و صائمات چهارده ‌بار آمده است.

خودآزمایی

1- معنای روزه در اصطلاح شرعی را بیان کنید.
2- دلیل نام‌گذاری این ماه به نام رمضان چیست؟

پی نوشت ها

[1]. «كُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيامَ‏ إِلَى اللَّيْلِ» (بقره، آیه 187).
[2]. مجمع‏البیان، ج2، ص489.
[3]. المیزان، ج2، ص 8.
[4]. «إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ‏ صَوْماً» (مریم، آیه 26).
[5]. «أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيامِ‏ الرَّفَثُ إِلى‏ نِسائِكُمْ» (مائده، آیه 89).
[6]. «أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَآئِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ عَلِمَ اللهُ أَنَّكُمْ كُنتُمْ تَخْتانُونَ أَنفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنكُمْ فَالآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُواْ مَا كَتَبَ اللهُ لَكُمْ وَكُلُواْ وَاشْرَبُواْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّواْ الصِّيَامَ إِلَى الَّليْلِ».
[7]. «كُتِبَ عَلَيْكُمُ‏الصِّيامُ‏ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» (بقره، آیه 183).

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله ابراهیم امینی