کد مطلب: ۶۲۹۴
تعداد بازدید: ۲۶۲
تاریخ انتشار : ۲۵ فروردين ۱۴۰۲ - ۱۷:۳۳
روزه، تمرین پرهیزکاری | ۱۶
اگر به دعای افتتاح، ابوحمزه، دعاهای روزهای ماه رمضان یا دعاهایی که در تعقیبات نمازها آمده و امثال آن با دقت و تأمل و به ‏عنوان درس نگاه کنیم، دنیایی از حکمت و موعظه و درخواست‏‌هایی دنیایی و اخروی در آن می‌‏یابیم. هم چگونه‌ خواستن و چه‌ خواستن را به ما می‏‌آموزند و هم سرشار از معارف هستند که هر تشنه‏‌ای را سیراب می‌‏کنند.

فصل دوازدهم: دستاوردهای روزه


۱. انسان در ماه روزه باورش می‏‌شود که می‏تواند افسار نفس خویش را در دست بگیرد و گناه نکند؛ چون انسانی که از حلال‏‌های خدا پرهیز می‏‌کند، یقیناً دوری از حرام برایش آسان‌‏تر است.
2. شیرینی رفتن به مساجد و در جماعت شرکت ‏کردن و در کنار مؤمنین و برادران دینی بودن را می‏‌چشد و با آشنایی با برنامه‌های مساجد و کارهای خیری که در آن انجام می‏‌گیرد و گره‏‌هایی که درآن به‏ وسیله نمازخوان‏‌های خیِّر باز می‏‌شود، در این وادی قرار گرفته و اگر خود مشکلی دارد، متوجه می‏‌شود به کجا مراجعه کند و اگر دست خیری دارد زمینه آن را می‌‏یابد. پیامبر گرامی اسلام(ص) و امیرمؤمنان(ع) قضاوت، فراهم‌آوردن نیروهای جنگ‏های‏شان، جمع‏‌آوری بیت‏‌المال‏شان، قرض‏‌دادن‌‏ها و سایر اموری که مربوط به حکومت بود در مساجد انجام می‏‌دادند. پس یکی از دستاوردهای روزه و ماه مبارک زنده ‏کردن مساجد است. کلاس‏‌های قرآن و معارف نیز در همین مساجد برگزار می‏‌گردد.
3. هجرت علما و طلاب در این ماه به اقصا نقاط کشور بلکه دنیا، برای رساندن آنچه از معارف فرا گرفته‏‌اند و بزرگ‏ترین مصداق آیه کریمه که می‏‌فرماید: همه مؤمنان لازم نیست که کوچ کنند، بلکه از میان همه مؤمنان گروهی باشند که کوچ کنند و فقه بیاموزند و برگردند و قومشان را انذار کنند. شاید پرهیز کنند![1] با کوچ طلاب در ماه مبارک این برکات تحقق می‌‏یابد؛ زندگی و صفا همه‌‏جا گسترده شده و دل‌‏های مرده زنده می‌‏شوند. مساجد رونق می‏‌گیرد. قرآن از مهجوریت بیرون می‌‏آید. احکام الهی گفته می‌‏شود و ثمرات دیگری که خود شاهد آن بوده‌‏ایم و هستیم، با این هجرت صورت می‌‏گیرد. اگر این هجرت به اقصا نقاط کشور نبود، این انقلاب بزرگ صورت نمی‏‌گرفت و مردم امام بزرگوار را نمی‌‏شناختند و این تحول عظیم را در جهان شاهد نبودیم.
4. به ‏یاد فقرا افتادن و غنی و فقیر در کنار یک سفره نشستن و از تک‏‌خوری دوری ‏کردن و لذت باهم ‏خوردن و دیگران را در نعمت‌‏هایی که خدا به ما داده شریک‏ کردن. این‏که پیامبر رحمت به افطاری ‏دادن سفارش می‌‏کند وَلو به دانه‌‏ای خرما یا شربتی آب و...، این یک آموزش است برای همه ماه‌‏ها نه‏‌تنها ماه مبارک رمضان. انسان‏‌ها در ماه رمضان آن‏‌گونه کنار هم قرار می‏‌گیرند که گویی حب مال را فراموش کرده و سفره من و تو ندارد و آنچه بیشتر جلب توجه می‏‌کند، صفا و صمیمیت است؛ این همراهی و صفا مخصوص یک کشور و یک مذهب نیست؛ بلکه هر کجا چند مسلمان باشد در هر کشور و شهر و روستایی ظهور لطف و مهر خدایی را در سایه ماه مبارک رمضان و روزه می‏‌توان دید. واقعاً انسان با چشم خود می‌‏بیند که چگونه مسلمانان سر سفره الهی در این مهمانی عظیم از نظر مادی و معنوی پذیرایی می‌‏شوند.
5. رفتار مردم با همدیگر در خانه و کوچه و بازار بسیار نیکو می‏‌شود و کسی نیست که زیبایی آن را حس نکند. گذشت و خوش‌‏اخلاقی و مهربانی که وظیفه همیشگی مؤمنان است تا حدودی پایدار می‌‏ماند؛ چرا که رمز آن در کنترل خواسته‌‏های نفسانی است. جدال و جرّوبحث کمتر به چشم می‏‌آید و سایه پربرکت این ماه و صفای روزه، خانه‌‏ها و محله‏‌ها و خیابان‌‏ها و کارگاه‏‌ها و در و دیوار را گرفته و بوی خوش نفس ‏کشیدن‏‌های روزه‏‌داران فضا را عطرآگین و مشام همه را نوازش می‏‌دهد.
6. براساس سخن پیامبر خدا(ص) کسی که در ماه مبارک رمضان، روز‏هایش را روزه بگیرد و شب‌‏هایش را به عبادت بگذراند و شکم و زیر شکم و زبانش را نگه دارد (از محرمات دوری گزیند و حریم الهی را حفظ کند) همان‌‏طوری که از ماه رمضان خارج می‏‌شود، از گناهان هم خارج می‌‏شود.[2]


فصل سیزدهم: دعا و ماه مبارک رمضان


یکی از فرصت‏‌ها و نعمت‌‏هایی که در این ماه نصیب روزه‌‏داران می‌‏شود، دعا و مناجات و شب‏زنده‌‏داری‏‌هاست. این ماه، فصل دعاست؛ اگرچه انسان همیشه باید با رشته دعا به خدا متصل باشد. جالب است که آیه‌ی «هرگاه بنده من از من بخواهد، یقیناً من به بنده‌‏ام نزدیک هستم و جواب دعاکننده را می‏‌دهم»،[3] در خلال همین آیات مبارکه مربوط به روزه و ماه رمضان نازل شده که همه بندگان را به دعا و توجه سوق می‌‏دهد و دعوت می‏‌کند. دعا یک رابطه قلبی با خداست؛ دعا، یعنی خواستن، امیدواری و همین امید می‏‌طلبد که انسان به اجابت نزدیک شود.


آداب دعا

 

دعاکردن آدابی دارد؛ سه مورد آن را به اجمال بیان می‏‌کنیم:


الف) دعا باید با عمل همراه باشد:‏

 

دعا، در حقیقت راهی برای رسیدن به حوایج است، اما باید توجه کنیم که برای دست‌یابی به خواسته‏‌ها، خودمان نیز بکوشیم؛ دعا به تنهایی کفایت نمی‏‌کند.


ب) چگونه ‌خواستن و چه‌ خواستن را بدانیم:

 

پیامبران الهی و ائمه اطهار(ع) چگونه ‌خواستن و چه‌ خواستن را در قالب دعاها و روایت‌‏ها آورده‏اند که باید آن‏ها را گوش کرده و از آن‏ها استفاده کنیم و یاد بگیریم از خداوند چگونه بخواهیم؛ امام مجتبی(ع) می‏‌فرماید: شبی به دعای مادرم(س) گوش می‏‌کردم، هیچ در حق خودش و ما دعا نکرد و همه در حق دیگران دعا کرد. دیگر این‏که باید بدانیم چه بخواهیم که به ‏سود دنیا و آخرتمان باشد؛ فرازهایی از دعاهای ماه رمضان معرف خواسته‏‌های فردی و اجتماعی و سرشار از این معارف است.
اگر به دعای افتتاح، ابوحمزه، دعاهای روزهای ماه رمضان یا دعاهایی که در تعقیبات نمازها آمده و امثال آن با دقت و تأمل و به ‏عنوان درس نگاه کنیم، دنیایی از حکمت و موعظه و درخواست‏‌هایی دنیایی و اخروی در آن می‌‏یابیم. هم چگونه‌ خواستن و چه‌ خواستن را به ما می‌‏آموزند و هم سرشار از معارف هستند که هر تشنه‏‌ای را سیراب می‏کنند.
برای نمونه به دعایی که بعد از نمازها می‌‏خوانید، توجه کنید: «اللهم ادخل علی أهل القبور...» در این دعا درخواست‏‌ها عمومی است و دایره آن به گستردگی همه عالم است؛ می‌‏فرماید هر فقیری در هر جاست، بی‏‌نیاز کن! نه برای خودش تنها،‏ نه برای مسلمانان و اهل کتاب، بلکه برای همه فقرا دعا می‌‏کند و... .
درعین‏ حال در یک فقره از دعا این همگانی‏ بودن نیست؛ می‏‌فرماید:

«اللّهُمَّ اصلح کل فاسد من امور المسلمین»؛ اصلاح را فقط برای مسلمانان می‌‏خواهد و این ظرافتی دارد و نکته‌‏هایی که دعا به ما می‏‌آموزد که در خواستن‏‌ها هم باید مقلد انبیا و اوصیا باشیم؛ این از نظر چگونه‌ خواستن و چه‌ خواستن، اما از نظر محتوا که هر تشنه‏‌ای را سیراب و هر صاحب‌‏سری را سرمست می‏‌کند، فرازهایی از دعای ابوحمزه ثمالی و افتتاح قابل ‏تأمل است.


دعای ابوحمزه و فرازهایی از آن


این دعا را ابوحمزه که از اصحاب امام سجاد و امام باقر و امام صادق(ع) است، از امام سجاد(ع) نقل می‌‏کند. دعایی است پر از معارفی که جز از سرچشمه وحی نخواهد جوشید. در سحرهای ماه مبارک رمضان خوانده می‌‏شود و هر خواننده بامعرفت را عرشی کرده و در خوف و رجا و توبه و انابه و شوق بهشت و دوری از آتش غرق می‌‏کند. فرازهایی از آن را می‏‌آوریم.
■ الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِي أَرْجُوهُ وَ لَا أَرْجُو غَيْرَهُ وَ لَوْ رَجَوْتُ غَيْرَهُ لَأَخْلَفَ رَجَائِي‏...
ستایش خدایی را که جز او به هیچ‏کس امیدی ندارم و اگر به دیگری امید داشتم، امیدم را ناامید می‌‏کرد. در جای دیگر به خدا عرض می‌‏کند: چگونه به غیر تو امید داشته باشم درصورتی‌‏که هر خیر و نیکویی به دست توست و در فقره‏ای دیگر می‏‌فرماید: ستایش خدایی را که نسبت به من حلم می‌‏ورزد و با من چنان رفتار می‏‌کند که گویی اصلاً گناهی مرتکب نشده‌‏ام.
■ أَدْعُوكَ يَا سَيِّدِي بِلِسَانٍ قَدْ أَخْرَسَهُ‏ ذَنْبُهُ‏ رَبِّ أُنَاجِيكَ بِقَلْبٍ قَدْ...
ای آقا و سید من! تو را می‏‌خوانم با زبانی که گناهش او را لال کرده، پروردگارا، با تو راز و نیاز می‌‏کنم با دلی که جرمش آن را هلاک کرده، پروردگارا، تو را می‏‌خوانم با دلی ترسان و شوقمند و امیدوار و هراسان. ای مولای من! چون به گناهم بنگرم، زار بنالم و چون به کرم تو نظر افکنم طمع بسته، امیدوار می‌‏گردم. پس اگر مرا ببخشی، تو بهترین مهربانانی و اگر عذاب کنی، ستم نکرده‌‏ای.
■ اللَّهُمَ‏ إِنِّي‏ كُلَّمَا قُلْتُ‏ قَدْ تَهَيَّأْتُ وَ تَعَبَّأْتُ وَ قُمْتُ لِلصَّلَاةِ بَيْنَ يَدَيْكَ...
پروردگارا، هرگاه من خود را مهیا و آماده اطاعت تو کردم و در پیشگاه تو به نماز ایستادم و مشغول مناجات با تو شدم، مرا به خواب انداختی و حال رازونیاز را از من گرفتی. چه شد که هرچه با خود عهد کردم و گفتم که پس از این، باطن خود را نیکو خواهم کرد و به جمع اهل توبه در می‌‏آیم، برایم حادثه‏‌ای پیش آمد که به عهد خود ثابت‏‌قدم نماندم و آن بلیه بین من و خدمت تو حائل گردید؟ ای سرور من، شاید تو مرا از درگاه خود رانده‌‏ای و از خدمت و بندگی‌‏ات دور ساخته‏‌ای! یا شاید دیدی که من حق بندگی تو را خفیف شمردم، بدین سبب، مرا از درگاهت دور کرده‏‌ای! یا شاید دیدی که من از تو روی‏‌گردانم، بدین سبب بر من غضب نموده‌‏ای! یا شاید مرا در زمره دروغ‏گویان یافته دور کرده‌‏ای! یا شاید دیدی که به‏‌خاطر نعمت‏‌هایت شکرگزاری نمی‌‏کنم لذا، مرا محروم کرده‌‏ای! یا شاید مرا در مجلس اهل علم نیافته‌‏ای، ازاین‌‏رو، به خواری و خذلانم انداخته‌‏ای! یا شاید مرا در میان اهل غفلت یافته‏‌ای و (بدین جرم) از رحمت خود نومید ساخته‏‌ای! یا شاید دیده‏‌ای که به مجالس اهل باطل الفت گرفته‌‏ام، پس مرا بین آن‏ها وا گذاشته‏‌ای! یا شاید دوست نداشته‌‏ای که دعایم را بشنوی و مرا از درگاهت رانده‌‏ای! یا شاید به جرم و گناهم مکافات کرده‏‌ای و یا این‏که شاید به دلیل بی‏‌شرمی در حضورت مجازاتم نموده‌‏ای!
■ يَا مَوْلَايَ‏ بِذِكْرِكَ‏ عَاشَ قَلْبِي وَ بِمُنَاجَاتِكَ بَرَّدْتُ أَلَمَ الْخَوْفِ عَنِّي‏...
ای مولای من، تنها به یاد تو دلم زنده است و با مناجات تو، درد ترس فراق را در خود تسکین می‌‏دهم.
■ وَ ارْحَمْنِي صَرِيعاً عَلَى‏ الْفِرَاشِ‏ تُقَلِّبُنِي أَيْدِي أَحِبَّتِي وَ تَفَضَّلْ...
خدایا، آن‏گاه که در بستر مرگ افتاده‏‌ام (و قادر بر حرکت نیستم) و دوستانم مرا حرکت می‌‏دهند، بر من ترحم کن و آن هنگام که در مغسل قرار گرفته‌‏ام و همسایگان صالح مرا به چپ و راست می‏‌گردانند، بر من تفضل کن و وقتی که مرا به طرف قبر می‌‏برند و خویشاوندان اطراف جنازه‏‌ام را گرفته‌‏اند، بر من مهربانی کن و هنگامی که مرا در قبر می‌‏گذارند و به‌‏تنهایی بر تو وارد می‌‏شوم، کرم نما و در آن خانه جدید بر غریبی‏ام رحم کن تا با غیرتو انس نگیرم.
■ اللَّهُمَّ انّى‏ أَسْئَلُكَ‏ ايماناً تُباشِرُ بِهِ قَلْبى‏ وَيَقيناً حَتّى‏ أَعْلَمَ أنَّهُ لايُصيبُنى‏ الّا ما كَتَبْتَ لى‏...
پروردگارا، ایمانی ثابت که همیشه در قلبم برقرار باشد و یقینی صادق از تو درخواست می‏کنم تا بدانم که جز آنچه قلم تقدیر نگاشته است، به من نخواهد رسید و مرا از وسایل زندگانی به هرچه قسمتم کرده‏‌ای راضی و خشنود ساز، ای مهربان‏ترین مهربان‏‌ها![4]
■ أَرْغِدْ عَيْشِي‏ وَ أَظْهِرْ مُرُوَّتِي‏ وَ أَصْلِحْ جَمِيعَ أَحْوَالِي وَ اجْعَلْنِي مِمَّنْ أَطَلْتَ عُمُرَهُ وَ حَسَّنْتَ عَمَلَه...
یعنی زندگی مرا زندگی گوارایی قرار بده. گوارا بودن زندگی نه به پول است، نه به قدرت و نه به داشتن زر و زور. چون می‏‌بینیم عده‌‏ای با داشتن آن‏ها زندگی گوارایی ندارند؛ یک فرزند نااهل، یک بیماری مزمن یا... زندگی را تلخ می‏‌کند.
در جای دیگر می‏‌فرماید: «اصلح جمیع احوالی»؛ حال دعای من، حال خانواده من، حال شغل من و هرچه مربوط به من است، اصلاح کن!
از این فرازها نوعِ خواستن در دعا را از ائمه یاد می‌‏گیریم.


دعای افتتاح و فرازهایی از آن


در دعای افتتاح هم فرازهای زیبایی است که باید به آن توجه کرد: ستایشگری: «انی افتتح الثناء بحمدك». طمع در رحمت، خوف و رجاء: «خدایا بر این باورم که وقتی جایی برای عفو و رحمت باشد تو از همه مهربان‌تری» و «آن‌جا که جای عقاب و عذاب است تو از همه کیفردهندگان سخت‏‌گیرتری و در جای اظهار بزرگی و کبریایی از همه با عظمت‌‏تری». دین مورد رضایت خدا، عزت اسلام، حق‏‌شناسی و حق‏‌زیستی، روسپیدی، آثار و برکات مهدی‌‏باوری، انتظار فرج، پروردگارا، ما سخت مشتاق دولت کریمه‏‌ای هستیم که در پرتو آن اسلام و مسلمانان عزت خود را باز یابند و نفاق و منافقان به ذلت کشیده شوند و در آن دولت ما را از دعوت‌کنندگان به طاعت و فرمانبرداری از پیشوایان راه خودت قرار دهی و به وسیله آن کرامت و بزرگواری دنیا و آخرت را نصیب ما نمایی. شِکوه فقدان و غیبت، زمینه‏‌سازی ظهور و امثال آن.
دستاوردهای این دعاها عبارتند از: احیای یاد خدا و تقویت و استمرار ایمان در دل، دمیدن روح اخلاص در انسان، خودسازی، رشد فضایل اخلاقی، ایجاد محبت خدا در دل، دمیدن روح امید و مقاومت در انسان، برآورده ‏شدن حاجات، آمرزش‌‏خواهی، حج و زیارت خانه خدا، شهادت‌طلبی، نجات از دوزخ و ورود به بهشت، درخواست نعمت‏‌های دنیوی، توجه به اوصاف خداوند، توجه به اهل بیت عصمت(ع).
در دعاهای روزانه نیز درخواست دوری از غفلت، و رسیدن به نماز و روزه واقعی، ذهن باز و دوری از سفاهت، استغفار و توبه، از خشم خدا درامان ‌ماندن، یتیم‌‏نوازی، اطعام محرومان، فرصت‏یابی، کسب رضایت خداوند، قرب خدا در سایه بندگی، قناعت و کفاف و عدالت و انصاف‏ خواستن، پاکی از گناه و هم‏‌نشینی با صالحان، خشوع در طاعت، سحرخیزی و برکات آن، برخورداری از برکات این ماه، تلاوت و انس با قرآن، کسب رضای الهی، پاکی از رذایل اخلاقی، نقش محبت در سازندگی، تلاش‏‌های ثمربخش، عمل به مستحبات، برخورداری از رحمت واسعه الهی، قبولی اعمال و پایان خوب کارها و... نهفته است.
این ماه که به دعوت الهی سر سفره ضیافت او می‏‌نشینیم، به یقین دست خالی از سر این سفره برنمی‌‏خیزیم، زیرا این سفره کریم است؛ باید نوع و کم و کیف خواستن را بدانیم که آن هم در این دعاها به ما آموزش داده می‏‌شود، چون ما حتی از این‏که چه بخواهیم هم عاجزیم. بکوشیم با بهترین‌‏ها که در این دعاها نهفته است، از ماه مبارک رمضان خارج شویم.

ج) اعتقاد داشته باشیم که خداوند دعایمان را اجابت می‏‌کند:

علی(ع) می‏‌فرماید: درباره خداوند چنین تصوری نمی‏‌شود که درِ شکر به روی بنده‌‏ای باز کند و در زیادشدن نعمت را ببندد. درِ دعا را باز کند و در اجابت را ببندد. در توبه را باز کند و در مغفرت را ببندد.[5] امام صادق(ع) نیز از پیامبر گرامی اسلام نقل می‌‏کند که ایشان فرمودند: چهار کس هستند که دعاهای آن‏ها بر نمی‏‌گردد و درهای آسمان به رویشان باز می‌‏شود و به عرش می‌‏رسد: دعای پدر برای فرزندش، نفرین ستمدیده بر ستمگر، عمره‌‏گذار تا برگردد، روزه‌‏دار تا افطار کند.[6]


خودآزمایی


1- دستاوردهای روزه را نام ببرید.
2- دستاوردهای دعاهای ماه رمضان را بیان کنید.

 

پی نوشت ها


[1]. «وَ ما كانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ ِفرْقَةٍ مِنْ هُمْ‏طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي‏الدِّينِ‏ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ‏» (توبه، آیه122).
[2]. کافی، ج 4، ص87، ح 2.
[3]. «وَ إِذا سَأَلَكَ‏ عِبادِي‏ عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ ـ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعان»‏ (بقره، آیه 186).
[4]. بر درگاه دوست، ص161.
[5]. قال(ع): مَا كَانَ اللهُ [عَزَّ وَ جَلَ‏] لِيَفْتَحَ عَلَى عَبْدٍ بَابَ الشُّكْرِ وَ يُغْلِقَ عَنْهُ بَابَ الزِّيَادَةِ وَ لَا لِيَفْتَحَ‏ عَلَى‏ عَبْدٍ بَابَ‏ الدُّعَاءِ وَ يُغْلِقَ عَنْهُ بَابَ الْإِجَابَةِ وَ لَا لِيَفْتَحَ [عَلَيْهِ‏] لِعَبْدٍ بَابَ التَّوْبَةِ وَ يُغْلِقَ عَنْهُ بَابَ الْمَغْفِرَة؛ نهج‏البلاغه، ص553، ح 444.
[6]. أَبِي‏عَبْدِاللهِ(ع) قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ(ص): أَرْبَعَةٌ لَاتُرَدُّ لَهُمْ دَعْوَةٌ حَتَّى تُفَتَّحَ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ تَصِيرَ إِلَى الْعَرْشِ‏: الْوَالِدُ لِوَلَدِهِ وَ الْمَظْلُومُ عَلَى مَنْ ظَلَمَهُ وَ الْمُعْتَمِرُ حَتَّى يَرْجِعَ وَ الصَّائِمُ حَتَّى يُفْطِر؛ كافی، ج2، ص510، ح 6.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله ابراهیم امینی

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: