قرآن و ماه مبارک رمضان

فصل چهاردهم: قرآن و ماه مبارک رمضان

عظمت ماه مبارک رمضان به ‏سبب نزول قرآن کریم در این ماه است. دستور تلاوت قرآن کریم در این ماه را حضرت رسول(ص) این‏‌چنین تبیین می‌‏کند که اگر کسی یک آیه در این ماه تلاوت کرد مثل آن است که یک قرآن در غیرماه مبارک رمضان ختم کند.[1] وقتی انسان به فیض تلاوت قرآن نائل می‌‏شود که متکلم را در این کلامش مشاهده کند؛ صاحب سخن را در متن سخن زیارت کند. علی(ع) فرمودند: پس خداوند پاک و منزه، برای آن‏‌ها در کتابش ظاهر شد بدون آن‏که او را ببینند؛ برای نشان‌‏دادن قدرتش به آن‏‌ها و ترس از ابهتش.[2]
بی‌‏تردید ماه رمضان را باید ماه قرآن نامید، زیرا بین آن‏ها پیوندی ناگسستنی است. همین پیوند دوسویه سبب گردیده که از رمضان با عنوان بهار قرآن یاد شود؛ چنان‏که امام باقر(ع) می‌‏فرماید: برای هر چیزی بهاری است و بهار قرآن، ماه رمضان است».[3]
پیامبر(ص) فرمودند: برترین عبادت امت من، تلاوت قرآن است.[4]
علی(ع) نیز می‏‌فرماید: ای روزه‌‏دار، با تلاوت قرآن در شب و روزت به خدا نزدیکی بجو. پس بدان کتاب خدا شفاعت‏‌کننده‌‏ای است که شفاعتش پذیرفته است و در روز قیامت شفاعت می‌‏کند برای کسانی که آن را تلاوت کرده‌‏اند، پس با خواندن آیاتش از درجات بهشت بالا می‏‌روند.[5]
خداوند می‌‏فرماید: آیا در قرآن اندیشه نم‌ی‏کنند یا بر دل‏‌هایشان قفل‌‏هایی است؟[6]
تلاوت قرآن در ماه رمضان جایگاه ویژه و ثواب فراوانی دارد، اما مهم‏‌تر از آن فهم و تدبر در قرآن است. منظور از فهم قرآن این است که اجمالاً بداند قرآن از انوار خداست و در روایات صورت‏‌هایی از قرآن و شفاعت آن آمده، درصورتی‏‌که با حضور قلب باشد و هنگام قرائت آن سعی کند که در آن تدبر کرده، اشارات و نکاتش را بفهمد. از امیرالمؤمنین(ع) روایت شده است که فرمودند: اسراری که رسول خدا(ص) با من در میان گذاشت از مردم نمی‏‌پوشاندم و فقط در جایی که کسی را نمی‌‏یافتم که توان فهم کتاب خدا را داشته باشد، آن را کتمان می‏‌کردم.
برای آن‏که تدبر و فهم قرآن برایمان آسان‏‌تر شود و چگونگی آن را دریابیم، به نمو‏نه‏‌ای از آن اشاره می‏‌شود. وقتی کسی این آیه را از سوره واقعه می‏‌خواند: آیا آبی را که ‏می‌‏آشامید، دیده‌‏اید؟[7]
می‌‏تواند فکر خود را محدود به مزه آب نکند و درباره مطالب مختلف پیرامون آن بیندیشد؛ از جمله درباره به‌‏وجودآمدن تمام اشیا از آن (آب)‏ بیندیشد. فکر کند که آب چگونه در اشکال گوناگون دانه، گیاه، حیوان، و انسان یافت می‏‌شود. آن‏گاه درباره اجزای انسان فکر کند، اجزای ظاهری مانند گوشت و استخوان و چشم و گوش و...، نیروها و اخلاق رذیله و آثار آن در دنیا و آخرت، تا نوبت به تفکر درباره مراتب عقل‏‌های خود برسد و در مورد عقل مستفاد فکر کند و ببیند که گویا علم مستقلی در مقابل این عالم است و گویا علم کوچکی است و حتی آن را علم بزرگی ببیند. آن‏گاه در تفکر خود به مبدأ آب باز گشته و همان‏‌گونه که در قرآن آمده، بفهمد آب از آثار رحمت خداوند بوده و نیز بداند که رحمت از صفات خداوند است و بدین ترتیب آب را نعمتی از نعمت‏‌های خداوند بداند. این نوع تدبر همان است که علم مکاشفه با آن آغاز می‏‌شود و اگر کسی که تدبر می‏‌کند، فکر خود را غرق در این مطلب کند، شاید چیزی ببیند که این فرمایش امام صادق(ع) «چیزی ندیدم، مگر این‏که قبل و همراه و بعد از او خداوند را دیدم» را تصدیق نماید.[8]
از حضرت رضا(ع) نقل شده: هر که در ماه رمضان یک آیه از کتاب خدا بخواند، چنان است که یک ختم قرآن در غیر ماه رمضان نموده است.[9]
با توجه به ارزش قرائت قرآن در ماه مبارک رمضان و سفارش‏‌هایی که در این باره شده، به این نکته باید توجه کرد که آنچه مهم است قرآن خواندنی است که با فهم و تدبر همراه باشد. لذا نکاتی راجع به موانع فهم و تدبر در قرآن، می‌‏آوریم.

موانع فهم قرآن

۱.تقید به ادای دقیق حروف از مخارج آن و رعایت دقیق قواعد تجوید؛ این مطلب از تدبر در آیه جلوگیری کرده و مانع فهمیدن قرآن می‏‌شود.
۲. آفات و اخلاق رذیله سبب می‏‌شود که قلب نتواند معانی قرآن را بفهمد؛ چنان‏که مفاد بعضی از آیات نیز چنین است:... و خدا این‌‏چنین بر دل هر منکر ستمکاری مهر بدبختی می‏‌زند.[10]
۳. اعتقاد به مطلبی باطل و درست‏‌پنداشتن آن و اعتقاد به این‏که خلاف آن کفر است.
۵.هنگام تفسیر آیه، تفسیر ظاهر و آشکاری را ببیند و خیال کند تمامی مراد آیه همین است و برداشتی غیر از این نیست.
زمانی که خواننده قرآن، حقیقت و بزرگی قرآن را دریافت، باید در آیاتش تدبر کرده و موانع فهم را از سر راه برداشته و درصدد فهمیدن آن برآید. دراین‌صورت طبیعتاً منظور خدا در کلامش برای او آشکار می‌‏شود ـ البته به مقدار ایمان خود ـ و آن‏گاه که از این آبشخور جامی نوشید، مست می‌‏شود و زمانی که از جلوه‏‌های معارف الهی مست شد، قلب او از آیات مختلف، که هر کدام اثر مخصوصی دارند، تأثیر پذیرفته و با هر معنایی حال و سروری برای او پیدا می‌‏شود؛ به این دلیل که نگرش او به هر آیه به‏‌گونه‌‏ای است که گویا خود مخاطب آن آیه بوده یا این آیه فقط برای اوست. آن‏گاه حالت غم یا خوشحالی، ترس یا امیدواری، توکل یا تسلیم و یا خوشنودی یا یکتا دانستن خدا به او دست داده و سپس برحسب حالی که از تأثیرات قرآن پیدا کرده با پناه ‏بردن و استغفار، اعتراف و توبه، دعا و شکر، تسبیح و حمد نمودن و یا با گفتن «لا اله الا الله» یا «الله اکبر» به آیات پاسخ می‌‏دهد.[11]

خودآزمایی

1- چرا از رمضان با عنوان بهار قرآن یاد می‌شود؟
2- موانع فهم قرآن را نام ببرید.

پی نوشت ها

[1]. قال رسول‏الله(ص): أَنَّ مَنْ قَرَأَ آيَةً فِي شَهْرِ رَمَضَانَ، كَانَ كَمَنْ‏ خَتَمَ‏ الْقُرْآنَ‏ فِي‏ غَيْرِهِ‏؛ بحارالانوار، ج96، ص34، ح 8.
[2]. علی(ع) فرمود: فَتَجَلَّى‏ لَهُمْ‏ سُبْحَانَهُ‏ فِي‏ كِتَابِهِ‏ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَكُونُوا رَأَوْهُ بِمَا أَرَاهُمْ مِنْ قُدْرَتِهِ وَ خَوَّفَهُمْ مِنْ سَطْوَتِه؛ ‏نهج‏البلاغه، ص204، خطبه 147.
[3]. لکلّ شی ربیعٌ و ربیعُ القرآنِ شهرُ رمضان؛ کافی، ج2، ص630.
[4]. قال(ص): افضل عبادة امتی قرائة القرآن.
[5]. ایها الصَّائِمُ‏ تَقَرَّبْ‏ إِلَى‏ اللهِ‏ بِتِلَاوَةِ كِتَابِهِ فِي لَيْلِكَ وَ نَهَارِكَ فَإِنَّ كِتَابَ اللهِ شَافِعٌ مُشَفَّعٌ يَشْفَعُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ لِأَهْلِ تِلَاوَتِهِ فَيَعْلُونَ دَرَجَاتِ الْجَنَّةِ بِقِرَاءَةِ آيَاتِه‏.
[6]. «أ َفَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلى‏ قُلُوبٍ أَقْفالُها» (محمد، آیه 24).
[7]. «أَ فَرَأَيْتُمُ الْماءَ الَّذِي ‏تَشْرَبُون‏» (واقعة، آیه 17).
[8]. المراقبات، ص223.
[9]. عَنْ أَبِي‌الْحَسَنِ عَلِيِّ‌بْنِ‌مُوسَى‌الرِّضَا(ع) قَالَ:... مَنْ قَرَأَ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ آيَةً مِنْ كِتَابِ اللهِ عَزَّوَ جَلَّ كَانَ كَمَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِي غَيْرِهِ مِنَ الشُّهُور...؛ بحارالانوار، ج96، ص 341.
[10]. «الَّذِينَ‏ يُجادِلُونَ‏ فِي آياتِ اللهِ بِغَيْرِ سُلْطانٍ أَتاهُمْ كَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللهِ وَ عِنْدَ الَّذِينَ آمَنُوا كَذلِكَ يَطْبَعُ اللهُ عَلى‏ كُلِّ قَلْبِ مُتَكَبِّرٍ جَبَّارٍ» (غافر، آیه 35).
[11]. المراقبات، ص227.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله ابراهیم امینی