اگر كسى علاوه بر اين انكار، عليه امام بر حق و منصوب از جانب خداى سبحان قيام كند و شمشير بكشد، مشرك خواهد بود. حكم مشرك به اعتبارى، از كافر بدتر است، چون هر مشركى، كافر است، اما هر كافرى، مشرك نيست. بنابراين، عقاب منكر امامت اهل بيت با عقاب كفار يكسان است هر چند به ظاهر مسلمان باشد، امّا عقاب كسى كه با امام بر حق بجنگد، عقاب مشركين است هر چند «لا إله إلّا اللَّه» بگويد. سزای تکذیب کنندگان امامت
در درس قبل با توجه به متن زیارت جامعه کبیره، در مورد کفر و شرک حاصل از انکار ائمه طاهرین علیهم السلام و جنگ با ایشان سخن گفتیم و در مورد اقسام کفر مباحثی مطرح شد. اینک به ادامه این بحث می پردازیم.
معنی کفر و شرک حاصل از انکار و جنگ با ائمه علیهم السلام
با توجه به آن چه بیان شد، انكار اهل بيت عليهم السلام شامل كفر علمى و كفر جهلى می شود. آنان كه از حجّيت سخنان اهل بيت عليهم السلام آگاهى ندارند و با اين همه، آن را انكار مى كنند، «كافرِ جهلى» هستند و ناخواسته، كفر نعمت هم مى كنند؛ ولى كسانى كه به يقين، اهل بيت عليهم السلام را شناخته اند و آنان را سُكّان دار كشتى نجات مى دانند، امّا به خاطر منافع دنيايى خود، آنان را انكار مى كنند، «كافر علمى» هستند. چنين كسانى، كفر معصيت و كفر نعمت هم مى نمايند؛ زيرا به برخى دستورهاى خداوند، گردن مى نهند؛ امّا از پذيرش ولايت اهل بيت عليهم السلام، سر باز مى زنند و نعمتِ آنان را نيز انكار مى كنند. بنا بر اين، تمام عالمان دنياپيشه اى كه مقامِ امامان عليهم السلام را انكار مى كنند، كافرانى هستند كه بخشوده نمى شوند[1].
اگر كسى علاوه بر اين انكار، عليه امام بر حق و منصوب از جانب خداى سبحان قيام كند و شمشير بكشد، مشرك خواهد بود. حكم مشرك به اعتبارى، از كافر بدتر است، چون هر مشركى، كافر است، اما هر كافرى، مشرك نيست. بنابراين، عقاب منكر امامت اهل بيت با عقاب كفار يكسان است هر چند به ظاهر مسلمان باشد، امّا عقاب كسى كه با امام بر حق بجنگد، عقاب مشركين است هر چند «لا إله إلّا اللَّه» بگويد.
چنان چه رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند:
«حربك يا علي! حربي و سلمك سلمي؛ ای علی جنگ با تو جنگ با من است و دوستی و سازش با تو، دوستی و سازش با من می باشد.»، و حدیثی دیگر از ایشان که می فرماید:
«اللهمّ وال من والاه، و عاد من عاداه، و انصر من نصره، و اخذل من خذله؛ خدایا دوست بدار دوستدار و متولی ولایت علی را و دشمن باش با دشمنان او و یاری نما هر کس که او را یاری دهد و یاری نکن هر که دست از یاری او کشید».
هر دو حديث در كتاب هاى شيعه و سنّى[2] آمده است. اگر كسى با پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله به جنگ برخيزد، او قطعاً كافر است. وقتى آن حضرت فرموده كه جنگ عليه على عليه السلام جنگ رسول خدا صلی الله علیه و آله است، پس همان اثر بر جنگيدن عليه اميرالمؤمنين عليه السلام نيز مترتب است. رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله از خداوند متعال خواسته اند كه: «اللهم وال ...». پس قطعاً كسى كه مورد نصرت خداوند متعال نباشد او مخذول است و مخذول، كافر است.
تا اين جا حكم كسانى كه امامت اهل بیت عليهم السلام را دانسته ولی منكر شده اند و از ديگرى پيروى كرده اند، و نيز حكم كسانى كه با اميرالمؤمنين عليه السلام به محاربه برخاسته اند، معلوم شد، و براى اثبات بيشتر اين كه اثر انكار، كفر و اثر محاربه، شرك است، چند روايت در اين زمينه نقل مى كنيم:
مفضّل بن عمر از امام صادق عليه السلام نقل مى كند كه امام باقر عليه السلام فرمود:
« إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ عَلِيّاً عَلَماً بَيْنَهُ وَ بَيْنَ خَلْقِهِ لَيْسَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَهُمْ عَلَمٌ غَيْرُهُ فَمَنْ تَبِعَهُ كَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ جَحَدَهُ كَانَ كَافِراً وَ مَنْ شَكَّ فِيهِ كَانَ مُشْرِكاً[3]»
خداوند متعال على عليه السلام را بين خود و خلقش، عَلَم (واسطه، راهنما و شاخص) قرار داد و عَلَمى جز او نيست. هر كس از على پيروى كند مؤمن است و هر كس او را انكار نمايد كافر است و هر كس در او شك كند، مشرك خواهد بود.
در روايت ديگرى آمده است كه امام صادق عليه السلام فرمودند:
« أُمِرَ النَّاسُ بِمَعْرِفَتِنَا وَ الرَّدِّ إِلَيْنَا وَ التَّسْلِيمِ لَنَا ثُمَّ قَالَ وَ إِنْ صَامُوا وَ صَلَّوْا وَ شَهِدُوا أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ جَعَلُوا فِي أَنْفُسِهِمْ أَنْ لَا يَرُدُّوا إِلَيْنَا كَانُوا بِذَلِكَ مُشْرِكِينَ.[4]»
مردم به شناسايى و مراجعه به ما و تسليم شدن براى ما مأمور هستند. سپس فرمود: اگر چه روزه بگيرند، نماز گزارند و گواهى دهند كه معبودى جز خداى يگانه نيست؛ ولى پيش خود بنا گذارند كه به ما مراجعه نكنند به همان سبب مشرك خواهند گشت. پس ريشه قيام عليه ائمه عليهم السلام، عدم تسليم، عدم معرفت و عدم اطاعت است كه بايد در اين جا اطاعت محض باشد[5].
ائمه عليهم السلام عَلَم و نشانه هستند، كسى غير از ايشان عَلَم و نشانه نيست. اگر كسى در كنار اين عَلَم، عَلَم ديگرى را فرض كند و به زعم خودش ديگرى را براى امامت نصب كند، مشرك خواهد بود. خداوند متعال مى فرمايد: «فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لايَجِدُوا في أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْليمًا[6]»
به پروردگارت سوگند! آن ها ايمان نخواهند آورد مگر اين كه در اختلافاتشان تو را به داورى و قضاوت بطلبند، سپس به آن چه كه تو حكم كرده اى در دلِ خود از آن ناراحت نشوند و تسليم محض باشند.
در ذيل اين آيه روايتى نقل شده است كه عبد اللَّه كاهلى می گويد: امام صادق عليه السلام فرمود:
« لَوْ أَنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَ آتَوُا الزَّكَاةَ وَ حَجُّوا الْبَيْتَ وَ صَامُوا شَهْرَ رَمَضَانَ ثُمَّ قَالُوا لِشَيْءٍ صَنَعَهُ اللَّهُ أَوْ صَنَعَهُ النَّبِيُّ ص أَلَّا صَنَعَ خِلَافَ الَّذِي صَنَعَ أَوْ وَجَدُوا ذَلِكَ فِي قُلُوبِهِمْ لَكَانُوا بِذَلِكَ مُشْرِكِينَ ثُمَّ تَلَا فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْلِيماً ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ عَلَيْكُمْ بِالتَّسْلِيم[7]»
اگر گروهى خداى يگانه را كه شريكى ندارد بپرستند و نماز را برپا دارند، زكات را بپردازند، حج خانه خدا انجام دهند و ماه رمضان را روزه بگيرند، اما وقتى به چيزى نگاه مى كنند که خدا یا نبی اکرم صلی الله علیه و آله آن را انجام داده است، مى گويند: اگر اين گونه عمل نکرده بود بهتر بود. اگر به گونه ديگر انجام داده بود، بهتر بود. و یا این (فکر و اعتقاد) در دل هایشان باشد، بدین واسطه مشرک خواهند بود. سپس حضرتش اين آيه را تلاوت فرمود: «به پروردگارت سوگند! آن ها ايمان نخواهند آورد مگر اين كه در اختلافاتشان تو را به داورى و قضاوت بطلبند، سپس به آن چه كه تو حكم كرده اى در دلِ خود از آن ناراحت نشوند و تسليم محض باشند». آن گاه امام صادق عليه السلام فرمود: بر شما باد تسليم بودن (در برابر فرمان خدا و رسول).
اگر كسى واقعاً خداپرست باشد و احكام الهى را از نماز، روزه، حج و ... انجام دهد و خود را عبد مطيع خدا داند، نبايد بر خدا اعتراض كند، او بايد در جميع امور تسليم اراده حق باشد، و در اين شرايط امام منصوب از قِبَل خدا را قبول خواهد نمود و از او اطاعت خواهد داشت. بنابراين، عبادت ها با عدم تسليم در برابر امام منصوب از طرف خدا هرگز فايده نخواهد داشت تا چه رسد كه عليه او قيام هم بكند! و به همین جهت در زیارت جامعه کبیره می خوانیم
«وَ مَنْ رَدَّ عَلَيْكُمْ فِي أَسْفَلِ دَرْكٍ مِنَ الْجَحِيمِ»
و هر كس شما را تكذيب كند در پايين ترين دركات دوزخ خواهد بود. «ردّ عليكم» يعنى: تكذيب ائمه عليهم السلام، كسى كه آن بزرگواران را به هر نحوى و در هر موردى تكذيب كند، جاى او در شديدترين طبقات دوزخ خواهد بود.
اين معنا از دو آيه مباركه زير استفاده مى شود. آن جا كه مى فرمايد:
«وَ لَوْ تَرى إِذْ وُقِفُوا عَلَى النَّارِ فَقالُوا يا لَيْتَنا نُرَدُّ وَ لا نُكَذِّبَ بِآياتِ رَبِّنا وَ نَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنينَ * بَلْ بَدا لَهُمْ ما كانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ»
و اگر (حال آن ها را) هنگامى كه در برابر آتش (دوزخ) ايستاده اند، ببينى، مى گويند: اى كاش! بار ديگر، به دنيا بازگردانده مى شديم، و آيات پروردگارمان را تكذيب نمى كرديم، و از مؤمنان بوديم! * (در واقع آن ها پشيمان نيستند،) بلكه اعمال و نيّت هايى را كه پيش تر پنهان مى كردند، در برابر آن ها آشكار شده است و اگر بازگردند، به همان اعمالى كه از آن نهى شده بودند، باز مى گردند؛ به راستى آن ها دروغ گويانند[8]. و در آيه ديگرى مى فرمايد:
«وَ الَّذينَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَحيمِ»
و كسانى كه كافر شدند و آيات ما را تكذيب كردند، اهل دوزخ هستند[9]. زيرا شكى نيست كه ائمه عليهم السلام بزرگ ترین «آيات» الهی هستند و مصداق اکمل و اتمّ آیات الله، وجود نورانی این ذوات مقدس می باشد.
بنابراین در اين فراز از زیارت جامعه کبیره، سه گروه ذكر شده اند:
1. مَنْ جَحَدَكُمْ،
2. مَنْ حَارَبَكُمْ،
3. مَنْ رَدَّ عَلَيْكُمْ.
گروه اوّل محكوم به كفر، گروه دوم محكوم به شركند و گروه سوم كسانى هستند كه رسماً منكر ائمه نيستند و عليه آنان قيام نمى كنند، ولكن آنان را «تكذيب» مى كنند، پس اين ها «منافق» هستند و خداوند متعال فرموده:
«إِنَّ الْمُنافِقينَ فِي الدَّرْكِ اْلأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ»
به راستى منافقان در پايين ترين دركات دوزخ قرار دارند[10].
خودآزمایی
1- منظور از کفر در این عبارت « مَنْ جَحَدَكُمْ كَافِرٌ،» چیست؟
2- منظور از «مَنْ رَدَّ عَلَيْكُمْ» چه کسانی هستند؟
پی نوشت ها
[1] ر.ک تفسیر قرآن ناطق ص526 الی 528
[2] منابع شیعی: امالی شیخ صدوق ص 156، بحار الانوار ج27 ص207/ منابع اهل سنت: مسند احمد بن حنبل ج1 ص119، ینابیع المودة ج1 ص172
[3] بحار الانوار ج69 ص127
[4] اصول کافی ج2 ص398
[5] ر.ک کتاب پیشوایان هدایت ج3 ص121 الی 125
[6] سوره نساء آیه65
[7] بحار الانوار ج2 ص 205
[8] سوره انعام آیات 27 و 28/ ترجمه مکارم
[9] سوره مائده آیه 10/ ترجمه مکارم
[10] سوره نساء آیه 145
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت