آیت الله علی تهرانی در سخنانی، بخشهایی از معارف نهج البلاغه را در روز چهارم ماه مبارک رمضان در مجلس هدایت بیان کرد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت، او با اشاره به اینکه قرار است در ماه مبارک رمضان، درسهایی از نهج البلاغه در مسجد هدایت مطرح شود، به حاضران توصیه کرد متن این درسهای جالب را می توانند حفظ کرده و به خانواده نیز بدهند تا استفاده کنند.
او گفت: از این طریق می شود از محضر مقدس نهج البلاغه که کتاب سنگین و پرارزشی است اما «مغفولٌ عنه» مانده، یعنی کتابی که در جامعه ما از آن استفاده نمی شود، بهره گرفت. البته ما چقدر از قرآن استفاده می کنیم که از نهج البلاغه استفاده کنیم؟!
امام جماعت مسجد هدایت تهران در ادامه با بیان اینکه نهج البلاغه کتابی بی نظیر و شامل درسهای زندگی بوده و فرمایشات بی نظیر درباره مسایل اجتماعی به خصوص برای دولتمردان، در آن بیان شده گفت: در نهج البلاغه، درسهایی درباره فتنه و اینکه در فتنه چه کنیم موجود است. همچنین درسهای اعتقادی، اخلاقی، خانواده و زندگی در این کتاب وجود دارد.
وی در تشریح درسهایی از نهج البلاغه در ماه رمضان گفت: قرار است در مسجد هدایت، ما 4 خطبه، 4 نامه و 4 عبارت کوچک از حکمتهای آن حضرت را انتخاب کنیم و در طول ماه مبارک رمضان از آنها استفاده کنیم.
شرح خطبه 76
آیت الله تهرانی در ادامه به تشریح خطبه 76 نهج البلاغه پرداخت و گفت: خیلی جالب است که این خطبه باارزش را امام صادق(ص) فرموده هر یک از این نکات، به اندازه وزن زمین و آسمان ارزش دارد. این خطبه 20 نکته دارد. 5 نکته اولیه برای کسانی که می خواهند سیر و سلوک الی الله داشته باشند و راه تعبّد را در پیش بگیرند، مقدمات کار و نکاتی که در طول این مسیر نیاز دارند را مطرح کرده که یک درس جامع و کامل است.
رَحِمَ اللّهُ امْرَأً [عبداً] سَمِعَ حُكْماً فَوَعَىَ
امام جماعت مسجد هدایت در ادامه گفت: حضرت می فرمایند خداوند مشمول رحمت خویش قرار دهد آن کسی که گوش شنوا داشته باشد. کسی که می خواهد در مسیر سیر الی الله قرار گیرد اول چیزی که برای او مهم است، گوش شنوا است تا بشنود و حفظ کند. حضرت در اینجا فرموده است خداوند رحمت کند آن بنده ای را که بشنود سخنی را و حفظ کند. نه اینکه از بر کند، یعنی نگهداری کند نکته ای را که شنیده است.
وَ دُعِيَ إِلَى رَشَاد فَدَنَا
وی سپس در توضیح عبارت فوق گفت: یعنی این بنده دعوت شود به سوی رشد، پس نزدیک شود، اول سخن را بشنود و بعد که می بیند دعوت به سوی رشد است نزدیک دعوت کننده بیاید.
وَ أَخَذَ بِحُجْزَةِ هَاد فَنَجَا
آیت الله تهرانی در توضیح عبارت بالا گفت: «و کمربند هدایتگری را بگیرد و رها نکند. حُجزه از حجز به معنی نگهداری و مانع شدن است. اگر شما به کشورهای عربی بروید می گویند بلیت هواپیما را بروید برای حُجز، یعنی جا و صندلی شما را باید نگهداری کنند. در هتلها می نویسند محجوز، یعنی نگهداری شده و جا ندارد. حُجزه، آن شال و کمربندی است که انسان می بندد چون مانع از افتادن لباس انسان می شود. و حضرت می فرماید. خدا رحمت کند کسی که دست بیاندازد به کمر آن هدایتگر و نجات یابد.
او در ادامه گفت: سه جمله پشت سر هم، در اینجا آمده، بنده باید اول سخنی را بشنود و حفظ کند. پس دعوت بشود به راه رشد و نزدیک شود و کمربند هدایتگر را بگیرد و رها نکند تا نجات یابد.
رَاقَبَ رَبَّهُ، وَ خَافَ ذَنْبَهُ، قَدَّمَ خَالِصاً، وَ عَمِلَ صَالِحاً
پیشنماز مسجد هدایت تهران در دامه گفت: بنده مراقب پروردگار خود باشد و خدا را فراموش نکند. از گناه نیز بترسد. این پنج نکته، راه نجات است. «وَ خَافَ ذَنْبَهُ» یعنی همیشه نیز از گناه بترسد. هر بلایی سر انسان می آید از گناه است. آقایان توجه کنند، من تجربه ها دارم و ریشم سفید شده است، تجربه ها در زندگی خودم و دیگران دارم. هر بلایی سرم می آید از گناه است. اگر گناه نکردی از هیچ کس نترس، از خدا هم نترس. خدا که نعوذبالله ظلم نمی کند. گناه نکن و نترس. از غیرخدا هم نترس. ولی اگر خدای ناکرده گناه کردی، از مرحله اول از خدا بترس. گناه انسان را بیچاره می کند.
آیت الله تهرانی در ادامه گفت: این 5 نکته اول است. بعد از اینکه انسان مشغول به کار شد، می فرماید: «قَدَّمَ خَالِصاً، وَ عَمِلَ صَالِحاً.» قدم خالص بردارد. تاکنون 8 نکته در این جا بیان شد که عمل صالح انجام دادن نیز در آن است. این را در نظر بگیرد با این که انسان به فطرت، توحیدی آفریده شده و چراغ عقل را هم دارد ولی پیمودن این راه نیاز به مربی دارد.
او با اشاره به اینکه هدایتگر مد نظر اسلام، ائمه معصومین(ع) هستند، به حضار توصیه کرد: مراقب باشید گولتان نزنند که برویم خانقاه که آدم باید مرشد داشته باشد. آنها از این نکات سوء استفاده کردند. منظور از مرشد، صوفی نیست. منظور از هدایتگر آن است که هرگز خطا نمی کند و معصوم است و او امام است.
آیت الله تهرانی در ادامه بیان کرد: حالا که این 5 نکته به عنوان مقدمات آماده شد و قدم خالص برداشتن نیز مطرح شد. یعنی عمل خود را پیش بفرستد، خالصانه. عمل خالص را تقدیم کند.
عمل خالص چیست؟
امام جماعت مسجد هدایت در ادامه به تشریح عمل خالص پرداخت و گفت: عمل خالص یعنی چه؟ به خدا در روز ماه رمضان با زبان روزه می گویم هرگز نتوانستم ادعا کنم من یک عملی را خالص انجام داده ام. عمل خالص فقط برای خداست. یعنی بنده هیچ کس را برای او شریک نکند. مثلا اگر دعای ابوحمزه را دوست داشتم خواستم و خواندم و چه بسا کارهای واجبتری بوده انجام ندادم، پس من این دعا را دوست داشتم، پس ای بسا به خاطر هوای نفس است. عمل خالص چیست؟ اَلْعَمَلُ الْخالِصُ: الّذي لاتُريدُ اَنْ يَمْدَحكَ عَلَيْهِ اَحَدٌ إلاَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ.
عملی است که نخواهید غیر از خدا کسی شما را مدح کند. چنین عملی که دوست نداشته باشید و اراده نکنید مردم از آن تعریف کنند و یا همه جا بگوییم که چنین و چنان کردیم و مردم از ما تعریف کنند. عمل خالص این است که انسان اراده نکند مدح دیگری را به جز خدا. اخلاص نیز خارج کردن خلق است از معامله با خالق. وقتی با خالق معامله می کنی خلق را بیرون کن و فقط به یاد او باش.
وی در ادامه گفت: عمل صالح تاکید قبلی است و یک نکته اضافه دارد، کار شایسته انجام بده. کار شایسته، کاری است که انسان صد در صد مطابق دستور شرع انجام دهد. چون شارع فرموده و خدا دستور داده، باید گفت چشم!
اكْتَسَبَ مَذْخُوراً، وَاجْتَنَبَ مَحْذُوراً
آیت الله تهرانی در بیان عبارت فوق گفت: کسب کند چیزی را که ذخیره می کند برای خودش. کاری که برای روزی ذخیره کند که آن روز نه مال به درد آدم می خورد نه فرزند. کارهایی را کسب و ذخیره کند و اجتناب کند از کارهایی که منع شده. معنی واژه محذور هم یعنی «منع شده».
وَ رَمَى غَرَضاً، وَأَحْرَزَ عِوَضاً
او در ادامه درباره فصاحت بالای جملات فوق توضیح داد: نکته ای که در فرمایش امیر المومنین علیه السلام است فصاحتش است که من و شما چون عرب نیستیم درک نمی کنیم، ولی این کلمات دنیای عرب را دیوانه کرده. بیخود نیست که جرج جرداق می گوید 200 بار از اول تا آخر نهج البلاغه را خواندم. او یک مسیحی عرب است و متن را جلوی خود گذاشته و 200 مرتبه خوانده است.
آیت الله تهرانی درباره معنی این عبارت گفت: یعنی تیر بیندازد به هدف. یعنی هر کاری می خواهد انجام بدهد، هدفدار باشد. گتره ای و بی بند و بار نباشد و باری به هر جهت، هر کاری را انجام ندهد. به هدف تیر بیفکند. یعنی گل بزند. ضمن اینکه تیر را به هدف زد، در برابرش، یک عوض هم بگیرد. یعنی کارش بی نتیجه نباشد. برخی کارها، بی نتیجه است. باید عقل را به کار بیندازد و عوضی بگیرد. عوض را هم خدایی و الهی بداند. یعنی اگر کار برای خدا انجام شد، هدفدار بود و نتیجه هم داشت، عوض هم در برابرش می گیرد.
كَابَرَ هَوَاهُ، وَ كَذَّبَ مُنَاهُ
این شارح نهج البلاغه در ادامه گفت: انسان باید با هوای نفسش مکابره کند یعنی با خواسته های دلش بجنگند، نزاع کند و با نفس خود درگیر شود. در زندگی الهی و خدایی، کسی که می خواهد قدمی در جهت تعبد خداوند بردارد، باید دائما با هوای نفس خود بجنگد. این هوای نفس آدم را بیچاره می کند. حضرت یوسف بعد از موفقیتی که در آن خانه کذایی داشت و خود را حفظ کرد، زندانها رفت. چندین سال در زندانها بود. وقتی به او گفتند بیا بیرون چون آزادی، گفت نه، بروید از آن زنان که در آن مجلس کذایی بودند بپرسید چرا دستان خود را بریدند. رفتند و پرسیدند و آن زنان همه به پاکی یوسف شهادت دادند. گفتند او پاک است و دست از پا خطا نکرده. پاک شد و از زندان بیرون آمد. یک مرتبه به ذهنش رسید: «من، خود را حفظ کردم» بلافاصله فرمود، من خودم را تبرئه نمی کنم. نفس دائما انسان را امر به کار زشت می کند. اگر بخواهی سالم زندگی کنی باید دائما با هواهای نفسانی بجنگی.
آرزوهای طولانی، اضطراب آدم را زیاد می کند
وی در ادامه توضیح داد: نکته بعدی «کذّب مُناه» است. مُنا یعنی آرزو که اسم زن است. عربها اسم برخی دخترانشان را می گذارند مُنا و ما می گذاریم آرزو. اگر می خواهید در زندگی الهی موفق باشید آرزوهایتان را تکذیب کنید. برخی از افراد را می بینیم در سن 80 سالگی هنوز تعدادی آرزوی کذایی دارند، می گویند می خواهم خانه ام را خراب کنم و دوباره بسازم و برخی را اجاره بدهم و در آینده چنین کنم. آرزو باید بر اساس عقل باشد. آیا عقل به تو فرصت این کارها را می دهد؟ ضرورتی برای زندگی ات دارد؟ من که باید از این جا بروم. نهایتا 70 یاد 80 سال زندگی می کنیم. دیگر بیش از 100 سال که نمی شود. 100 سال عمر کردم، بالاخره باید بروم. عقل می گوید چقدر آرزوهایم را باید محقق کنم؟ خیلی از آرزوهای من بیش از 200 سال وقت می خواهد.
آیت الله تهرانی با اشاره به اینکه آرزوهای طولانی، اضطراب آدم را نیز زیاد می کند، گفت: این که کسی بگوید حتما من باید ویلای شمال داشته باشم، به سادگی نمی شود. حتما باید این طرف و آن طرف بزند و یک ویلا در شمال درست کند. این برای آدم اضطراب می آورد و دائم مضطرب می شود و ضمنا به کار واقعی خود نمی رسد.
وی سپس با بیان خلاصه مطالب بیان شده تا این بخش از خطبه گفت: دستور به اجتناب از گناه را شنیده ایم، مسئله این است که انسان باید فقط خالص و برای خدا کار کند و با هوای نفسش بجنگد، یک حدیث اینجا داریم که فرمود: «یَقُولُ اللَّهُ جَلَّ ثَنَاؤُهُ، وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَا یُؤْثِرُ عَبْدِیَ هَوَایَ عَلَى هَوَاهُ إِلَّا شتّتُ علیه امره و لبست علیه دنیاه»
خدا می فرماید به عزت و جلالم سوگند که هیچ بنده ای نیست خواسته خودش و دلش را مقدم بر خواسته من بدارد، مگر اینکه کارش را مشتّت و متفرق نکنم. خداوند می فرماید او را داغون می کنم و دنیایش را بر او «مشبه» می کنم تا راهش را گم کند و نداند از کدام سو برود. چون خواسته خود را مقدم بر خواسته من قرار داده است.
آیت الله تهرانی بخش دیگری از این حدیث را نیز بیان کرد و گفت: اما از آن طرف خداوند فرموده هیچ بنده ای نیست خواسته مرا مقدم بر خواسته خود بدارد، «الا استحفظته ملائکتی، و کفلت السموات و الارضین رزقه»
شما را به خدا این کم تضمینی است؟ یعنی فرمود هیچ بنده ای نیست خواسته مرا بر خواسته دلش و دیگران مقدم بدارد مگر اینکه اولا من به ملائکه خود دستور حفظ او را می دهم و سپس آسمانها و زمین را کفیل بر روزی او قرار می دهم که روزی اش را برساند. چون خواسته من را مقدم بر خواسته خود دانست.
پیشنماز مسجد هدایت تهران باز هم بخشهای دیگری از خطبه حضرت امیرالمومنین علیه السلام را قرائت کرد:
جَعَلَ الصَّبْرَ مَطِيَّةَ نَجَاتِهِ، وَالتَّقْوَى عُدَّةَ وَفَاتِهِ. رَكِبَ الطَّرِيقَةَ الْغَرَّاءَ
او سپس به معنی کردن این عبارت پرداخت: کسی که می خواهد سِیر کند نیاز به مَرکب دارد. مرکش بنز کذایی این دنیایی نیست. مرکبی که در مسیر الی الله باید سوار شود، صبر و استقامت است. صبر را مرکب نجات خود قرار دهد. دوم تقوا را ابزار مردنش قرار دهد. یعنی تسلط بر نفس و خویشتنداری و نلرزیدن در برابر گناه و نلغزیدن در برابر خواسته های نفسانی. سوار شود در جاده روشن و از بیراهه ها نرود. جاده روشن چیست؟ قرآن و اهل بیت است.
وَ لَزِمَ الْـمَحَجَّةَ الْبَيْضَاءَ
آیت الله تهرانی در ادامه گفت: یعنی آن راه روشن را ملتزم بشود. یعنی وقتی به اتوبان آمد، دائم از این اتوبان خارج نشود. ملتزم و ملازم شود تا به مقصد برسد.
اغْتَنَمَ الْمَهَلَ، وَ بَادَرَ الاَْجَلَ، وَ تَزَوَّدَ مِنَ الْعَمَلِ
امام جماعت مسجد هدایت در ادامه بیان کرد: یعنی بنده باید فرصتها را مغتنم بشمارد. ماه رمضان را مغتنم بشمارد. فرصت این ماه چیست؟ فرصت راز و نیاز با خدا، مهمانی است. از صبح تا شب صد بار بگویید خدایا مهمان تو هستم، آمده ام کنار سفره ات و خواسته ام این است. هر چه بخواهید خدا در این فرصت به شما می دهد. بنده باید مبادرت کند به آن «اجل» و مدتی که در پیش دارد و باید برود، با مجهز بودن خود را به آن نزدیک کند و از کارهای خیری که دارد زاد و توشه بگیرد.
آیت الله تهرانی در پایان سخنان خود تاکید کرد: امروز 20 کلمه ناب، از امیرالمومنین علیه السلام شنیدیم. تصمیم بگیریم اینها را به کار ببندیم تا مشمول عنایات خاصه پروردگار عالم قرار بگیریم. والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته.