شیوه انتقال فرهنگ | بخش‌های تمدن‌سازی نوین اسلامی

پیشگفتار

از روزگاران گذشته اهالی هر منطقه و اقلیم یا پیروان مذاهب و آیین‌های گوناگون برحسب فرهنگ خاصّ خود سبک زندگی ویژه‌ای داشتند، چنان‌که در جوامعی که فرهنگ دین مبین اسلام حاکم بود، سبک زندگی و روش زیستن مردم آن براساس تعالیم و آموز‌ه‌های دینی شکل می‌گرفت.
امروزه به دلیل توسعه‌ی ارتباطات، مرزهای فرهنگی در مناطق مختلف دنیا شکسته و فرهنگ‌های مختلف به جای‌جای عالم منتقل شده است. این انتقال فرهنگ، سبک زندگی مردم را نیز تحت تأثیر قرار داده و موجب اختلاط فرهنگ‌های مختلف با یکدیگر شده است. از آن‌رو که دنیای غرب در جریان اجرای زندگانی مدرن پیشقدم بوده، به طور طبیعی در مسیر مدرنیزه شدن جوامع مختلف، سبک زندگی غربی جای دیگر سبک‌های زندگی را گرفته است؛ به‌طوری‌که امروز در بیشتر نقاط دنیا و به خصوص مشرق زمین سبک زندگی غربی حاکم است. سوگمندانه اینکه، فرهنگ غرب و به تبع آن سبک زندگی غربی، بر نوع زندگی آحاد جامعه‌ی اسلامی ما نیز تأثیر گذاشته است. تقلید از فرهنگ غرب در نوع پوشش و لباس یکی از مصادیق بارز غلبه‌ی سبک زندگی غربی بر روش زندگی دینی است.
براین اساس چندی قبل مقام معظّم رهبری در سفر استانی خود به خراسان شمالی و در جمع جوانان بجنورد، «سبک زندگی» را بخشی اساسی و حقیقی پیشرفت و تمدّن‌سازی نوین اسلامی خواندند. معظّم له تمدن‌سازی نوین اسلامی را دارای دو بخش سخت‌افزاری و نرم‌افزاری دانستند:
بخش سخت‌افزاری، نیازهای ابزاری تمدّن شامل ارزش‌های متداول پیشرفت همچون: علم، اختراع، صنعت، سیاست، اقتصاد، اقتدار سیاسی ـ نظامی و بخش نرم‌افزاری، نیازهای اساسی و اصلی تمدّن است که مهم‌ترینِ آن‌ها نیاز به سبک زندگی و کیفیّت سلوک عملیِ منطبق بر جهان‌بینی و اندیشه‌ی اسلامی است و این قبیل موارد را شامل می‌شود: خانواده، سبک ازدواج، نوع مسکن، نوع لباس، الگوی مصرف، نوع خوراک، نوع آشپزی، تفریحات، خط و زبان، کسب و کار، رفتار در محلّ کار و دانشگاه و مدرسه، رفتار در فعّالیّت‌های سیاسی و ورزشی و رسانه‌ای، رفتار با پدر و مادر و همسر و فرزند و دوست و دشمن، تعامل با رئیس و مرئوس و پلیس و مأمور دولت، آداب سفر، چگونگی نظافت و طهارت و بسیاری دیگر.
رهبر معظّم انقلاب پیشرفت جامعه در زمینه‌ی رفع نیازهای ابزاری را قابل توجه دانستند. به تصریح ایشان نظام جمهوری اسلامی امروز در اوج اقتدار علمی، سیاسی و نظامی است و بن‌مایه‌های یک تمدّن پیشرفته را دارد؛ امّا پیشرفت در بخش ابزاری به تنهایی برای رستگاری جامعه کافی نیست و آن را به امنیت و آرامش روانی نمی‌رساند؛ از این رو یک تمدّن به صرف داشتن ماشین، صنعت و ثروت قابل تحسین نیست. وضعیّت امروز تمدّن غرب این سخن را تأیید می‌کند، چه گرچه کشورهای غربی از نظر پیشرفت در زمینه‌ی ابزاری در اوج شکوه و اقتدار قرار دارند، با وجود بهره‌مندی از ثروت، بمب اتم، پیشرفت‌های گوناگون علمی و قدرت نظامی، در افسردگی، ناامیدی، به هم ریختگی، ناامنی، بی‌هدفی و پوچی سیر می‌کنند.
ایشان سپس متذکّر شدند که تحقّق تمدّن نوین اسلامی در پرتو برپایی نظام جمهوری اسلامی بیشتر به پیشرفت در عرصه‌ی نیازهای متنی و به خصوص سبک زندگی وابسته است که سوگمندانه مورد غفلت واقع شده است. سلوک عملی جامعه‌ی امروز ما در حوزه‌های مختلف با مشکل مواجه است. نوع فکر و اندیشه، کیفیت پوشش و آرایش، چگونگی روابط خانوادگی و مناسبات رفتاری، نحوه‌ی کسب و کار، روش مصرف، نوع زندگی شهری، چگونگی رفتارهای فردی و اجتماعی در جامعه‌ی ما پیشرفت چشمگیری نداشته است و تا این نیازها براساس اندیشه‌ی توحیدی برآورده نشود رسیدن به تمدّن نوین اسلامی امکان‌پذیر نیست.
مقام معظّم رهبری در ادامه‌ی رهنمودهای خود با دعوت از نخبگان و صاحبان فکر و اندیشه برای پرداختن به مفهوم مهمّ سبک زندگی، بر آسیب‌شناسی وضع موجود سبک زندگی در ایران و چاره‌جویی در این زمینه تأکید کردند. ایشان در اولین گام با طرح ۲۸ سؤال درباره‌ی جزئیات حوزه‌های مذکور، دغدغه‌های خودشان را مطرح کردند و از گروه‌های یاد شده خواستند تا ضمن علّت‌یابی، در مسیر علاج و درمان گام گذارند. نیز یادآور شدند که نتیجه‌ی تلاش برای رفع آسیب‌های موجود در کیفیّت سبک زندگی و اصلاح کیفیّت سلوک عملی جامعه همراه با پیشرفت‌های حاصل در عرصه‌ی سخت‌افزاری و ابزاری، موجب گسترش اندیشه‌ی دینی و درخشندگی تمدّن اسلامی در جهان خواهد شد.
رهبر معظّم انقلاب با بیان این که لازم انتخاب سبک زندگی، پیروی از یک مکتب و ایدئولوژی است، تقلید نکردن از فرهنگ مهاجم غرب را ضروری دانسته و بر پرهیز از سطحی‌گرایی، ظاهرگرایی، تحجر و سکولاریزم پنهان تأکید کردند.[1]
حضرت آیت الله خامنه‌ای در حدود یکسال پس از طرح مسئله‌ی سبک زندگی در جمع جوانان استان خراسان شمالی، در دیداری که با ائمه‌ی جمعه‌ی سراسر کشور داشتند سبک زندگی را از مسائلی دانستند که باید در خطبه‌های نماز جمعه مورد توجه جدی قرار گیرد و بحث‌های کاملاً مستند و زنده در خصوص آن بیان شود.[2]
در نوشتار حاضر، مباحث مورد نظر در تبیین «سبک زندگی اسلامی» که در پی اجابت دعوت مقام معظم رهبری توسط آیت‌الله سید احمد علم الهدی در خطبه‌های نخست نماز جمعه‌ی مشهد مقدّس بیان شده، به رشته‌ی تحریر در آمده است.

خودآزمایی

1- نتیجه انتقال فرهنگ را شرح دهید.
2- تمدن‌سازی نوین اسلامی دارای چه بخش‌هایی می‌باشد؟ مختصری درباره هر بخش‌ توضیح دهید.

پی‌نوشت‌ها

[1]. ر.ک: پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای (KHAMENEI.IR)، بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالی، ۲۳/۷/۱۳۹۱.
[2]. ر.ک: همانجا، دیدار ائمه‌ی جمعه‌ی سراسر کشور با رهبر انقلاب، ۱۸/۶/۱۳۹۲.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت