احکام تیمّم

تیمّم

در این موارد باید به جای وضو و غسل، تیمّم کرد:
1. آب نباشد و یا دسترسی به آن نداشته باشد.
2. آب برای انسان ضرر داشته باشد؛ مثلاً به سبب استفاده از آب، مرضی در او پیدا می‌شود و یا بیماری‌اش شدید می‌شود.
3. اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند، خودش یا همسر او یا فرزندانش یا رفیقش یا کسانی که به او مربوطند و حتی حیوانی که در اختیار اوست از تشنگی بمیرند یا مریض شوند.
4. بدن یا لباس او نجس است و آب بیش از تطهیر آن ندارد و لباس دیگری هم ندارد.
5. وقت برای وضو گرفتن یا غسل کردن ندارد.[۱]

طریقه تیمم

اعمال تیمم

۱. زدن کف دو دست با هم، بر چیزی که تیمم بر آن صحیح است.
2. کشیدن هر دو دست بر تمام پیشانی و دو طرف آن، از جایی که موی سر روییده است، تا روی ابروها و بالای بینی.
3. کشیدن کف دست چپ بر تمام پشت دست راست.
4. کشیدن کف دست راست بر تمام پشت دست چپ.
تمام کارهای تیمم باید با قصد تیمم و برای اطاعت از دستور الهی انجام شود، و همچنین باید معلوم کند که تیمم به جای وضوست یا غسل.[۲]

چیزهایی که تیمم بر آنها صحیح است

ـ خاک؛
ـ شِن؛
 اقسام سنگ‌ها؛ مانند سنگ سیاه، سنگ مرمر، سنگ گچ و آهک (قبل از پخته شدن).
ـ گِل پخته؛ مانند: آجر، کوزه.[۳]
چند مسأله:
1. تیمّمی که به‌ جای وضو است با تیمّمی که به جای غسل است فرقی ندارد؛ مگر در نیّت.[۴]
2. کسی که به جای وضو تیمم کرده است، اگر یکی از چیزهایی که وضو را باطل می‌کند از او سر بزند تیممش باطل می‌شود.[۵]
3. کسی که به جای غسل تیمم کرده است، هرگاه یکی از اسباب غسل، مثل جنابت یا مسّ میت پیش آید تیممش باطل می‌شود.[۶]
4. تیمم در صورتی صحیح است که نتواند وضو بگیرد یا غسل کند؛ بنابراین اگر بدون عذر تیمم کند، صحیح نیست و اگر عذر داشته باشد و برطرف شود؛ مثلاً آب نداشته، و آب پیدا کند، تیمم او باطل می‌شود.[۷]
5. اگر به جای غسل جنابت تیمم کند، لازم نیست برای نماز وضو بگیرد؛ ولی اگر به جای غسل‌های دیگر تیمم کند، با آن تیمم نمی‌تواند نماز بخواند و باید برای نماز، وضو بگیرد و اگر نتواند وضو بگیرد، باید تیمم دیگری به جای وضو انجام دهد.[۸]

شرایط صحیح بودن تیمم

ـ اعضای تیمم، یعنی پیشانی و دست‌ها پاک باشد.
ـ پیشانی و پشت دست‌ها را از بالا به پائین مسح کند.
ـ چیزی که بر آن تیمم می‌کند، پاک و مباح باشد.
ـ ترتیب را رعایت کند.
ـ موالات را رعایت کند.
 چیزی بین دست و پیشانی و همچنین کف دست و پشت دست در هنگام مسح فاصله نباشد.[۹]

 
خلاصه‌ی درس

۱. شخصی که آب ندارد و یا دسترسی به آب ندارد و یا مانعی در مصرف آب دارد باید به جای وضو و غسل، تیمم کند.
۲. در تیمم، باید پیشانی و پشت دست‌ها با کف دست‌ها مسح شود.
۳. تیمم بر خاک و ریگ و سنگ و گل پخته صحیح است.
۴. تیمم، چه به جای غسل باشد و چه وضو، با هم فرقی ندارد (مگر در نیت).
۵. اگر به جای وضو تیمم کرده، مبطلات وضو، تیمم را نیز باطل می‌کند. و اگر به جای غسل باشد آنچه سبب غسل است آن را باطل می‌کند.
۶. تیمم بدون عذر، صحیح نیست.
۷. در تیمم، رعایت ترتیب و موالات لازم است و باید اعضای تیمم و چیزی که بر آن تیمم می‌کند، پاک باشد.

پرسش

۱. در چه مواردی باید به جای وضو و غسل، تیمم کرد؟
۲. آیا از ترس درندگان می‌توان به جای وضو، تیمم کرد؟
۳. تیمم بر آجر و کلوخ، چه حکمی دارد؟
۴. تیمم بر چوب و برگ درختان، چه حکمی دارد؟
۵. آیا کسی که جنب است و از غسل کردن خجالت می‌کشد، می‌تواند به جای غسل تیمم کند یا نه؟

پی نوشت ها

[۱]. وضیح‌المسائل ـ تیمم.
[۲]. توضیح‌المسائل، م ۷۰۰. به فتوای برخی از مراجع تقلید، احتیاط آن است که یک بار دست‌ها را بر زمین زده و بر پیشانی و روی دست‌ها بکشد و یک بار دیگر بر زمین بزند و بر دست‌ها بکشد. آیت الله خامنه‌ای.
[۳]. توضیح‌المسائل، م ۶۸۴ و ۶۸۵؛ العروةالوثقی، ج 1، ص ۴۸۵. به فتوای برخی از مراجع تقلید تیمم بر سنگ، گچ و سنگ آهک صحیح نیست. مگر آنکه پودر شده باشد. آیت الله زنجانی. تیمم بر گل پخته صحیح نیست، آیات عظام مکارم، نوری، صافی.
[۴]. توضیح‌المسائل، م ۷۰۱.
[۵]. توضیح‌المسائل، م ۷۲۰.
[۶]. همان.
[۷]. توضیح‌المسائل، م ۷۲۲.
[۸]. توضیح‌المسائل، م ۷۲۳. به فتوای برخی از مراجع تقلید، در این صورت تیمم بدل از وضو لازم نیست. بجز تیمم بدل از غسل استحاضه‌ی متوسط، آیت الله مکارم، آیت الله سیستانی (بجز تیمم بدل از غسل استحاضه، آیت الله زنجانی)
[۹]. العروةالوثقی، ج 1، ص ۴۹۵؛ توضیح‌المسائل، م ۶۹۲ـ۶۹۴، ۷۰۴ـ۷۰۶.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

حجت الاسلام و المسلمین محمّدحسین فلاح‌زاده