احکام نماز

وقت نماز

پس از فرا گرفتن مسائل طهارت، کم ‌کم برای انجام نماز، آماده می‌شویم.
برای آشنایی با مسائل و احکام نماز، ابتدا یادآور می‌شویم که نماز یا واجب است و یا مستحب، نمازهای واجب هم دو دسته‌اند؛ بعضی از آنها تکلیف هر روزه می‌باشد و در هر شبانه‌روز، در زمان‌های خاصی باید به جا آورده شود و برخی دیگر نمازهایی هستند که گاهی اوقات به سببی خاص واجب می‌شود و برنامه همیشگی و هر روزه نمی‌باشد. جهت آشنایی با نمازهای واجب به این نمودار توجه کنید.

اقسام نماز:

۱ـ واجب ۲ـ مستحب

واجب: ۱ـ هر روزه (یومیّه) ۲ـ مَقطعی
یومیّه: ۱ـ صبح ۲ـ ظهر ۳ـ عصر ۴ـ مغرب ۵ـ عشاء
مَقطعی: ۱ـ آیات ۲ـ طواف واجب ۳ـ میّت ۴ـ قضای پدر بر پسر بزرگتر ۵ـ نمازی که با نذر واجب می‌شود
* نمازهای مستحب بسیار است.[۱]

تعداد رکعت‌های نماز

نمازهای هر روزه، پنج نماز و مجموع آنها هفده رکعت است.
نمازصبح: دو رکعت
نماز ظهر: چهار رکعت
نماز عصر: چهار رکعت
نماز مغرب: سه رکعت
نماز عشاء: چهار رکعت
وقت نمازهای روزانه
وقت نمازصبح: از اذانصبح تا طلوع آفتاب
وقت نماز ظهر و عصر: از ظهر شرعی تا مغرب[۲]
وقت نماز مغرب و عشاء: از مغرب تا نصف شب.[۳]
نمودار فرضی وقت نمازهای یومیه (ص ۹۶ کتاب)

توضیح:

وقت اذان صبح

نزدیک اذان صبح، از طرف مشرق، سپیده‌ای رو به بالا حرکت می‌کند که آن را «فجر اول» گویند، هنگامی که آن سپیده پهن شد، «فجر دوم» و ابتدای وقت نمازصبح است.[۴]

ظهر

اگر چوب یا چیزی مانند آن را عمود بر زمین قرار دهیم، وقتی که سایه آن به کمترین مقدار رسید و رو به افزایش گذاشت «ظهر شرعی» و ابتدای وقت نماز ظهر است.[۵]

مغرب

«مغرب» موقعی است که سرخی طرف مشرق، که بعد از غروب آفتاب پیدا می‌شود از بین برود.[۶]

نیمه شب

اگر فاصله‌ی بین غروب آفتاب با اذان صبح را دو نیم کنیم، وسط آن «نیمه شب»[۷] و آخر وقت نماز عشاء است.[۸]

احکام وقت نماز

۱. نمازهای غیر روزانه و مقطعی دارای وقت مشخصی نمی‌باشد، بلکه وقت آنها بستگی به زمانی دارد که به علّتی آن نماز واجب شود.
مثلاً نماز آیات بستگی به زلزله یا کسوف یا خسوف و یا حادثه‌ای دارد که پیش آمده است، و نماز میّت، زمانی واجب می‌شود که مسلمانی از دنیا برود، و تفصیل هر کدام در جای خود خواهد آمد.
2. اگر تمام نماز قبل از وقت خوانده شود و یا عمداً نماز را قبل از وقت شروع کند، باطل است.[۹]
ـ اگر نماز در وقت خودش خوانده شود در اصطلاحِ فقه، گویند: نماز «اَدا» شده است.
ـ اگر نماز بعد از وقت خوانده شود، در اصطلاح فقه، گویند: نماز «قضاء» شده است.
3. مستحب است انسان نماز را در اول وقت بخواند، و هر چه به اول وقت نزدیکتر باشد بهتر است مگر آنکه تأخیر آن از جهتی بهتر باشد؛ مثلاً صبر کند که نماز را به جماعت بخواند.[۱۰]
۴. اگر وقت نماز تنگ باشد، که با خواندن مستحبّات نماز، بخشی از نماز بعد از وقت خوانده می‌شود، باید مستحبّات را بجا نیاورد؛ مثلاً اگر بخواهد قنوت بخواند، وقت می‌گذرد، باید قنوت نخواند.[۱۱]

خلاصه‌ی درس

۱. نمازهای واجب بر دو دسته است:
الف) نمازهای همیشگی، ب) نمازهایی که گاهی اوقات واجب می‌شود.
۲. نمازهای هر روزه عبارتند از: صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشا.
۳. نمازهایی که گاهی واجب می‌شود عبارتند از: آیات، طواف، میت، قضای پدر بر پسر بزرگتر و نماز نذری.
۴. وقت نمازهای روزانه بدین شرح است:
وقت نماز صبح: از اذان صبح تا طلوع آفتاب.
وقت نماز ظهر و عصر: از ظهر شرعی تا مغرب.
وقت نماز مغرب و عشا: از مغرب تا نصف شب.
۵. زمان دمیدن فجر دوم وقت اذان صبح و ابتدای وقت نماز صبح است.
۶. آنگاه که سایه‌ی چیزهای عمود بر زمین به کمترین مقدار می‌رسد و رو به افزایش می‌گذارد ظهر شرعی است.
۷. پس از غروب آفتاب، آنگاه که سرخی طرف مشرق از بین می‌رود مغرب است.
۸. اگر فاصله‌ی بین غروب آفتاب و اذان صبح دو نیم شود، نیمه‌ی شب و پایان وقت، نماز عشاء است.
۹. اگر تمام نماز قبل از وقت خوانده شود باطل است.
۱۰. نماز اداء به نمازی می‌گویند که در وقت خود خوانده شود؛ نماز قضاء نمازی است که بعد از وقت خوانده می‌شود.

پرسش

۱. فرق بین نماز واجب و مستحب را توضیح دهید.
۲. نمازهایی که همیشه در شب باید خوانده شود نام ببرید.
۳. دو نمونه از اسباب وجوب نماز آیات را نام ببرید.
۴. امروز با قرار دادن چوبی عمود بر زمین، ظهر را مشخص کنید.
۵. اگر غروب آفتاب ساعت ۶ بعد از ظهر و اذان صبح ساعت ۴ باشد محاسبه فرمایید نیمه شب در چنین شبی چه وقت است؟
۶. برای تشخیص مغرب (ابتدای وقت نماز مغرب) باید به مشرق بنگریم یا به مغرب؟

پی نوشت ها

[۱]. توضیح‌المسائل، نمازهای واجب.
[۲]. به فتوای برخی از مراجع تقلید، پایان وقت نماز ظهر و عصر غروب آفتاب است. آیت الله خامنه‌ای
[۳]. توضیح‌المسائل، م ۷۳۱ و ۷۳۶. اگر نماز مغرب یا عشا را تا نصف شب نخواند، بنابر احتیاط واجب باید تا اذان صبح بدون آنکه نیت اداء یا قضا کند بخواند.
[۴]. توضیح‌المسائل، م ۷۴۱.
[۵]. توضیح‌المسائل، م ۷۲۹.
[۶]. توضیح‌المسائل، م ۷۳۵.
[۷]. احتیاط واجب آن است که برای نماز عشاء همانگونه که در متن آمده است و برای نماز شب تا اوّل آفتاب حساب شود. (توضیح‌المسائل، م ۷۳۹)
[۸]. تقریباً یازده ساعت و ربع بعد از ظهر شرعی، آخر وقت نماز مغرب و عشاء است.
[۹]. توضیح‌المسائل، م ۷۴۴.
[۱۰]. توضیح‌المسائل، م ۷۵۱.
[۱۱]. توضیح‌المسائل، م ۷۴۷.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

حجت الاسلام و المسلمین محمّدحسین فلاح‌زاده