چه کسانی مشمول شفاعت می‌شوند | یکی از فریب‌های شیطانی

چه کسانی مشمول شفاعت می‌شوند

اکنون این سخن به میان می‌آید که چه کسانی امکان دارد مشمول شفاعت شافعین واقع شوند.
در پاسخ این سؤال نیز بهتر است به قرآن مراجعه کنیم:
قرآن می‌گوید: «روزى كه پرهيزكاران را به عنوان مهمانى به سوى خداى رحمان گرد آوريم. و گناه‏كاران را به سوى دوزخ تشنه كام برانيم. از شفاعت بهره نمی‏برند جز كسى كه از خداى رحمان عهد و پيمانى داشته باشد.»[1]
از آیه استفاده می‌شود تنها کسانی از شفاعت بهره می‌برند که با خدا عهد و پیمانی داشته باشند. در تفسیر این عهد می‌توان چنین گفت: خداوند سبحان در قرآن کریم عفو و بخشش خود را مبتنی بر ترک برخی گناهان یا انجام بعض کارهای نیک ساخته است؛ مثلاً گفته: اگر از فلان اعمال اجتناب کنید اعمال بد دیگرتان را می‌بخشم، و این خود یک نوع پیمان است، بین خدا و بندگانش، و خدای متعال حتماً به وعده‌هایش عمل خواهد کرد، مراد از شفاعت خدا و شافعین نزد خدا همین است. یکی از آن وعده‌ها نوید قبول توبه گناه‌کاران است که در آیات قرآن بدان تصریح شده است.
قرآن می‌گوید: «كسانى كه كارهاى بد را انجام داده‌‏اند و بعد از آن توبه كرده و ايمان آورده‌‏اند همانا كه پروردگارت آمرزنده و مهربان است.»[2]
و می‌فرماید: «اوست كه توبه را از بندگانش میپذيرد و از گناهان میگذرد و آنچه را مى‌‏كنيد مى‌‏داند.»[3]
و می‌فرماید: «جز كسى كه توبه كند و ايمان بياورد و عمل صالح انجام دهد. اينان از كسانى هستند كه خدا عمل‏‌هاى بد آنها را به حسنات تبديل میكند و خدا بخشنده و مهربان است.»[4]
گروه دیگری که خدا به آنها وعده عفو داده کسانی هستند که به خدا و پیامبر و معاد ایمان دارند، پرهیزکار هستند و از ارتکاب گناهان کبیره خودداری می‌کنند.
قرآن می‌گوید: «اگر از گناهان كبيره‏اى كه از آن نهى شده‌‏ايد اجتناب كنيد از گناهان (كوچك) شما چشم پوشى میكنيم، و شما را به جاى‏گاه بلندى در مى‌‏آوريم.»[5]
و می‌فرماید: «اين فرمان خداست كه به سوى شما فرستاده شده است، هركس كه پرهيزكار باشد گناهانش را مى‌پوشاند و پاداشش را بزرگ میگرداند.»[6]
و می‌فرماید: «اى مؤمنان از خدا پروا كنيد و به پيامبرش ايمان آوريد تا از رحمت خود دو برابر به شما عطا كند، و برايتان نورى قرار دهد تا به وسيله آن راه برويد و شما را بيامرزد و خدا آمرزنده و مهربان است.»[7]
و می‌گوید: «ای مؤمنان از خدا پروا کنید و سخن استوار بگویید. تا کردارتان را شایسته گرداند و گناهانتان را بیامرزد، و هر کس از خدا و رسولش اطاعت کند به رستگاری بزرگی رسیده است.»[8]
آنچه گفته شد مربوط به وعده خدای متعال در چشم‌پوشی از برخی گناهان در شرایط خاص بود.
خدای سبحان به نیکوکاران نیز وعده افزایش پاداش داده است. قرآن می‌گوید: «هر كس كار نيك انجام دهد ده برابر آن پاداش میگيرد. و هركس كار بدى به جاى آورد جز به همان مقدار كيفر نمی‌بیند، و به آنان ستم نخواهد شد.»[9]
ابن ابی‌عمیر گفت از حضرت موسی بن جعفر(ع) شنیدم که فرمود:
هر مؤمنی که از گناهان کبیره اجتناب کند از گناهان صغیره‌اش سؤال نمی‌شود. خدا فرموده «إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُمْ مُدْخَلاً كَرِيماً» سپس عرض کرد: شفاعت درباره‌ی چه کسی انجام می‌گیرد؟ فرمود: «پدرم از پدرانش از حضرت علی(ع) و او از رسول خدا(ص) روایت کرده که فرمود: شفاعت من برای کسانی است که مرتکب گناهان کبیره شده باشند. اما نیکوکاران که مشکلی ندارند.
ابن ابی عمیر عرض کرد: یابن رسول‌الله، چگونه شفاعت شامل اهل کبائر می‌شود؛ با این که خدا فرموده «وَلايَشْفَعُونَ إِلّا لِمَنِ ارْتَضى‏» کسی که مرتکب گناهان کبیره شود مورد رضایت خدا نخواهد بود. امام(ع) فرمود:
مؤمن واقعی هرگاه گناهی را انجام داد ناراحت و پشیمان می‌شود و پیامبر فرمود: پشیمانی در توبه کفایت می‌کند. و فرمود: هر کس که از انجام کارهای نیک خشنود و از کارهای بد ناراحت می‌شود مؤمن است. و هر کس که بر گناهان خود پشیمان نمی‌شود مؤمن نیست و شفاعت شامل حالش نخواهد شد.»[10]
اگر ایمان را بدین معنا گرفتیم می‌توان گفت: اکثر یا همه مؤمنان با شفاعت پیامبر اکرم داخل بهشت خواهند شد. قرآن می‌گوید: «به زودى پروردگارت آن قدر به تو عطا كند تا راضى شوى.»[11]
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «خداى متعال مسئله‌‏اى را به من واگذار كرد پس من آن را به قيامت تأخير انداختم تا از مؤمنان امتم شفاعت كنم.»[12]
هم‌چنین ایشان(ص) فرمود: «هنگامى كه در مقام محمود استقرار يافتم براى صاحبان گناهان كبيره امتم شفاعت خواهم كرد و نزد خدا پذيرفته خواهد شد، ولى به خدا سوگند شفاعتِ كسانى كه فرزندانم را اذيت كرده‏اند نخواهم كرد.»[13]
با توجه به آیات و احادیث مذکور و ده‌ها مانند اینها در اصل شفاعت به طور اجمال نباید تردید کرد، خدای متعال به گناه‌کاران وعده شفاعت داده و به طور یقین به وعده‌اش عمل خواهد کرد. ولی وعده قبول شفاعت بدین‌گونه نیست که پایه‌های احکام و قوانین و تکالیف شرعی را سست گرداند و موجب این شود که بندگان به امید شفاعت مرتکب خلاف شوند.
احکام و قوانین شریعت، واجبات و محرمات از مصالح و مفاسد واقعی نشأت گرفته‌اند، صراط مستقیم تکامل انسانیت و سیر و سلوک به سوی خدا، تأمین کننده سعادت نفسانی و اخروی و نجات از مهالک می‌باشند. و انحراف از این مسیر موجب خسران و هلاکت خواهد شد. بهشت و نعمت‌های بهشتی، دوزخ و عذاب‌های دوزخی نتیجه‌ی عمل‌های نیک و بد دنیوی خواهند بود. بنابراین هر کس عمل بدی را انجام دهد به طور حتم نتیجه‌اش را در جهان آخرت خواهد دید مگر این که قبل از مرگ توبه کند و کردار بدش را جبران نماید.
از چند نکته نیز نباید غفلت کنیم:
اولاً: بر فرض این که برخی گناه‌کاران مشمول شفاعت قرار گیرند، باید بدانند که شفاعت مخصوص به قیامت است و چنان که در احادیث آمده برزخ جای‌گاه شفاعت نیست.
عمرو بن یزید گفت: به حضرت صادق(ع) عرض کردم: شنیدم که فرمودید: همه شیعیان ما به بهشت خواهند رفت؟ فرمود: «بله، گفتم و درست گفتم، به خدا سوگند همه داخل بهشت خواهند شد، راوی عرض کرد: فدایت شوم، گناهان کبیره زیاد هستند؟ فرمود: اما در قیامت به وسیله شفاعت پیامبر یا وصی او همه به بهشت خواهید رفت، ولی به خدا سوگند! از عذاب‌های برزخ بر شما بیمناک هستم. راوی عرض کرد: برزخ چیست؟
فرمود از هنگام مرگ و دخول در قبر تا روز قیامت.»[14]
عذاب‌های برزخی و در مدت طولانی برزخ را نباید کوچک شمرد و چنان که در احادیث آمده نمونه‌ای است از عذاب‌های دوزخی.
ثانیاً: سختی‌ها و دشواری‌های طاقت‌فرسای قیامت و محاسبه اعمالِ گناه‌کاران را نیز نباید نادیده گرفت.
ثالثاً: درست است که جمع کثیری از مؤمنین گناه‌کار با شفاعت پیامبر و دیگر شافعان از دخول در جهنم معاف می‌شوند، ولی همه این گونه نیستند، بلکه گروهی که مرتکب گناهان بیشتر و سنگین‌تری شده‌اند برای پس دادن جریمه‌های خود داخل دوزخ خواهند شد و پس از مدت‌ها، کم یا زیاد، چشیدن عذاب در نهایت با شفاعت شافعان از عذاب دوزخ نجات می‌یابند و داخل بهشت خواهند شد؛ به گونه‌ای که هیچ فرد مؤمن و موحدی در دوزخ مخلد نخواهد ماند.
رابعاً: آنچه وعده داده شده شفاعت درباره‌ی مؤمنین و موحدین است و ارتکاب برخی گناهان بزرگ به ویژه اصرار بر آنها امکان دارد موجب سلب ایمان شود، و در چنین صورتی مشمول شفاعت واقع نخواهد شد.
خامساً: گرچه خداوند سبحان به مؤمنان گناهکار وعده شفاعت داده ولی به هر حال شفاعت بدون ملاک و معیار نخواهد بود. معلوم نیست شامل حال چه کسان و با چه ملاک و در چه حالی خواهد شد.
از مجموع آنچه آمد نتیجه می‌گیریم که ارتکاب گناه به امید شفاعت، بزرگ‌ترین اشتباه است.

چه کسانی شفاعت می‌کنند

در آیات مذکور برای خدای متعال به طور استقلال و بدون محدودیت، و برای فرشتگان با اجازه خدا شفاعت اثبات شده است. البته شفاعت آنها تکوینی است. هم‌چنین برای پیامبر گرامی اسلام در صورت اذن خدا حق و امکان شفاعت اثبات شده است: «وَلَسَوْفَ يُعْطِيك رَبُّك فَتَرْضى‏» البته با انضمام احادیثِ قطعی که در این باره وارد شده است. قرآن در غیر این موارد برای کسی شفاعت را اثبات نمی‌کند، ولی در صورتی که با اذن خدا باشد نفی هم نشده است.
اما در احادیث برای گروهی دیگر نیز شفاعت اثبات شده است:
الف) قرآن، و حافظان و عمل کنندگان به آن.
ب) جانشینان پیامبر و امامان معصوم(ع).
ج) حضرت فاطمه دختر گرامی پیامبر اسلام و ام الائمه(س).
د) شهیدان که در راه دفاع از اسلام جان داده‌اند.
ه) علمای ربانی که با عمل و زبان و قلم خود در ترویج و گسترش اسلام و ارشاد مردم نقش داشته‌اند.
در خاتمه تذکر چند نکته را لازم می‌دانم:
1. قدرِ مشترکِ موارد مذکور، نقش داشتنِ آنها در گسترش اسلام و عمل به احکام و قوانین آن می‌باشد.
2. شفاعت‌کنندگان از پیروان خود شفاعت می‌کنند، نه از هر کس دیگر.
3. شفاعت آنان مشروط به اذن خدا و رضایت او می‌باشد.
4. شفاعت به طور جزاف و دلبخواه و بدون لیاقت و وجود ملاک در شفاعت شونده انجام نخواهد گرفت.
بنابراین، کوتاهی در انجام وظایف دینی، کوچک شمردن گناهان و ارتکاب معاصی، به امید شفاعت شافعان اشتباهی است بس بزرگ و از تسویلات و فریب‌های شیطانی می‌باشد.

خودآزمایی

1- چگونه شفاعت شامل اهل کبائر می‌شود؟
2- یکی از تسویلات و فریب‌های شیطانی چیست؟

پی نوشت ها

[1]. مريم (19) آيات 85 ـ 87: «يَوْمَ نَحْشُرُ المُتَّقِينَ إِلَى الرَّحْمنِ وَفْداً * وَنَسُوقُ المُجْرِمِينَ إِلى‏ جَهَنَّمَ وِرْداً * لا يَمْلِكُونَ الشَّفاعَةَ إِلّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْداً».
[2]. اعراف (7) آيه 153: «وَالَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئاتِ ثُمَّ تابُوا مِن بَعْدِها وَآمَنُوا إِنَّ رَبَّك مِن بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحِيمٌ».
[3]. شورى (42) آيه 25: «وَهُوَ الَّذِى يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَيَعْفُو عَنِ السَّيِّئاتِ وَيَعْلَمُ ما تَفْعَلُونَ».
[4]. فرقان (25) آيه 70: «إِلّا مَنْ تابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُولئِكَ يُبَدِّلُ اللهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَكانَ اللهُ غَفُوراً رَحِيماً».
[5]. نساء (4) آيه 31: «إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُمْ مُدْخَلاً كَرِيماً».
[6]. طلاق (65) آيه 5: «ذلِك أَمْرُ اللهِ أَنْزَلَهُ إِلَيْكُمْ وَمَنْ يَتَّقِ اللهَ يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئاتِهِ وَيُعْظِمْ لَهُ أَجْراً».
[7]. حديد (57) آيه 28: «يا أَ يُّها الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَآمِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَيَجْعَلْ لَكُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ».
[8]. احزاب (33) آيه 71: «يا أَيُّها الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَقُولُوا قَوْلاً سَدِيداً * يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَمَنْ يُطِعِ اللهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِيماً».
[9]. انعام (6) آيه 160: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَمَنْ جاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلا يُجْزى‏ إِلّا مِثْلَها وَهُمْ لا يُظْلَمُونَ».
[10]. وسائل الشيعه، ج 15، ص 335: محمّد بن أبي‏عمير قال: سمعت موسى بن جعفر(ع) يقول: «من اجتنب الكبائر من المؤمنين لم يسأل عن الصغائر. قال الله تعالى: «إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُمْ مُدْخَلاً كَرِيماً»» قال: قلت: فالشفاعة لمن تجب؟ فقال: «حدّثني أبي عن آبائه، عن عليّ(ع) قال: قال رسول‏الله(ص): إنّما شفاعتي لأهل الكبائر من أمّتي. فأمّا المحسنون، فما عليهم من سبيل». قال ابن أبي‏عمير: فقلت له: يابن رسول‏الله! فكيف تكون الشفاعة لاهل الكبائر و اللّه تعالى يقول: «وَلايَشْفَعُونَ إِلّا لِمَنِ ارْتَضى‏» و من يرتكب الكبائر لا يكون مرتضى؟ فقال: «يا أبا أحمد! ما من مؤمن يذنب ذنباً إلّا ساءه ذلك وندم عليه، وقد قال رسول‏الله(ص): كفى بالندم توبة وقال: من سرّته حسنة و سائته سيّئة فهو مؤمن فمن لم يندم على ذنب يرتكبه فليس بمؤمن و لم تجب له الشفاعة».
[11]. ضحى (93) آيه 5: «وَلَسَوْفَ يُعْطِيك رَبُّكَ فَتَرْضى‏».
[12]. بحارالأنوار، ج 8، ص 37: قال رسول‏الله(ص): «إن الله أعطاني مسألة فأخّرت مسألتي لشفاعة المؤمنين من أمّتي يوم القيامة ففعل ذلك».
[13]. همان، ج 8، ص 37: قال رسول‏الله(ص): «إذا قمت المقامَ المحمودَ تشفّعت لأصحاب الكبائر من أمّتي، فيشفّعني الله فيهم، و اللهِ! لاتشفّعتُ فيمن آذى ذرّيّتي».
[14]. همان، ج 6، ص 267: عمرو بن يزيد قال: قلت لأبي‏عبدالله(ع): إنّي سمعتك و أنت تقول: «كلّ شيعتنا في الجنّة على ماكان فيهم»، قال: «صدقتك، كلّهم و اللهِ في الجنّة»؛ قال: قلت: ـ جعلت فداك ـ إنّ الذنوب كثيرةً كبائر؟ فقال: «أمّا في القيامة كلّكم في الجنّة بشفاعة النبيّ المطاع أو وصيّ النَبيّ، و لكنّي و اللهِ أتخوّف عليكم في البرزخ»، قلت: و ما البرزخ؟ قال: «القبر منذ حين موته إلى يوم القيامة».

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله ابراهیم امینی