احکام رکوع و سجود نماز

واجبات نماز

رکوع

۱. در هر رکعت نماز، بعد از قرائت، نمازگزار باید به اندازه‌ای خم شود که بتواند دست را به زانو بگذارد و این عمل را «رکوع» می‌گویند.[۱]

واجبات رکوع

1 .خم شدن به مقداری که بتواند دست را بر زانو بگذارد.
2 .ذکر (گفتنِ حداقل، سه مرتبه سُبحان‌ الله).
3. آرامش بدن در حال گفتن ذکر رکوع.
4. ایستادن و آرامش بدن بعد از رکوع.[۲]

ذکر رکوع

در رکوع، هر ذکری گفته شود کافی است؛ ولی‌احتیاط واجب آن است که از سه ‌مرتبه «سُبْحانَ اللهِ» یا یک‌ مرتبه «سُبْحانَ رَبِیَ ‌العَظیمِ وَبِحَمْدِهِ» کمتر نباشد.[۳]

آرامش بدن در رکوع

1. در رکوع باید به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد.[۴]
2. اگر پیش از آنکه به مقدار رکوع خم شود و بدن آرام گیرد، عمداً ذکر رکوع را بگوید، نمازش باطل است.[۵]
3. اگر پیش ‌از تمام ‌شدن ذکر واجب، عمداً سر از رکوع بردارد، نمازش باطل است.[۶]

ایستادن و آرامش بعد از رکوع

بعد از تمام شدن ذکر رکوع، باید بایستد و بعد از آنکه بدن آرام گرفت به سجده برود واگرعمداً پیش از ایستادن، یا پیش از آرام گرفتن بدن، به سجده برود، نمازش باطل است.[۷]

وظیفه کسی که نمی‌تواند رکوع کند

1. 
   کسی که نمی‌تواند به مقدار رکوع خم شود باید به هر اندازه که می‌تواند خم شود.
   ۲. کسی که اصلاً نتواند خم شود باید نشسته رکوع کند.
   3. کسی که نمی‌تواند نشسته رکوع کند باید ایستاده نماز بخواند و برای رکوع، با سر اشاره کند.[۸]

برخی از مستحبات رکوع

1. تکرار ذکر رکوع، سه یا پنج یا هفت مرتبه بلکه بیشتر.
   2 .گفتن تکبیر پیش از رفتن به رکوع و پس از قرائت در حال قیام.
   3 .نگاه کردن بین دو قدم (روی زمین) در حال رکوع.
   4 .صلوات فرستادن پیش از ذکر رکوع یا بعد از آن.
   5. گفتن «سَمِعَ‌ اللهُ لِمَنْ حَمِدَه» بعد از رکوع؛ هنگامی که ایستاد و بدن آرام گرفت.[۹]

سجود

۱. نمازگزار باید در هر رکعت از نمازهای واجب و مستحب، بعد از رکوع دو سجده بجا آورد.[۱۰]
2. سجده آن است که پیشانی و کف دو دست و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاها (شست) را بر زمین بگذارد.

واجبات سجده

1 .گذاشتن هفت عضو از بدن در زمین.
2. گفتن ذکر.
3 .آرامش بدن در حال ذکر سجده.
4 .سر برداشتن و نشستن و آرامش بین دو سجده.
5 .بر زمین بودن هفت عضو در هنگام ذکر.
6. مساوی‌ بودن ‌جاهای سجده (پست و بلند نبودن).
7 .گذاشتن پیشانی بر چیزی که سجده بر آن صحیح است.
8 .پاک بودن جایی که پیشانی را می‌گذارد.[۱۱]
تفصیل واجبات سجده در درس آینده خواهد آمد.

خلاصه‌ی درس

۱. در هر رکعت از نماز، پس از قرائت، به جا آوردن یک رکوع لازم است.
۲. رکوع عبارت است از خم شدن به مقداری که بتواند انسان دست را به زانو بگذارد.
۳. واجبات رکوع عبارت است از:
ـ خم شدن به مقداری که گفته شد.
ـ ذکر و آرامش بدن در حال ذکر.
ـ ایستادن و آرامش بعد از رکوع.
۴. احتیاط واجب آن است که ذکر رکوع از سه مرتبه «سُبْحانَ الله» یا یک مرتبه «سُبْحانَ رَبِی العَظیمِ وَ بِحَمْدِهِ» کمتر نباشد.
۵. ذکر رکوع باید در حال آرامش بدن گفته شود و در حال رفتن به رکوع و برخاستن از آن گفته نشود.
۶. کسی که نمی‌تواند ایستاده رکوع کند، باید نشسته رکوع کند و کسی که نشسته هم نمی‌تواند به جا آورد، باید با سر اشاره کند.
۷. نمازگزار باید پس از رکوع، دو سجده به جا آورد.
۸. در سجده باید پیشانی، کف دو دست، سر زانوها و نوک انگشتان بزرگ پا (شست)، بر زمین باشد.

پرسش

۱. فرق رکوع و ذکر رکوع چیست؟
۲. مقدار واجب توقف در حالت رکوع چقدر است؟
۳. آیا ایستادن بعد از رکوع واجب است؟
۴. سجده را تعریف کنید، و بگویید سجده جزو کدام دسته از واجبات نماز است؟
۵. چهار مورد از واجبات سجده را بیان کنید.

پی نوشت ها

[۱]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۲۲.
[۲]. العروةالوثقی، ج 1، ص ۶۶۴. به فتوای برخی از مراجع تقلید، احتیاط آن است که دست‌ها را بر زانوها بگذارد. آیت الله مکارم، آیت الله خامنه‌ای
[۳]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۲۸.
[۴]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۳۰.
[۵]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۳۲.
[۶]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۳۳.
[۷]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۴۰.
[۸]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۳۷.
[۹]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۴۳.
[۱۰]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۴۵.
[۱۱]. العروةالوثقی، ج 1، ص ۶۷۳.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

حجت الاسلام و المسلمین محمّدحسین فلاح‌زاده