احکام سجده

ذکر سجده

در سجده هر ذکری گفته شود کافی است؛ ولی احتیاط واجب آن است که مقدار ذکر از سه مرتبه «سُبْحانَ اللهِ» یا یک مرتبه «سُبْحانَ رَبِّیَ الاَعْلی وَ بِحَمْدِهِ» کمتر نباشد.[1]

آرامش

۱. در سجده باید به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد.[2]
2. اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد و آرام گیرد، عمداً ذکر را بگوید نماز باطل است و چنانچه از روی فراموشی باشد، باید دوباره پس از گذاشتن پیشانی بر زمین در حال آرام بودن، ذکر را بگوید.[3]

سر برداشتن از سجده

۱. بعد از تمام شدن ذکر سجده‌ی اول، باید بنشیند تا بدن آرام گیرد و دوباره به سجده رود.[4]
۲. اگر پیش از تمام شدن ذکر، عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است.[5]

برزمین بودن هفت عضو

۱. اگر موقعی که ذکر سجده را می‌گوید، یکی از هفت عضو را عمداً از زمین بردارد، نماز باطل می‌شود،[6] ولی موقعی که مشغول گفتن ذکر نیست، اگر غیر از پیشانی، جاهای دیگر را از زمین بردارد و دوباره بگذارد، اشکال ندارد.[7]
۲. اگر همراه با انگشتان شست پا، انگشتان دیگر هم بر زمین باشد مانع ندارد.[8]

مساوی بودن مواضع سجده

۱. جای پیشانی نمازگزار باید از جای زانوهایش پست‌تر و بلندتر از چهار انگشتِ بسته نباشد.[9]
۲. احتیاط واجب آن است که جای پیشانی نمازگزار از جای انگشتان پایش هم پست‌تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.[10]
گذاشتن پیشانی بر چیزی که سجده بر آن صحیح است:
۱. نمازگزار در سجده باید پیشانی را بر زمین و یا آنچه از زمین می‌روید ولی خوراکی و پوشاکی نیست قرار دهد.[11]
۲. چند نمونه‌ از چیزهایی که سجده بر آنها صحیح است:
ـ خاک ـ سنگ ـ گِل پخته[12] ـ گچ ـ چوب ـ چمن
ـ برگ درخت (غیر از برگ تازه‌ی درخت مو و مانند آن که خوراکی است)
 

احکام سجده

۱. سجده بر چیزهای معدنی، مانند طلا و نقره و عقیق و فیروزه، صحیح نیست.[13]
2. سجده کردن برای غیر خداوند، حرام است.[14]
3. سجده بر چیزهایی که از زمین می‌روید و خوراک حیوان است، مثل علف و کاه صحیح است.[15]
4. سجده بر کاغذ، اگرچه از پنبه و مانند آن ساخته شده باشد، صحیح است.[16]
5. برای سجده، بهتر از هر چیز، تربت حضرت سیدالشهداء(ع) است و بعد از آن بدین ترتیب:
ـ خاک
ـ سنگ؛
ـ گیاه.[17]
6. اگر در سجده اول، مُهر به پیشانی بچسبد و بدون اینکه مُهر را بردارد دوباره به سجده رود، نماز باطل است.[18]
7. سجده کردن برای غیر خداوند، حرام است.[19]

وظیفه کسی که نمی‌تواند سجده کند

کسی که نمی‌تواند پیشانی را به زمین برساند، باید به قدری که می‌تواند خم شود و مهر را بر جای بلندی مثل بالش، بگذارد و سجده کند؛ ولی اگر می‌تواند باید زانوها و کف دست‌ها و انگشتان بزرگ پا را به طور معمول بر زمین بگذارد.[20]
کسی که اصلاً نمی‌تواند خم شود، باید برای سجده بنشیند و با سر اشاره کند؛ ولی احتیاط واجب آن است که مهر را بالا بیاورد و پیشانی را بر آن بگذارد.[21]

برخی از مستحبات سجده

1. در این موارد، گفتن تکبیر مستحب است:
ـ بعد از رکوع و قبل از سجده‌ی اول.
ـ بعد از سجده‌ی اول، در حالی که نشست و بدنش آرام گرفت.
ـ قبل از سجده‌ی دوم، پیش از آنکه بر سجده‌ی دوم برود.
ـ بعد از سجده‌ی دوم.
2. طول دادن سجده‌ها، مستحب است.
3. گفتن «اَسْتَغْفِرُاللهَ رَبِّی وَ اَتُوبُ اِلَیهِ» بعد از سجده‌ی اول، در حالی که بدنش آرام گرفت مستحب است.
۴. صلوات فرستادن در سجده‌ها، مستحب است.[22]
 
خلاصه‌ی درس
۱. بنابر احتیاط واجب، ذکر سجده نباید از یک مرتبه «سُبْحانَ رَبِّی الاَعْلی وَ بِحَمْدِهِ» یا سه مرتبه «سُبْحانَ اللهِ» کمتر باشد.
۲. تمام ذکر سجده باید در حالی که بدن آرام است گفته شود.
۳. در سجده، باید این اعضاء بر زمین قرار گیرد: پیشانی، کف دو دست، زانوها، نوک انگشتان شستِ پا.
۴. جایگاه سجده باید هموار باشد و بیش از چهار انگشت بسته، پست و بلند نباشد.
۵. سجده بر چوب، خاک، سنگ، کلوخ و گِل پخته، صحیح است.
۶. سجده بر چیزهایی که از زمین می‌روید و خوراکی یا پوشاک انسان می‌باشد، صحیح نیست.
۷. برای سجده، بهتر از هر چیز، تربت حضرت سیدالشهداء(ع) است.
 
پرسش
۱. سجده را تعریف کنید و بگویید جزو کدام دسته از واجبات نماز است.
۲. مقدار ذکر واجب سجده را بگویید.
۳. سجده بر چوب و پوست بادام و پوست سیب و پوست پرتغال چه حکمی دارد؟
۴. سجده بر کاغذ و قوطی کبریت چه حکمی دارد؟
۵. وظیفه‌ی کسی که نمی‌تواند به طور معمول سجده کند، نسبت به سجده چیست؟
 
پی‌نوشت‌ها 
 
[1]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۴۹.
[2]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۵۰.
[3]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۵۱ و ۱۰۵۲. به فتوای برخی از مراجع تقلید باید دوباره ذکر را بگوید و نماز را تمام کند و دوباره بخواند. آیت الله صافی
[4]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۵۶.
[5]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۵۲.
[6]. به فتوای برخی از مراجع تقلید، لازم است که بعد از آرام گرفتن همه‌ی اعضا، دوباره ذکر واجب را بگوید و نماز را تمام کند و دوباره بخواند. آیت الله صافی
[7]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۵۴.
[8]. تحریرالوسیله، ج 1، ص ۱۷۳، م ۲؛ العروةالوثقی، ج 1، ص ۶۷۶، م ۷.
[9]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۵۷.
[10]. همان.
[11]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۷۶.
[12]. به فتوای برخی از مراجع تقلید، بنابر احتیاط واجب سجده بر گچ و آهک و گل پخته صحیح نیست. آیت الله صافی، آیت الله زنجانی
[13]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۷۶.
[14]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۹۰.
[15]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۷۸.
[16]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۸۲. به فتوای برخی از مراجع تقلید سجده بر کاغذی که از پنبه و مانند آن ساخته شده و همچنین کاغذی که انسان نمی‌داند از چیزی که سجده بر آن صحیح است ساخته شده یا نه اشکال دارد. آیات عظام مکارم، خامنه‌ای، صافی
[17]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۸۳.
[18]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۸۶.
[19]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۹۰.
[20]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۶۸.
[21]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۶۹.
[22]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۹۱.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

حجت الاسلام و المسلمین محمّدحسین فلاح‌زاده