حکم معامله نسیه | معامله چک و سفته مدت‌دار | غِشّ در معامله چیست؟

درس سوم

خرید و فروش | ۲

حالت‌های مختلف خرید و فروش

هنگام خرید و فروش، طرفین معامله ـ فروشنده و خریدار ـ ممکن است مال و قیمت آن را نقد تحویل دهند یا به زبان دیگری موکول کنند. بنابراین معامله از این جهت ممکن است یکی از چهار حالت زیر را داشته باشد:
کالا نقد و قیمت آن هم نقد: یعنی فروشنده هم اکنون مال را می‌دهد و خریدار هم قیمت آن را تحویل می‌دهد که به آن «معامله نقدی» می‌گویند.
کالا نسیه و قیمت آن هم نسیه: یعنی صیغه معامله را اجرا می‌کنند و تحویل قیمت و کالا را به آینده موکول می‌کنند. چنین معامله‌ای را «دَین به دَین» می‌گویند. [این نوع معامله باطل است].[۱]
کالا نقد و قیمت آن نسیه: یعنی فروشنده کالا را تحویل می‌دهد که قیمت آن را در آینده بگیرد. به آن «معامله نسیه» می‌گویند.
کالا نسیه و قیمت نقد: یعنی خریدار قیمت کالا را می‌پردازد تا در آینده جنس را تحویل بگیرد. که «معامله سلف» نام دارد.

معامله نسیه

معامله‌ی نسیه شرایطی دارد که عبارتند از:
مدت معلوم باشد: در معامله نسیه باید مدت کاملاً معلوم باشد. پس اگر جنسی را بفروشد که قیمت آن را هر وقت از سفر برگشت بگیرد، چون مدت آن کاملاً مشخص نشده، معامله باطل است.[۲]
مهلت دادن به خریدار ناتوان: اگر جنسی را نسیه بفروشد بعد از تمام شدن مدتی که قرار گذاشته‌اند می‌تواند پول آن را مطالبه نماید، ولی اگر خریدار نتواند بپردازد باید به او مهلت دهد.[۳]

مشخص کردن قیمت کالا

اگر به کسی کالایی را که قیمت آن را نمی‌داند نسیه دهد و قیمت آن را به او نگوید، معامله باطل است؛ ولی اگر به کسی که قیمت نقدی جنس را می‌داند نسیه بدهد و گران‌تر حساب کند؛ مثلاً بگوید: جنسی را که به تو نسیه می‌دهم ده درصد گران‌تر از نقد حساب می‌کنم و او قبول کند، اشکال ندارد.[۴]
پرداخت قیمت کالا قبل از موعد: اگر در معامله نسیه فروشنده در ضمن شرط کند که اگر مشتری زودتر از وقت معین قیمت را پرداخت کرد مقداری از آن را کم کند اشکال ندارد.[۵]
برای آموزش بهتر احکام معامله نسیه و معامله سَلَف، CD نور احکام (۵) را ببینید.

معامله سَلَف (پیش فروش)

پیش فروش کالا که در اصطلاح فقه به آن، معامله سلف می‌گویند در صورتی صحیح است که دارای شرایط زیر باشد:
مشخصات جنس: خصوصیاتی که در قیمت جنس تأثیر دارد مشخص نمایند.
پرداخت قیمت: قبل از آنکه خریدار و فروشنده از هم جدا شوند خریدار تمام قیمت را به فروشنده بدهد (یا به مقدار آن از فروشنده طلبکار باشد).
مدت: مدت را مشخص کنند.
زمان تحویل جنس: وقتی که برای تحویل جنس قرار می‌دهند، زمانی نباشد که جنس در آن وقت نایاب باشد؛ مثلاً اگر بگوید: در اسفند ماه ۱۰ کیلو گلاس تازه به شما می‌دهم، صحیح نیست؛ چون در اسفند ماه گیلاس تازه نایاب است.
محل تحویل جنس: بنابر احتیاط واجب جای تحویل جنس را معین کنند ولی اگر از حرف‌های آنان جای تحویل جنس معلوم باشد، لازم نیست اسم آن جا را بگویند.
وزن یا پیمانه جنس: در صورتی که جنس، وزن یا پیمانه را مشخص کنند.[۶]

احکام معامله سَلَف

* ۱. عدم فروش جنس:
 
شخصی که جنسی را به سَلَف خریده، قبل از تمام شدن مدّت مقرر نمی‌تواند جنس را به دیگری بفروشد؛ امّا پس از تمام شدن مدّت، هر چند جنس را تحویل نگرفته باشد، فروش آن اشکال ندارد.
 
* ۲. تحویل جنس برخلاف قرارداد:
 
اگر سلف فروش، جنسی غیر از آنچه در قرارداد معین شده، یا جنس پست‌تر بیاورد، مشتری می‌تواند آن جنس را قبول نکند، ولی اگر به همان راضی شود، اشکال ندارد.
 
* ۳. تحویل جنس نایاب:
 
جنسی که به سلف فروخته، اگر در موقعی که باید آن را تحویل دهد، نایاب شود و نتواند آن را تهیه کند، مشتری می‌تواند معامله را فسخ کند یا منتظر بماند تا تهیّه نماید.[۷]

استفتائات

سوال

اینجانب یک آپارتمان مسکونی را از شرکتی به طور بیع سلف خریداری كردم و مقداری از پول آن را به صورت اقساط پرداخته و رسید گرفتم و هنوز هم نسبت به باقی‌مانده پول آن بدهكار هستم، سپس شركت مزبور مبادرت به فروش آپارتمان من به بانك مسكن نمود و مقرّر كرد كه آپارتمان دیگری به قیمت امروز كه معادل چهار برابر قیمت قبلی آن بود تحویل بگیرم، حكم این مسأله چیست؟

جواب

خرید آپارتمان مزبور بصورت قسطی از اساس باطل است، زیرا از شرایط صحّت بیع سلف، پرداخت نقدی همه ثمن به فروشنده در همان مجلس بیع است، بنابراین اگر آپارتمان مزبور بصورت بیع سلف خریداری شده و همه ثمن در مجلس بیع، نقد باشد، فروشنده باید آنچه را كه مبیع با تمامی اوصافش بر آن صادق است به خریدار تحویل دهد و حق ندارد از او برای تحویل مصداق مبیع پول بیشتری را مطالبه كند، همانگونه كه نمی‏تواند چیزی را كه مصداق مبیع نیست به او تحویل دهد و مشتری هم ملزم به قبول آن نیست هر چند آن را به همان قیمت به او بدهد چه رسد به اینكه مبلغ بیشتری را از او مطالبه نماید.[۸]

سوال

 اینجانب یك آپارتمان مسكونی را كه هنوز ساختمان آن تكمیل نشده بود به‌طور قسطی خریدم و سپس قبل از آنكه ساختمان آن تكمیل شود و آن را از فروشنده تحویل بگیرم، مبادرت به فروش آن به شخص دیگری نمودم، آیا این خرید و فروش صحیح است؟

جواب

اگر آپارتمان خریداری شده یك آپارتمان مشخص و جزئی (معیّن) باشد كه به صورت نسیه و قسطی آن را خریده‏اید به این شرط كه فروشنده اقدام به تكمیل آن كند، خرید و همچنین فروش آن قبل از تكمیل شدن ساختمان آن و تحویل گرفتن آن از فروشنده اشكال ندارد.[۹]

سوال

اینجانب از نمایشگاه بین المللی كتاب تهران تعدادی كتاب بصورت بیع سلف خریدم كه نصف پول آن را از من گرفته و نصف دیگر را هنگام تحویل كتاب‌ها می‏گیرند، و زمان پرداخت هم مشخص نیست، آیا این معامله صحیح است؟

جواب

اگر مبلغی كه قبلاً پرداخت شده به عنوان بیعانه باشد و بیع از زمان تسلیم كتاب‌ها و پرداخت باقی‌مانده پول آنها صورت بگیرد اشكال ندارد، ولی اگر بیع از هنگام پرداخت مقداری از ثمن و به صورت نسیه باشد و زمانی هم برای پرداخت آن معیّن نشود و یا بصورت بیع سلف باشد ولی تمامی ثمن در مجلس بیع، نقد نباشد آن معامله، شرعاً باطل است، البته در سلف معامله به همان مقدار كه پول پرداخت كرده صحیح است ولی فروشنده می‏تواند در همان مقدار هم معامله را به هم بزند.[۱۰]

استفتائات ـ معامله نقد و نسیه

سوال

خرید کالا به‌طور نسیه به مدّت یک سال به قیمتی بیشتر، از قیمت نقدی آن چه حکمی دارد؟ و همچنین فروش چک به قیمتی بیشتر یا کمتر از مبلغ آن برای مدّت معیّنی چه حکمی دارد؟

جواب

خرید و فروش کالا به صورت نسیه به قیمتی بیشتر از قیمت نقد اشکال ندارد و حکم خرید و فروش چک در مساله ۱۹۵۰ ذکر شده است.[۱۱]

سوال

 معامله چک و سفته مدت‌دار به صورت نقد به قیمتی کمتر از مبلغ آن که امروزه رایج است، چه حکمی دارد؟

جواب

فروش چک مدت‌دار به دیگری به کمتر یا بیشتر از مبلغ مندرج در چک جایز است و اشکال ندارد. آنچه اشکال دارد و جایز نیست، این است که مبلغی از کسی قرض بگیرد و در برابر آن، چک مدت‌دار به مبلغ بیشتر از مبلغ قرض به او بدهد؛ این عمل قرض ربوی است و حرام است، اگرچه بعید نیست اصل قرض صحیح باشد.[۱۲]

سوال

آیا چک به منزله پول نقد است به‌طوری که اگر بدهکار آن را به طلبکار بدهد برئ‏الذمّه می ‏شود؟

جواب

چک به منزله پول نقد نیست و تحقق ادای دین یا ثمن با دادن آن به طلبکار یا فروشنده متوقف بر این است که عرفاً قبض چک، قبض مبلغ آن محسوب شود و این با تفاوت موارد و اشخاص تفاوت پیدا می‏ کند.[۱۳]

سوال 

راننده‌ای قصد دارد کامیونی بخرد و برای این کار پول مورد نیاز را از شخص دیگری گرفته تا به عنوان وکیل وی، آن را برای او خریداری کند، سپس صاحب پول آن را به‌طور قسطی به راننده بفروشد، این معامله چه حکمی دارد؟

جواب

در صورتی که راننده، این معامله را به عنوان وکیل از طرف صاحب مال انجام دهد و سپس او هم آن را به خود راننده به‌طور قسطی بفروشد، اگر قصد آنان حیله برای فرار از ربا نباشد و در هر دو معامله قصد جدّی خرید و فروش داشته باشند، اشکال ندارد.[۱۴]

سوال

اگر در معامله‌ای خرید و فروش با مبلغ معیّنی صورت گیرد و دو طرف توافق کنند که در صورت پرداخت ثمن معامله به صورت چک مدّت‌دار، خریدار مبلغی را علاوه بر قیمت تعیین شده به فروشنده بپردازد، آیا این کار برای آنان جایز است؟

جواب

در صورتی که معامله با قیمت معیّن و مشخص انجام شود و مبلغ بیشتر به خاطر تأخیر در پرداخت مبلغ اصلی باشد، این همان ربایی است که شرعاً حرام می‌باشد و به مجرّد توافق آنان بر پرداخت مقدار اضافی، آن پول حلال نمی‌شود.[۱۵]

رباخواری و معاملات ربوی

الَّذینَ یَأْكُلُونَ الرِّبا لا یَقُومُونَ إِلاَّ كَما یَقُومُ الَّذی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطانُ مِنَ الْمَسِّ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبا وَ أَحَلَّ اللهُ الْبَیْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَى اللهِ وَ مَنْ عادَ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ / کسانی که ربا می‌خورند، [از گور] برنمی‌خیزند مگر مانند برخاستن کسی که شیطان بر اثر تماس، آشفته سَرَش کرده است. این بدان سبب است که آنان گفتند: «داد و ستد صرفاً مانند رباست.» و حال آنکه خدا داد و ستد را حلال، و ربا را حرام گردانیده است.
پس، هر کس، اندرزی از جانب پروردگارش بدو رسید، و [از رباخواری] باز ایستاد، آنچه گذشته، از آنِ اوست، و کارش به خدا واگذار می‌شود، و کسانی که [به رباخواری] باز گردند، آنان اهل آتش‌اند و در آن ماندگار خواهند بود.[۱۶]

رباخوار ناسپاس است.
 
یَمْحَقُ اللهُ الرِّبَا وَیُرْبِی الصَّدَقَاتِ وَاللهُ لَا یُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِیمٍ.[۱۷] / خداوند، ربا را نابود می‌کند؛ و صدقات را افزایش می‌دهد! و خداوند، هیچ انسانِ ناسپاسِ گنه‌کاری را دوست نمی‌دارد.
 
ربا دو نوع است: ربای معاملی و ربای قرضی.[۱۸]

شرایط ربای معمولی

۱ـ عرفاً اجناس مورد معامله از یک جنس شناخته شود.
۲ـ اجناس مورد معامله از چیزهایی باشند که با وزن کردن یا پیمانه کردن خرید و فروش می‌شوند.[۱۹]

احکام معامله ربوی

۱ـ اگر مقداری از جنسی را که با وزن یا پیمانه می‌فروشند، زیادتر از همان جنس بفروشد، مثلاً یک تُن برنج را به یک تُن و دویست کیلو بفروشد، ربا و حرام است. حتّی اگر یکی از دو جنس، سالم و دیگری معیوب، یا جنس یکی خوب و جنس دیگر بد باشد، یا با یکدیگر تفاوت قیمت داشته باشند، چنانچه بیشتر از مقداری که می‌دهد بگیرد باز هم ربا و حرام است.[۲۰]
خرید و فروش ربوی، مانند: [درب آلومینیومی با آلومینیوم نساخته ـ برنج درجه یک با برنج درجه دو ـ طلای ساخته با طلای نساخته ـ روغن حیوانی با پنیر] در صورتی که اضافه بگیرد «ربا و حرام» است.[۲۱]
۲ـ اگر چیزی را که اضافه می‌گیرد، غیر از جنسی باشد که می‌فروشد؛ مثلاً یک تن گندم را به یک تن و هزار تومان پول بفروشد، باز هم ربا و حرام است؛ بلکه اگر چیزی زیادتر نگیرد ولی شرط کند که خریدار عملی برای او انجام دهد ربا و حرام خواهد بود.[۲۲]
۳ـ جنسی را كه در بعضی از شهرها به وزن یا پیمانه می‏فروشند و در بعضی ‏از شهرها با شماره معامله می‏كنند؛ مانند گردو که اکنون در بعضی مناطق دانه‌ای و در بعضی دیگر کیلویی می‌فروشند، اگر در شهری كه آن را با وزن یا پیمانه می‏فروشند زیادتر بگیرند ربا و حرام است و در شهر دیگر ربا نیست.[۲۳]
۴ـ در مثل اسکناس (پول کاغذی) ربای غیر قرضی تحقق پیدا نمی‌کند و جایز است معاوضه نقدی بعضی از آنها با بعضی دیگر به زیاده و کم؛ مثلاً یکصد هزار تومان را با هزار دینار معاوضه کند؛ اما ربای قرضی در تمام آنها تحقق پیدا می‌کند و جایز نیست قرض دادن هزار دینار به دوازده هزار دینار.[۲۴]
۵ـ اگر جنسی را كه می‏فروشند و عوض می‏گینرد از یك چیز به عمل آمده باشد باید در معامله، زیادی نگیرند. پس اگر ده کیلو روغن حیوانی بفروشد و در عوض، بیست کیلو پنیر بگیرد ربا و حرام است و بنابر احتیاط واجب اگر میوه رسیده را با میوه نارس معامله می‌كند، نباید زیادی بگیرد.[۲۵]

استفتائات

سوال

آیا حرمت ربا برای همه اشخاص حقیقی و حقوقی به‌طور یکسان ثابت است یا آنکه بعضی از موارد خاص، استثنا هستند؟

جواب

ربا به‌صورت کلی حرام است غیر از ربای بین پدر و فرزند و زن و شوهر و همچنین ربایی که مسلمان از کافر غیرذمّی می‏گیرد.[۲۶]

سوال

ضمیمه کردن چیزی به مال به قصد فرار از ربا چه حکمی دارد؟

جواب

این کار در جواز قرض ربوی اثری ندارد و با ضمیمه کردن چیزی به آن حلال نمی‌‏شود.[۲۷]

سوال

آیا خرید کالایی به‌طور نسیه به قیمتی بیشتر از قیمت نقدی آن جایز است؟ آیا این معامله، ربا محسوب می‏شود؟

جواب

خرید و فروش نسیه کالا به مبلغی بیشتر از قیمت نقدی آن اشکال ندارد و تفاوت نقد و نسیه ربا محسوب نمی‏شود.[۲۸]

سوال

آیا در دادن ارثیه، قیمت روز پرداخت ملاک می‌باشد یا قیمت روز مرگ میّت و اگر قیمت روز مرگ میّت ملاك است، آیا تورّم این چند سال محاسبه مى‌شود؟

جواب

قیمت روز پرداخت ملاک است.[۲۹]
 
محاسبه نرخ تورّم در قیمت بدهی و جبران کاهش ارزش پول:
 
* پرداخت قیمت قبلی کفایت می‌کند.[۳۰]
* قیمت به روز باید پرداخت شود.[۳۱]
* به احتیاط واجب باید با طرف مقابل مصالحه کند.[۳۲]
* اگر ارزش آن به حدی پایین بیاید که اصلاً آن مقدار پول در چنین زمینه‌ای قابل توجه نباشد مثلاً یک بیستم قیمت قبل شده باشد احتیاط واجب این است که مصالحه کنند.[۳۳]

جدول مثال‌های معامله ربوی

نمونه‌هایی از اجناسی که اگر در خرید و فروش اضافه گرفته شود ربا است:
 
ردیف
جنس فروخته شده
جنس در مقابل آن
نحوه اندازه‌گیری
توضیحات
۱
پرتقال اعلا
پرتقال غیر اعلا
وزنی
 
۲
طلای ساخته
طلای نساخته
وزنی
 
۳
برنج مرغوب
برنج نامرغوب
وزنی
 
۴
روغن حیوانی
پنیر
وزنی
هر دو از شیر گرفته شده
۵
میوه رسیده
میوه نارس
وزنی

معاملات یا خرید و فروش‌های اینترنتی

سوال

معامله اینترنتی که از اقسام تجارت الکترونیک محسوب می‌شود، از جایگاه مهمی در بازارهای جهانی برخوردار هست به گونه‌ای که امروزه اکثر افراد و شرکت‌ها به خاطر مزایایی که خرید و فروش اینترنتی دارد ترجیح می‌دهند از این طریق اقدام به معامله کنند. آیا این گونه معاملات از نظر شرعی صحیح هست؟

جواب

در صورتی که طرفین شرایط معامله صحیح و واقعی را داشته باشند و تجهیزات الکترونیکی صرفا ابزار معامله باشند، خرید و فروش جایز هست.[۳۴]

سوال

حکم معاملات اینترنتی چیست؟

جواب

اگر جمیع شرایط معاملات را داشته باشد صحیح است و الاّ باطل است. و چون غالباً شرایط را ندارد صحیح نیست.[۳۵]

سوال

بعضی از کالاها در اینترنت فروخته می‌شود و مشتری از پایگاه اینترنتی تصویر کالا را دیده و سفارش می‌دهد و خود کالا را رؤیت نمی‌کند، آیا این مقدار شناخت از کالا برای صحت معامله کافی است؟

جواب

موارد مختلف است. اگر مصالحه کنند مانع ندارد. ولی اگر خرید و فروش می‌شود، در صورتی معامله صحیح است که کالای مورد معامله از کالاهایی باشد که معمولاً با مشاهده معامله می‌شود و با مشاهده در پایگاه تمام اوصافی که در قیمت تأثیرگذار است معلوم شود.[۳۶]

غشّ در معاملات

غشّ در معامله به معنای مخلوط کردن جنسی که می‌فروشد با چیزی که ارزش ندارد یا ارزش آن کمتر است، به طوری که تشخیص داده نمی‌شود و به طور معمول امکان جدا کردن آن نیست.[۳۷]
اسلام، غشّ و تقلّب در معامله را حرام دانسته و به شدت از آن نهی کرده است.
پیامبر خدا(ص) فرمود: وَ مَنْ غَشَّ مُسْلِماً فِی بَیْعٍ أوْ فِی شِرَاءٍ فَلَیْسَ مِنَّا وَ یُحْشَرُ مَعَ اَلْیَهُودِ یَوْمَ ‌اَلْقِیَامَةِ...[۳۸]
هر کسی با مسلمانی در معامله تقلّب کند، از ما نیست و با یهودی‌ها محشور می‌گردد. و باز پیامبر خدا(ص) فرمود: مَن غَشَّ أخاهُ المُسلِمَ نَزَعَ اللهُ عَنهُ بَرَكةَ رِزقِهِ، و أفسَدَ علَیهِ مَعیشَتَهُ، و وَكَلَهُ إلى نَفسِهِ.[۳۹] هر که به برادر مسلمان خود دغلکاری روا دارد، خداوند برکت را از روی او بگیرد و زندگیش را بر وی تباه گرداند و او را به خودش واگذار می‌کند.
امام موسی کاظم(ع) به نقل از پدرانش فرمود: مَلْعُونٌ مَنْ غَشَّ مُسْلِماً أوْ مَاكَرَهُ أوْ غَرَّهُ.[۴۰] کسی که با مسلمانی تقلّب کند یا در معامله او را فریب دهد یا مکر و حیله کند، ملعون و از درگاه خدا و رحمت او دور است.
امام صادق(ع) فرمود: لیسَ مِنّا مَن غّشَّنا.[۴۱] از ما [مسلمان] نیست کسی که با ما دغلکاری کند. از احادیث چنین، استفاده می‌شود که مسلمان باید در خرید و فروش از اینگونه اعمال پرهیز کند یعنی جنس را همان‌گونه که هست عرضه بدارد تا مردم بدانند چه چیزی می‌خرند. ولی اگر فروشنده بخواهد پنهان کاری کند و جنس خوب و مرغوب را همراه با نامرغوب عرضه کند، حرام و گناه بزرگی مرتکب شده است.
* آب را با شیر مخلوط کردن. [البته این شیوه قدیمی امروز به روش‌های دیگر انجام می‌شود]
* روغن حیوانی را با روغن نباتی و مانند آن مخلوط کردن.
* برنج نامرغوب را با برنج مرغوب مخلوط کردن.
* زردچوبه اصل را با پودر هویج، نان خشک، آرد، پوست پسته و... مخلوط کردن.[۴۲]

تقلّب در معاملات

یکی از شیوه‌های غلط و حرام، تقلّب در معامله است؛ یعنی انسان عیب کالایی را که می‌خواهد بفروشد، پنهان نماید و یا به صورت یک کالای خوب به مشتری بفروشد. و حتّی عیب پولی را که می‌خواهد به فروشنده بدهد، مخفی کند و در قالب یک چیز درست و صحیح ارائه بدهد. بزرگان دین اسلام، مسلمانان را از تقلّب و فریب در معامله نهی کرده‌اند.
پیامبر خدا(ص) فرمود: هر که به برادر مسلمان خود دغلکاری روا دارد، خداوند برکت را از روزی او بگیرد و زندگیش را بر وی تباه گرداند و او را به خودش واگذار می‌کند.[۴۳]

برخی از موارد تقلّب در معامله

*طلای دست دوم را بجای نو فروختن.
*کالا را به کالای دیگر وانمود دهند، مثل لوازم یدکی کشوری را به نام کشور دیگر عرضه کردن.
*فرش پاره را رفو کنند و به جای فرش نو و بدون عیب می‌فروشند.
*پارچه گران قیمت معیوب را، رفو کنند و به جای پارچه سالم عرضه می‌کنند.
*میوه نامرغوب پرتقال، سیب، خرما، خیار و مانند آن را زیر جعبه قرار می‌دهند و روی آن را میوه خوب.
* فروش کالا در سایه و تاریکی یا در نور زیاد [و الوان]
و یا انواع تقلّب‌های کم خطر و پرخطر در مواد غذایی مانند: استفاده از رنگ‌های صنعتی.
* فروش یک ماده غذایی به جای ماده غذایی دیگر مانند پودر لوبیا سبز به جای پودر پسته.
* عدم رعایت استاندارد یا فرمول ثبت شده در مواردی که تعیین فرمول و رعایت استاندارد الزامی است مانند کم بودن *درصد چربی شیرهای استریلیزه و هموژنیزه.
* فروش و عرضه ماده غذایی فاسد یا عرضه ماده غذایی تاریخ گذشته.
*کم و زیاد کردن ترکیبات یک ماده غذایی، گرفتن چربی شیر و یا تقلب در زعفران، آبلیمو، نان، شیرینی و کره...[۴۴]

پرسش و خودآزمایی

۱. اگر کالا نسیه و قیمت آن هم نسیه باشد، حکم این معامله چگونه است؟
۲. معامله نسیه با سلف چه تفاوتی دارد؟
۳. اگر فروشنده کالایی را بفروشد، تا هر وقت خریدار از سفر برگشت، قیمت آن را بگیرد، حکم این معامله چگونه است؟ چرا؟
۴. در معامله سلف در چه صورت، مشتری قبل از تحویل گرفتن کالا می‌تواند آن را بفروشد؟
۵. معامله چک و سفته مدت‌دار به صورت نقد به قیمتی کمتر از مبلغ آن که امروزه رایج است، چه حکمی دارد؟
۶. دو شرط از شرایط ربای معاملی را بنویسید؟
۷. آیا «ربا» بین مادر و فرزند جایز است؟
۸. غِشّ در معامله به چه معنا است؟ دو نمونه از غش در معامله را بگویید؟
۹. دو نمونه از موارد تقلّب در معامله را بنویسید؟

پی نوشت ها

[۱]. اسلام، بیع کالی به کالی [دین به دین] را که خریدار و مشتری، جنس غیر موجود را دست به دست و به اصطلاح داد و ستد کنند، و بسیار اتفاق می‌افتد که چند واسطه برمی‌دارد، و هر یک بهره هنگفتی می‌برند، بدون اینکه پول یا جنسی مبادله شود، نمی‌پذیرد. علما این‌گونه معاملات را جایز ندانسته‌اند. اخلاق در بازار. صنعتکار حسن. ص ۹۱.
[۲]. توضیح‌المسائل شانزده مرجع با مبنای رساله حضرت امام خمینی(قدس سره)، م ۲۱۰۵.
[۳]. همان، م۲۱۰۷.
[۴]. همان، م۲۱۰۸.
[۵]. امام خمینی(قدس سره) استفتائات، ج۲، ص۹۰، س۵۲.
[۶]. توضیح‌المسائل شانزده مرجع با مبنای رساله حضرت امام خمینی(قدس سره)، م ۲۱۱۲؛ تحریرالوسیله، ج۱، کتاب البیع، القول فی السلف، ص۵۴۳.
[۷]. توضیح‌المسائل شانزده مرجع با مبنای رساله حضرت امام خمینی(قدس سره)، م ۲۱۱۳ و ۲۱۱۶ و ۲۱۱۷.
[۸]. اجوبة الاستفتائات، بیع سلف، س ۱۵۹۷.
[۹]. اجوبة الاستفتائات، س ۱۵۹۸.
[۱۰]. همان، س ۱۵۹۹.
[۱۱]. همان، س ۱۵۹۲.
[۱۲]. اجوبة الاستفتائات، س ۱۹۵۰.
[۱۳]. همان، س ۱۹۵۱.
[۱۴]. همان، س ۱۶۱۹.
[۱۵]. همان، س ۱۶۲۵.
[۱۶]. سوره بقره آیه ۲۷۵.
[۱۷]. سوره بقره آیه ۲۷۶.
[۱۸]. بحث ربای قرضی در درس ششم خواهد آمد.
[۱۹]. تحریرالوسیله، ج۱، کتاب البیع، القول فی الربا، ص ۵۳۶.
[۲۰]. توضیح‌المسائل شانزده مرجع با مبنای رساله حضرت امام خمینی(قدس سره)، م ۲۰۷۲.
[۲۱]. همان، م ۲۰۷۲.
[۲۲]. همان، م ۲۰۷۳.
[۲۳]. همان، م ۲۰۷۶.
[۲۴]. امام خمینی(قدس سره) توضیح‌المسائل، م ۲۸۴۵.
[۲۵]. توضیح‌المسائل شانزده مرجع با مبنای رساله امام خمینی(قدس سره)، م ۲۰۷۸.
[۲۶]. اجوبه الاستفتائات، س ۱۶۲۴؛ توضیح‌المسائل شانزده مرجع با مبنای رساله امام خمینی(قدس سره)، م ۲۰۸۰.
[۲۷]. اجوبه الاستفتائات، س ۱۶۲۸.
[۲۸]. همان، س ۱۶۳۱.
[۲۹]. استفتائات از پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مکارم شیرازی.
[۳۰]. آیات عظام: امام ره، فاضل، تبریزی.
[۳۱]. آیات عظام: مکارم، نوری، سبحانی، جوادی.
[۳۲]. آیات عظام: خامنه‌ای، وحید، بهجت.
[۳۳]. حضرت آیت الله سیستانی (به نقل از مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی).
[۳۴]. دفتر آیت الله مکارم، و دفتر آیت الله صافی گلپایگانی.
[۳۵]. پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مکارم، حکم معاملات اینترنتی [احکام معاملات جدیده].
[۳۶]. پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، استفتائات جدید دی‌ماه، خرید اینترنتی کالا.
[۳۷]. توضیح‌المسائل شانزده مرجع با مبنای رساله امام خمینی(قدس سره)، م ۲۰۵۵.
[۳۸]. وسائل‌الشیعه، ج۱۷، ص۲۸۳، ح۲۲۵۲۹.
[۳۹]. میزان الحکمة، ۴۲۶ به نقل از بحارالانوار.
[۴۰]. مستدرک‌الوسائل، ج۱۳، ص۲۰۲، ح۱۵۱۰۵.
[۴۱]. کافی: ۵/۱۶۰/۱.
[۴۲]. سایت تبیان / تقلب در ادویه‌ها.
[۴۳]. میزان الحکمة، ۴۲۶ به نقل از بحارالانوار.
[۴۴]. از سایت دانشگاه علوم پزشکی کاشان ـ معاونت غذا و دارو.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

حجت الاسلام و المسلمین محمّدحسین فلاح‌زاده