هنگامی ‌که امام سجّاد(ع) از دنیا رفت و پیکر مطهّرش را به خاک سپردند، چیزی نگذشت که آن شتر از اسطبل بیرون شد و کنار قبر امام سجّاد(ع) آمد و گردنش را روی قبر نهاد، در حالی ‌که ناله می‌کرد و اشک از چشمانش سرازیر بود.

امام سجّاد(ع) نسبت به مؤمنان و بینوایان و تهیدستان، بسیار مهربان بود و تا آخرین حدّ امکان به آن‌ها توجّه نموده و معاش آن‌ها را تأمین می‌نمود.

امام سجّاد در عبادت و نیایش، به ‌قدری پیش رفت که بزرگ‌ترین سالکان طریق و رهروان شیفته حقّ و عابدان خاکسار درگاه ربوبی را یارای شاگردی آن حضرت نبود. بر همین اساس او را «زین‌العابدین» (زینت عابدان)، «سجّاد» (بسیار سجده‌کننده) و «ذوالثَّفَنات» (صاحب پینه‌های پیشانی و سر زانو بر اثر سجده‌های طولانی) خواندند.

امام سجّاد(ع) در زمان امامت خود، در ابعاد گوناگون به تعلیم و تربیت انسان‌ها پرداخت، و در این راستا برکات معنوی بسیار ارزشمندی از او به جای ماند، که زینت‌بخش معارف، عرفان و فقه اسلامی ‌شده و همواره الهام‌بخش درس‌های بزرگ زندگی است.

عبدالملک در مورد امام سجّاد(ع) احساس خطر کرد، برای مأمورین خود در مدینه پیام داد امام سجّاد(ع) را دستگیر کرده و دست و پایش را با زنجیرهای آهنین ببندند و سواره به ‌سوی شام بفرستند.

آن بزرگوار در محدودیّت شدید قرار داشت و یاران اندکی در اطرافش بودند، آن‌ها نیز در حال تقیّه به سر می‌بردند، چنان که آن حضرت همین پاسخ را در سؤال یکی از مسلمانان داد.

امام سجّاد(ع) در مدینه، در عین آن که همواره با یادآوری مصائب جانگداز کربلا، عواطف و احساسات مردم را بر ضدّ یزیدیان تحریک می‌کرد، همواره آنان را نفرین می‌نمود و در انتظار آن بود که با قیام رادمردان خدا، انتقام خون حسین(ع) از آن‌ها گرفته شود.

امام سجّاد(ع) هرگز عبدالله بن زبیر را تائید نکرد، بلکه مخالفت خود را با او آشکار نمود، ولی از تسلّط او بر همه سرزمین حجاز نگران بود و در این ‌باره می‌اندیشید که مبادا او بر مدینه مسلّط گردد، و به خاندان نبوّت و شیعیان آسیب برساند.

محمّد حنفیّه با پیشنهاد امام سجّاد(ع) موافقت کرد و با هم کنار کعبه، نزدیک حجرالأسود رفتند. امام سجّاد به محمّد گفت: نخست تو در درگاه خدا تضرّع کن و از خدا بخواه تا این حجرالأسود سخن بگوید و گواهی دهد.

پس ‌از آن که اوضاع سیاسی و اجتماعی شام، بر اثر خطبه‌های حضرت زینب(س) و امام سجّاد(ع) دگرگون شد، یزید پس از عذرخواهی‌های ظاهری، به امام سجّاد(ع) عرض کرد: آماده‌ام که سه حاجت تو را روا کنم.

خطبه امام سجّاد(ع) و حضرت زینب(س) در شام موجب شد که وضع شام دگرگون گردید و یزید دستور داد سرهای شهدا را جمع کنند و محترمانه به قصر بیاورند. او اظهار پشیمانی می‌کرد و همه گناهان را به ابن زیاد نسبت می‌داد و او را لعنت می‌کرد.

بیماری امام سجّاد(ع) گرچه بسیار رنج‌آور بود ولی گویی مصلحت بود تا امام سجّاد(ع) در کربلا کشته نشود و با زنده ماندن او، پیام خون شهیدان کربلا به همه‌ جا برسد و نهضت امام حسين(ع) به رهبری و نظارت او با بهترین روش، ادامه یافته و تکمیل گردد.

امام سجّاد(ع) بر اثر بیماری شدید، در کربلا همچنان بستری بود و نتوانست به میدان رود و در رکاب پدرش با دشمن تا سر حدّ شهادت نبرد کند. در ماجرای جان‌سوز وداع امام حسین(ع) با پسرش امام سجّاد(ع) روایاتی نقل شده که بیانگر شجاعت و روحیّه عالی امام سجّاد(ع) است.

آنچه مسلّم است، این است که مادر امام سجّاد(ع) مشهور به «شهربانو»، دختر یزدگرد سوّم، آخرین پادشاه ساسانی بوده است[1] ولی در چگونگی ازدواج امام حسین(ع) با او، و در عصر و سال ازدواج او، اختلاف ‌نظر وجود دارد.

می‌توان گفت که در میان امامان(ع) پس از امیرمؤمنان على(ع)، هیچ امامی چون او ستم نکشید و در برابر آن ‌همه حوادث تلخ قرار نگرفت...