ما انسان‌ها معمولاً کاری را که انجام می‌دهیم برای رسیدن به هدفی خاص است، ولی آن کار ممکن است منافع دیگری هم داشته باشد که اصلاً به آن‌ها توجه نداریم؛ یعنی کار را معمولاً برای یک هدف انجام می‌دهیم؛ و خیال می‌کنیم کار‌های خدا نیز همین گونه است؛ در صورتی که کار خدا این گونه نیست، و هر نوع اثری که هر پدیده‌ای در حال یا آینده برای فرد یا گروهی ممکن است داشته باشد همه‌ی این‌ها منظور است.

عقلا براي اين کار روشي دارند و آن اين است که در چيزهايي که تخصص ندارند به متخصص رجوع مي‌کنند؛ چيزي که ما در فقه با عنوان تقليد از آن ياد مي‌کنيم. در امور اجتماعي و سياسي هم فرمان وليّ‌امر حجت است؛ گو اينکه عقلاً محال نيست که اشتباه کند.

بين اين دو گرايش تفريطي و افراطي، نظريه‌ی معتدل و در عين‌ حال ذومراتبي قرار دارد که در لسان روايات «امر بين الامرين» ناميده شده که هم قائل به تأثير حقيقي براي اراده‌ی الهي در همه‌ی پديده‌هاست هم به فاعل‌هاي متعدد در طول يکديگر براي مخلوقات، و نيز به تأثير فاعل‌هاي معدّ و شرايط و موانع اعتقاد دارد.

عامل اصلي تکامل که موجب لياقت انسان براي دريافت عالي‌ترين رحمت‌ها و فيوضات الهي مي‌شود، همان است که در لسان شرع «عبادت» ناميده شده است؛ يعني انسان بيابد که از خود چيزي ندارد و از خود چيزي نمي‌تواند داشته باشد و هر خيري به او می‌رسد، از خداي متعال است؛ حقيقتي که در مسیری بسيار طولاني امکان تحقق دارد و طيف گسترده‌اي از مراحل را، هم از لحاظ عرضي و هم از لحاظ طولي، در برمي‌گيرد.

موجود انتخابگر براي آنکه زمينه‌ی گسترده‌اي براي انتخاب و تغيير مسير داشته باشد، وجودش می‌یابد(می‌باید) تدريجي باشد و همواره شرايط جديدي براي انتخاب در عرصه‌هاي مختلف و ترقي و تنزل برایش فراهم شود؛ چيزهايي که فقط در اين عالم طبيعت ميسر مي گردد.

براساس اصول ماتریالیستی، این پرسش‌ها پاسخ قطعی ندارند. عالمی که ما در آن زندگی می‌کنیم همین است که هست، تا بوده چنین بوده و تا هست چنین است! این گرایشی است که اصلاً وارد مباحث الهی و خداشناسی و حکمت‌های آفرینش و این موضوعات نمی‌شود.