معاملات بانکی مجموعه‌ای از قراردادهای شرعی است که علاوه بر بانک در معاملات بازار و سازمان‌های اقتصادی هم جریان دارد برای مثال فروش اقساطی که یکی از تسهیلات بانکی است در فروشگاه‌های لوازم خانگی یا نمایشگاه‌های فروش ماشین یا املاکی‌ها نیز به کار گرفته می‌شود.

دو نفر خانه‌ای را معامله کرده‌اند و با توجه به این‌که بیع، عقد لازم است هیچ کدام از طرفین نمی‌توانند یک طرفه قرارداد را فسخ نمایند. اما در صورتی که هر دو علاقه‌مند به فسخ قرارداد باشند، اصطلاحا گفته می‌شود که قرارداد را «اقاله» نمودند.

هر عقدی اثری دارد، مثلا: اثر عقد بیع، انتقال مالکیت مال از فروشنده به خریدار و انتقال مالکیت بهاء از خریدار به فروشنده می‌باشد. اگر عقد بیع صحیح باشد یعنی ارکان و شرایط آن کامل باشد انتقال مالکیت‌ها صورت می‌گیرد. اما اگر به دلیلی یکی از ارکان و یا شرایط آن فراهم نباشد اثر عقد متوقف می‌شود.

گاهی اوقات اسبابی پدید می‌آید که باعث می‌شود انسان شرعاً از تصرف در مالش منع شود؛ که در اصطلاح به چنین فردی محجور می‌گویند. مانند ورشکستگی، مریض در آستانه مرگ و... که از نظر شرعی عقد چنین افرادی نافذ نخواهد بود.

احتکار به معنای ذخیره و نگهداری کالای کمیاب در بازار و مورد نیاز مردم، به انتظار گران شدن بهای آن است. برخی قید خرید را در تعریف احتکار افزوده‌اند و گفته‌اند خرید کالا و خودداری از عرضه آن به بازار، در صورت کمیاب شدن و نیاز مردم به آن، احتکار است.

یکی از منکرات کسب، غش در معامله است. غش یعنی مخفی کردن عیب کالا یا قالب کردن جنس بدل یا دست دوم به جای جنس اصلی یا جنس معیوب را با جنس خوب مخلوط کردن شیر با آب، گندم بد و خوب، روغن حیوانی با روغن نباتی، چای مرغوب یا نامرغوب، برنج ایرانی و خارجی، استفاده از برچسب‌های تقلبی و...

یکی از آسیب‌هایی که کسب و کار حلال را تهدید می‌کند، کم‌فروشی است که در دین مقدس اسلام به شدت نکوهش شده است و در روایات به مومنان توصیه شده است برای دوری از کم‌فروشی، هنگام پیمانه و وزن، کمی بیشتر بگذارند و هنگام گرفتن حق خود، مقداری کمتر بردارند.

پرداخت رشوه برای گرفتن حق با توجه به اینکه گاهی برای دیگران مشکل ایجاد می‌کند مثلاً باعث مقدم شمردن صاحب حق نسبت به افراد دیگر می‌شود، چه حکمی دارد؟

قرض ربوی دادن مسلمان به کفار حربی جایز است به‌این معنا که مسلمان می‌تواند مال خود را به صورت قرض ربوی به کافر دهد و ربای آن را بگیرد. اما برعکس آن صحیح نیست. مسلمان نمی‌تواند از کافر قرض ربوی بگیرد و به وی ربا دهد.

در صورتی که گرفتن پول از بانک برای خرید مسکن و مانند آن تحت عنوان یکی از آن عقود باشد، بدون اشکال است ولی اگر به صورت قرض ربوی باشد، هرچند گرفتن آن از نظر حکم تکلیفی حرام است، ولی اصل قرض از نظر حکم وضعی صحیح است و آن مال، ملک قرض گیرنده می‌شود و جایز است در آن و در هر چیزی که با آن می‌خرد تصرّف نماید.

اگر در ضمن قرض شرط زیاده نشده باشد اما قرض‌گیرنده، موقع پرداخت بدهی، مقداری زیاده بپردازد، اخذ آن برای قرض‌دهنده ایراد ندارد حتی این اضافه پرداخت بر قرض گیرنده به عنوان تشویق به امر قرض‌الحسنه مستحب می‌باشد.

طبق نظر مشهور فقیهان، تعویض کالای مرغوب با کالای هم‌جنسِ نامرغوب، به زیاده هم، ربای معاملی بوده، معامله مذکور باطل می‌باشد. مانند: تعویض طلای دست دوم با مقدار کمتر از طلای دست اول یا برنج مرغوب با برنج نامرغوب به زیاده.

اگر رباخواری حلال بود مردم کارهای مفید تجاری و هر آنچه را که به آن احتیاج داشتند[2] ترک می‌کردند؛ به همین جهت خداوند ربا را حرام کرد تا مردم از آن روی گردان شوند و به سوی کارهای حلال و تلاش‌های اقتصادی مفید بروند و وام فقط به صورت قرض‌الحسنه باقی بماند.

هر کس ربا بخورد، خداوند شکمش را به اندازه‌ای که ربا خورده است، از آتش جهنم پر می‌سازد و اگر از طریق ربا مالی به دست آورد، هیچ عمل نیک را از او نپذیرد و تا موقعی که به اندازه یک قیراط ربا پیش اوست، پیوسته خدا و فرشتگان او را لعنت کنند.

اگر توبه کنید و دستگاه رباخواری را برچینید حق دارید سرمایه‌های اصلی خود را که در دست مردم دارید (به استثنای سود) از آن‌ها جمع آوری کنید و این قانون کاملا عادلانه است. زیرا که هم از ستم کردن شما بر دیگران جلوگیری می‌کند و هم از ستم وارد شدن بر شما، و در این صورت نه ظالم خواهید بود و نه مظلوم.

چه بسیار ثروتمندانی که از سرمایه خود، هیچ نوع راحتی و آرامش و یا محبوبیتی بدست نمی‌آورند، ولی در نظامی که در آن انفاق، صدقه و قرض‌الحسنه رایج باشد، آن جامعه از برکات زیادی برخوردار است. در آن نظام، فقرا مأیوس نبوده، اغنیا در فکر تکاثر نیستند.

هر مالی که انسان از راه نامشروع و حرام کسب کند، علاوه بر اینکه معصیت پروردگار را نموده، دارای عقوبت‌های اخروی است، در دنیا نیز موجب گرفتاری‌های جبران ناپذیر خواهد شد.

باید توجه داشت که اهمیت داشتن موضوع کسب و کار، نباید انسان را از یاد خدا غافل کند؛ که در این صورت موجب خسران ابدی و چه‌بسا، مقدمه‌ای برای کسب حرام خواهد شد. لذا قرآن به مؤمنین هشدار می‌دهد که دلبسته دنیا نشوند...

هیچ کاری نزد خداوند محبوب‌تر از زراعت نیست؛ و خداوند پیامبری را مبعوث نکرد مگر اینکه به زراعت می‌پرداخت. الا حضرت ادریس(علیه‌السلام) که حرفه او خیاطی بود.

ملعون و نفرین شده است کسی که بار مسئولیت اهل و عیال خود را بر دوش دیگران قرار دهد؛ ملعون و نفرین شده است کسی که اهل و عیال خود را (به جهت تامین نکردن معاش آنها و سربار کردن آنها به دیگران) ضایع نماید.