سوء ظن به خود (نفس) اگر به حدّ افراط نرسد، می تواند آثار مثبت فراوانی از خود به جای بگذارد. امّا اگر از حد اعتدال فراتر رود، باعث مرض وسواس می شود و یا زمینه ساز گناه بزرگی به نام یأس و ناامیدی می گردد که خود بستر مناسبی است برای ابتلا به گناهان دیگر و سقوط به ورطه هلاکت و شقاوت.

امام(ع) در این قسمت از دعا، از خدا تقاضا می‌كند كه با من به «فضل و کرم» معامله فرمای تا مورد عفوت واقع شوم و به طریق «عدل» از من حساب مكش كه محكوم به عقوبتت می‌گردم.

گفتار و كردارى كه از برادر دینى تو سر مى ‏زند تا آن جا كه مى ‏توانى باید آن را بر نیكوترین وجه حمل كنى گر چه احتمال صحّت مرجوح و ضعیف، و احتمال فساد و بدى راجح و قوى باشد، و حق ندارى تجسّس كنى، مگر آن كه دلیل قطعى بر ثبوت آن پیدا شود.

مقصود از «خطرات» كه جمع «خَطْرة» است آن چیزهایی است كه در دل خُطور می‌کند؛ خواه خطوری که بدون سابقه و ابتدائاً به دل برسد یا مطالبی که سابقاً آنها را می‌دانسته و مجدّداً به یاد آورده است و همین خاطره‌هاست كه منشأ افعال انسان می‌گردد.

مفهوم سوء ظن آن است که هرگاه کارى از کسى سر زند که قابل تفسیر صحیح و نادرست باشد آن را به صورت نادرستى تفسیر کنیم، مثلًا هنگامى که مردى را با زن ناشناسى ببیند فکر کند آن زن نامحرم است و نیت آن‌ها ارتکاب اعمال خلاف مى‌‏باشد...

انسانى كه‌ بر‌ اثر شکست در‌ برابر شهوات، ترتیب اثر به‌ علم ‌و‌ دانایى خود نداده ‌و‌ همچون نادانِ غیرآگاه از‌ عواقب شوم یك كار، اقدام به‌ ‌آن كار نماید، در‌ واقع او‌ را‌ در‌ عِدادِ عالمان نباید به‌ حساب آورد ‌و‌ از‌ زمره‌ی آگاهان نباید شمرد!

هرگز شخص «تائب» نمى‌تواند تكیه به‌ توبه ‌و‌ تصمیم ‌و‌ اراده‌‌ى‌ خود نموده ‌و‌ خود را‌ براى همیشه خلاص ‌شده‌ى‌ از‌ دام ‌و‌ كمند شیطان ‌و‌ نفس امّاره‌ی خویش بپندارد؛ بلكه على‌الدّوام باید در‌ حال خوف ‌و‌ تضرّع به‌ درگاه خدا بوده ‌و‌ از‌ او‌ توفیق تحفّظ از‌ گناه ‌و‌ بقاى بر‌ حال توبه را‌ مسئلت دارد...

حسن ظن از كسى حقیقت و واقعیت دارد و از انسانى درست و صحیح است كه خود را در برابر انتظار و توقعى كه نسبت به احسان و نعمت و رحمت حق دارد وادار به طاعت و سپاس گزارى و انجام وظایف نماید و در عین این كه پس از ایمان و عملش حسن ظن دارد، پیوسته از عذاب و قهر الهى و از عصیان و خلاف ترسناك باشد.

فراموش كردن گناهان، از‌ شقاوت انسان است ‌و‌ موجب گرفتاری‌ها در‌ روز جزا به‌خصوص اگر با‌ حقوق النّاس توأم باشد ‌و‌ حقّى از‌ حقوق مالى یا‌ عِرضى مردم به‌ تباهى كشیده شده باشد كه‌ تدارك ‌آن در‌ روز حساب بسى دشوارتر از‌ تدارك دیگر معاصى خواهد بود...

چه بسا اعمالى كه‌ در‌ واقع موجب انحطاط روح آدمى ‌و‌ سبب دورى وى از‌ خدا بوده ‌و‌ در‌ گذشته‌ی عمر از‌ وى صادر شده است، امّا خود او‌ توجّه به‌ ‌آن نداشته ‌و‌ آنها را‌ به‌ صورت یك سلسله اعمال نیك انجام داده ‌و‌ احیاناً مدّتى مدید نیز اشتغال به‌ آنها داشته است!

با توجّه به معنای ذکر شده می توان از دعای امام علیه السّلام چنین به دست آورد که حضرت از خداوند متعال تقاضا می کنند که بدبینی و عدم اطمینان افراد صالح و شایسته را در مورد من به اطمینان و ثقه تبدیل بفرما.

آنان كه‌ به‌ زنان پاكدامن نسبت زنا مى‌دهند در‌ حالتی كه آنها زنان باایمان ‌و‌ بی‌خبر از‌ ‌آن نسبت مى‌باشند، در‌ دنیا ‌و‌ آخرت طرد ‌و‌ لعن شده [از رحمت حق] بوده ‌و‌ براى آنان شكنجه ‌و‌ عذابى بزرگ است.

اگر طغیان انسان را‌ نسبت به‌ عظمت ‌و‌ جلالت ساحتِ اقدس حضرت حق ـ جلّ جلاله ـ بسنجیم، مطلق عصیان انسان در‌ محضر خدا گناه بزرگ ‌و‌ معصیت «كبیره» است، ‌و‌ درآن نظر اصلاً «صغیره» مفهوم درستى ندارد ‌و‌ بلكه خود این تعبیر نیز در‌ حدّ خود تصغیر مقام كبریاى خداوندى محسوب گشته، معصیتى «كبیره» مى باشد.

باید دانست كه‌ همین «یأس از‌ رحمت حق» اعظم گناهان است ‌و‌ هیچ گناهى از‌ جهت سدّ باب نجات به‌ پاى ‌آن نمی‌رسد ‌و‌ لذا شیطان بى‌ایمان نیز پس‌ از‌ شكست خوردن از‌ راه‌هاى دیگر، رو‌ به‌ این در آورده ‌و‌ از‌ این طریق، آدمی‌را‌ به‌ شقاوت ‌و‌ بدبختى می‌كشاند.

توبه ‌و‌ كیفیت آن بر‌ حسب اختلاف گناهانى كه‌ از‌ انسان صادر شده است، مختلف می‌باشد ‌و‌ لذا نخست باید توجّهى به‌ اقسام «گناهان» نمود ‌و‌ سپس راه خروج از‌ جوّ، هر‌ قسمی ‌از‌ ‌آن اقسام ‌و‌ طریق اصلاح تبعات فاسده‌ی ‌آن را كه‌ همان «توبه» است، ارائه نمود.

به‌ هوش آیید اى عزیزان! تا‌ فرصتى باقى است درباره‌ی خود بیندیشید ‌و‌ تا‌ سموم گناهان، جوهر جان را‌ متلاشى نكرده ‌و‌ كار از‌ دست اطبّاى قلوب بیرون نرفته ‌و‌ شمع «ایمان» خاموش نگشته است، دست به‌ كار «توبه» شوید ‌و‌ خود را‌ از‌ ورطه‌ی هولناك محرومیت از‌ رحمت حق برهانید.

نُصح و خيرخواهى به اين معنى است كه نه تنها انسان خواهان زوال نعمت از ديگران نباشد بلكه طالب بقاى نعمت و افزون شدن آن براى همه نيكان و پاكان گردد، يا به تعبيرى ديگر آن چه از خير و خوبى و سعادت معنوى و مادّى براى خويش مى‏ خواهد براى ديگران نيز بطلبد و اين يكى از فضايل معروف است...

آیا می‌دانید كه‌ مالك دوزخ هرگاه بر‌ آتش خشم كند، از‌ خشم او‌ آتش [به جوش ‌و‌ خروش آمده] بعضى از‌ آن بعضى دیگر را‌ می‌مالاند [و بر‌ روى هم می‌غلطند] ‌و‌ هرگاه ‌آن را‌ زجر كند [و بانگ بر‌ ‌آن زند] بر‌ اثر زجر او ناله كنان در‌ میان درهاى دوزخ می‌جهد؟

حسد انسان را از رسيدن به مقامات والا باز مى ‏دارد به گونه‏ اى كه شخص حسود هرگز نمى‏ تواند از مديريّت بالايى در جامعه برخوردار شود، چرا كه حسد، ديگران را از گرد او پراكنده مى ‏كند و كسى كه داراى قوّه دافعه است هرگز به بزرگى نمى ‏رسد.

انسان وقتى پى برد ‌و‌ آگاه شد كه‌ غذایى كه‌ خورده است ماده‌ی سمّى مهلك بوده ‌و‌ اگر ساعاتى چند تأخیر در‌ علاج كند تمام امعاء ‌و‌ احشائش متلاشى گشته ‌و‌ سرانجام به‌ وضع فجیع ‌و‌ دردناكى خواهد مُرد طبعاً ندامتى سخت هراس‌انگیز از‌ خوردن ‌آن غذا در‌ جانش پدید می‌آید ‌و‌ آنگاه با‌ شتاب ‌و‌ اضطراب تمام به‌ تخلیه‌ی معده از‌ ‌آن مادّه‌ی شوم می‌پردازد.