حجاب و عفاف| ۷۱
تمام احکام شریعت که فرامین پروردگار است، بر مبنای علم و حکمت او و به دنبال تربیت و رشد بشریت صادر شده و بدین سبب شاه کلید حلّ مشکلات و معضلات کمال یافتن انسان هاست. خداوند متعال عالِم است و یکی از شاخه های علم بی کرانش، آگاهی از نیازهای انسان و مسیر هدایت و کمالش و نقاط ضعف و استعدادهای اوست. خداوند متعال ربّ است و یکی از آثار تربیت او هدایت تمام کائنات به سمت کمال آن ها می باشد، و در این جهت انسان نزد او جایگاه ویژه ای دارد چرا که تمام مخلوقات را برای او خلق فرموده و او را برای خود آفریده است، چنان چه ذات مقدّسش در حدیثی قدسی می فرماید: «عبدي خلقتُ الأشياءَ لِأَجلِكَ وَ خَلَقتُكَ لِأَجلِي، وَهَبتُكَ الدُّنيا بِالإِحسانِ وَ الآخرةَ بِالإيمانِ». اى بنده ام، من همه ی اشياء را به خاطر تو خلق كردم و تو را هم براى خودم آفريدم و من دنيا را با احسان خود به تو بخشيدم و آخرت را هم به وسيله ی ايمان به تو دادم.[1] همچنین خداوند متعال حکیم است، یعنی هیچ کاری را بی دلیل انجام نمی دهد. در پس هر پدیده و دستوری که از جانب او صادر گردیده، دنیایی از دلیل و حکمت آرمیده است، چه انسان از آن آگاه باشد و چه از آن بی خبر.
با این مقدّمه، می توان نتیجه گرفت که تمام احکام شریعت که فرامین پروردگار است، بر مبنای علم و حکمت او و به دنبال تربیت و رشد بشریت صادر شده و بدین سبب شاه کلید حلّ مشکلات و معضلات کمال یافتن انسان هاست. سال هاست فرزندان آدم با دوری گزیدن از شریعت ناب الهی و دست انداختن به امیال شیطانی و شهوانی، خود و جامعه ی خویش را از ظلمت ظلم و گناه تیره و تار ساخته اند. انسان ها با پس زدن احکام الهی تنها خود زیان کردند و دل ابلیس را از گمراهی خود شاد ساختند. احکامی چون لزوم حجاب و رعایت محرم و نامحرم و ... که در حفظ گوهر عفاف در نهاد آدمی ضروری است، با بوالهوسی و غفلت کم رنگ شد، و دنیایمان را به جای مدینه ی فاضله، تبدیل به ظلمتکده ای کرد که در آن ارزش های اخلاقی و فضائل انسانی به دست فراموشی سپرده شد.
در تبیین برخی از حکمت های احکام حجاب و عفاف، مناسب است جملاتی از مقام معظّم رهبری را در این رابطه مرور کنیم:
«آن آقایی که با زنان نامحرم سروکار دارد، دو جا برای او امکان اشباع غرایزش در سطوح مختلف وجود دارد، این دیگر به زن خودش آن جور پای بند نیست. مثل مردی که هیچ زنی نگاه نمی کند نیست ...، این که می گویند زن باید خودش را در محیط های اجتماعی با نامحرم مخلوط نکند، برای این است که این زن، دلبستگی اش به مرد خودش باشد و الّا اگر زن کارش به جایی رسید که مرد خودش برایش عادی شد، مثل وضعیتی که الآن در جوامع غربی می بینید که اصلاً این مرد برای زن اهمیّتی ندارد، می گوید حالا شد، شد، نشد هم نشد. می گوید طلاق می گیریم، تمام می کنیم تو برو دنبال کارت، من هم می روم دنبال کارم. این بد است. بعضی از خانم ها امروز تلاش می کنند که وضع زنان را این جوری کنند. این به ضرر زن هاست، به نفع زن ها نیست؛ چون این، بنیان خانواده را متلاشی می کند.
مسأله ی محرم و نامحرم و حجاب و نگاه کردن و نگاه نکردن و معاشرت های ناسالم و مضرّ، این چیزهایی که در اسلام این قدر تأکید شده و در بعضی از کشورها و جاهایی که از اسلام دورند، این ها رعایت نمی شود، این ها اگر چه یک محدودیّتی برای زن و مرد به وجود می آورد، امّا این ها را شارع مقدّس برای حفظ خانواده، برای ماندگار شدن این بنای مهم تحکیم و تشریع کرده است که اگر در همین چیزها هر انسانی تدبیر کند و تأمّل بکند، حکمت های بسیار بزرگی را خواهد دید.
این که شما می بینید در اسلام محرم و نامحرم و جدایی زن و مرد و این ها مطرح است، این ها مسائل ارتجاعی نیست. این ها جزو دقیق ترین مسائل انسانی و بشری است. یکی از مهم ترینِ آن، این است که بنیان خانواده مستحکم می ماند. چون زن و شوهر به هم احساس وفاداری می کنند، در موضِع حسادت قرار نمی گیرند، این خیلی مسأله ی مهمّی است.
این حجابی که اسلام درست کرده است، این نگاهی که اسلام منع کرده است، این معاشرتی که اسلام ممنوع قرار داده است، برای این است که شما دل هایتان و محبّت هایتان روی یک نقطه متمرکز شود. هم شما خانم ها و هم شما آقایان.
این که شما می بینید در اسلام، حجاب و روگیری و عدم معاشرت زن و مرد و این چیزها هست، و یک عدّه آدم کوته بین و کوته نظر خیال می کنند این ها یک حرف های قشری است، نه! این ها عمیق است. این، برای این است که خانواده ها و دل های زوجین، در جای خود بماند، این خانواده مستقر بماند. این برای این هاست. محرم است، نامحرم است، نگاه نکن، معاشرت نکن، دست نده، نخند، جلوه گری نکن، جلوی دیگران آرایش نکن. این حرف هایی که اسلام می زند، دین می گوید، فقه به ما می گوید، این برای این است که اگر این ها را رعایت کردید، این خانواده ی کوچک شما، این کانون کوچکی که حالا به وجود آمده است، مستحکم خواهد ماند و از آن بلایا فارغ خواهد شد. زن و مرد احساس می کنند که سروکارشان با یکدیگر است، با این خانواده است. زن احساس نمی کند که خانه برای او یک وسیله ی دست و پا گیر است. یا مرد احساس نمی کند که خانه و زن برای او یک وسیله ی مزاحم است.
این که اسلام آن قدر گفته است که چشمتان را ببندید، به نامحرم نگاه نکنید. به زن یک جور گفته و به مرد یک جور دیگر گفته، برای این است که وقتی چشم به یک طرفی رفت، آن وقت بخشی از سهم آن کسی که همسر شماست، آن طرف خواهد رفت. حالا چه شما مرد باشید و چه زن باشید فرقی نمی کند. یک قسمتی می رود آن جا. وقتی این جا کم گذاشتی، محبّت ضعیف خواهد شد. محبّت که ضعیف شد، بنای خانوادگی متزلزل می شود. آن وقت آن چه که برای تو لازم است از دستت می رود و آنی که برایت مضرّ است به خیال خودت به دست آورده ای».[2]
پس از این مقدّمه برآنیم تا با ذکر پاره ای از احکام حجاب و عفاف از مراجع معظّم تقلید، این نوشتار را به پایان برسانیم.
با این مقدّمه، می توان نتیجه گرفت که تمام احکام شریعت که فرامین پروردگار است، بر مبنای علم و حکمت او و به دنبال تربیت و رشد بشریت صادر شده و بدین سبب شاه کلید حلّ مشکلات و معضلات کمال یافتن انسان هاست. سال هاست فرزندان آدم با دوری گزیدن از شریعت ناب الهی و دست انداختن به امیال شیطانی و شهوانی، خود و جامعه ی خویش را از ظلمت ظلم و گناه تیره و تار ساخته اند. انسان ها با پس زدن احکام الهی تنها خود زیان کردند و دل ابلیس را از گمراهی خود شاد ساختند. احکامی چون لزوم حجاب و رعایت محرم و نامحرم و ... که در حفظ گوهر عفاف در نهاد آدمی ضروری است، با بوالهوسی و غفلت کم رنگ شد، و دنیایمان را به جای مدینه ی فاضله، تبدیل به ظلمتکده ای کرد که در آن ارزش های اخلاقی و فضائل انسانی به دست فراموشی سپرده شد.
در تبیین برخی از حکمت های احکام حجاب و عفاف، مناسب است جملاتی از مقام معظّم رهبری را در این رابطه مرور کنیم:
«آن آقایی که با زنان نامحرم سروکار دارد، دو جا برای او امکان اشباع غرایزش در سطوح مختلف وجود دارد، این دیگر به زن خودش آن جور پای بند نیست. مثل مردی که هیچ زنی نگاه نمی کند نیست ...، این که می گویند زن باید خودش را در محیط های اجتماعی با نامحرم مخلوط نکند، برای این است که این زن، دلبستگی اش به مرد خودش باشد و الّا اگر زن کارش به جایی رسید که مرد خودش برایش عادی شد، مثل وضعیتی که الآن در جوامع غربی می بینید که اصلاً این مرد برای زن اهمیّتی ندارد، می گوید حالا شد، شد، نشد هم نشد. می گوید طلاق می گیریم، تمام می کنیم تو برو دنبال کارت، من هم می روم دنبال کارم. این بد است. بعضی از خانم ها امروز تلاش می کنند که وضع زنان را این جوری کنند. این به ضرر زن هاست، به نفع زن ها نیست؛ چون این، بنیان خانواده را متلاشی می کند.
مسأله ی محرم و نامحرم و حجاب و نگاه کردن و نگاه نکردن و معاشرت های ناسالم و مضرّ، این چیزهایی که در اسلام این قدر تأکید شده و در بعضی از کشورها و جاهایی که از اسلام دورند، این ها رعایت نمی شود، این ها اگر چه یک محدودیّتی برای زن و مرد به وجود می آورد، امّا این ها را شارع مقدّس برای حفظ خانواده، برای ماندگار شدن این بنای مهم تحکیم و تشریع کرده است که اگر در همین چیزها هر انسانی تدبیر کند و تأمّل بکند، حکمت های بسیار بزرگی را خواهد دید.
این که شما می بینید در اسلام محرم و نامحرم و جدایی زن و مرد و این ها مطرح است، این ها مسائل ارتجاعی نیست. این ها جزو دقیق ترین مسائل انسانی و بشری است. یکی از مهم ترینِ آن، این است که بنیان خانواده مستحکم می ماند. چون زن و شوهر به هم احساس وفاداری می کنند، در موضِع حسادت قرار نمی گیرند، این خیلی مسأله ی مهمّی است.
این حجابی که اسلام درست کرده است، این نگاهی که اسلام منع کرده است، این معاشرتی که اسلام ممنوع قرار داده است، برای این است که شما دل هایتان و محبّت هایتان روی یک نقطه متمرکز شود. هم شما خانم ها و هم شما آقایان.
این که شما می بینید در اسلام، حجاب و روگیری و عدم معاشرت زن و مرد و این چیزها هست، و یک عدّه آدم کوته بین و کوته نظر خیال می کنند این ها یک حرف های قشری است، نه! این ها عمیق است. این، برای این است که خانواده ها و دل های زوجین، در جای خود بماند، این خانواده مستقر بماند. این برای این هاست. محرم است، نامحرم است، نگاه نکن، معاشرت نکن، دست نده، نخند، جلوه گری نکن، جلوی دیگران آرایش نکن. این حرف هایی که اسلام می زند، دین می گوید، فقه به ما می گوید، این برای این است که اگر این ها را رعایت کردید، این خانواده ی کوچک شما، این کانون کوچکی که حالا به وجود آمده است، مستحکم خواهد ماند و از آن بلایا فارغ خواهد شد. زن و مرد احساس می کنند که سروکارشان با یکدیگر است، با این خانواده است. زن احساس نمی کند که خانه برای او یک وسیله ی دست و پا گیر است. یا مرد احساس نمی کند که خانه و زن برای او یک وسیله ی مزاحم است.
این که اسلام آن قدر گفته است که چشمتان را ببندید، به نامحرم نگاه نکنید. به زن یک جور گفته و به مرد یک جور دیگر گفته، برای این است که وقتی چشم به یک طرفی رفت، آن وقت بخشی از سهم آن کسی که همسر شماست، آن طرف خواهد رفت. حالا چه شما مرد باشید و چه زن باشید فرقی نمی کند. یک قسمتی می رود آن جا. وقتی این جا کم گذاشتی، محبّت ضعیف خواهد شد. محبّت که ضعیف شد، بنای خانوادگی متزلزل می شود. آن وقت آن چه که برای تو لازم است از دستت می رود و آنی که برایت مضرّ است به خیال خودت به دست آورده ای».[2]
پس از این مقدّمه برآنیم تا با ذکر پاره ای از احکام حجاب و عفاف از مراجع معظّم تقلید، این نوشتار را به پایان برسانیم.
حکم شرعی حجاب در اسلام
امام خمینی رحمه الله: اصل حکم حجاب از ضروریّات است، و منکر آن حکم منکر ضروری را دارد، و منکر ضروری محکوم به کفر است، مگر این که معلوم باشد منکر خدا یا رسول نیست.
آیت اللّه خامنه ای: اصل حجاب ضروری دین محسوب است، ولی بعضی فروع آن ممکن است ضروری نباشد، و بی اعتنایی به اصل حجاب و عدم رعایت آن معصیت و گناه است.
آیت اللّه بهجت: بی اعتنایی به حجاب گناه است و داشتن حجاب واجب است.
آیت اللّه تبریزی: اصل حجاب برای زنان از ضروریات دین است و حکم کسانی که به آن بی اعتنایی نمایند، حکم بی اعتنایی به سایر تکالیف دینی است.
آیت اللّه صافی: اصل وجوب حجاب فی الجمله از ضروریات اسلام است و منکر آن مرتدّ است، ولی بی اعتنایی به آن با عدم انکار وجوب آن باعث فسق است.
آیت اللّه سیستانی: اصل حجاب از مسلّمات شریعت است و در قرآن آمده است، ولی کسانی که توجّه به وضوح آن ندارند، انکار آن ها مستلزم انکار نبوّت نیست، و بی اعتنایی عملی گناه است.
آیت اللّه مکارم: حجاب از ضروریات دین است، ولی انکار آن برای کسانی که از ضروری بودن آن آگاهی ندارند موجب ارتداد نمی شود.[3]
حجاب بانوان
امام خمینی رحمه الله: زن باید بدن و موی خود را از مرد نامحرم بپوشاند، بلکه احتیاط واجب آن است که بدن و موی خود را از پسری هم که بالغ نشده ولی خوب و بد را می فهمد و به حدّی رسیده که مورد نظر شهوانی است بپوشاند.
مرحوم آیت اللّه گلپایگانی: زن باید بدن و موی خود را از مرد نامحرم بپوشاند بلکه احتیاط واجب آن است که از پسری هم که بالغ نشده ولی خوب و بد را می فهمد و از نگاه کردن، تحریک و تهییج شهوت او عادتا ممکن باشد بدن و موی خود را بپوشاند.
مرحوم آیت اللّه خوئی: زن باید بدن و موی سر خود را از مرد نامحرم بپوشاند، و بهتر آن است که بدن و موی خود را از پسری هم که بالغ نشده ولی خوب و بد را می فهمد بپوشاند.
آیت اللّه بهجت: زن باید بدن و موی خود را از مرد نامحرم بپوشاند اگر چه کمک به حرام و قصد لذّتی در بین نباشد، بلکه احتیاط واجب آن است که از پسر غیر بالغ که خوب و بد را می فهمد نیز خود را بپوشاند.
آیت اللّه تبریزی: عینا مطابق با فتوای مرحوم آیت اللّه خوئی.
آیت اللّه صافی: عینا مطابق با فتوای مرحوم آیت اللّه گلپایگانی.
آیت اللّه سیستانی: زن باید موی سر و بدن (غیر از صورت و دست ها) خود را از مرد نامحرم بپوشاند، و احتیاط لازم آن است که بدن و موی خود را از پسری هم که بالغ نشده ولی خوب و بد را می فهمد و احتمال می رود که نگاهش به بدن زن موجب تحریک شهوتش شود بپوشاند، ولی زن می تواند صورت و دست هایش را تا مچ از مرد نامحرم نپوشاند مگر در صورتی که بترسد به حرام بیفتد یا بقصد مبتلا کردن مرد به نگاه حرام باشد که نپوشانیدن در این دو صورت جائز نیست.
آیت اللّه مکارم: واجب است زن بدن و موی خود را از نامحرم بپوشاند و احتیاط مستحبّ آن است که از پسر نابالغ که خوب و بد را می فهمد و به حدّی رسیده که موردِ نظر شهوانی است مستور دارد، ولی پوشانیدن صورت و دست ها تا مچ واجب نیست.
آیت اللّه فاضل لنکرانی: عینا مطابق با فتوای امام خمینی رحمه الله.
امام خمینی رحمه الله: 1. پوشاندن صورت و دست ها بر زن واجب نیست، مگر در شرایطی که در دستان و یا صورت زن زینتی باشد، و یا نامحرم با قصد تلذّذ و یا ریبه به صورت و دست های او نگاه می کند.
2. درست است که می گویند صورت و دو دست خانم ها (تا مچ) مجاز است پیدا باشند، امّا جوان ها بهتر است که کمی بیشتر را بپوشانند.
مرحوم آیت اللّه گلپایگانی: بنابر احتیاط واجب زن باید صورت و دست های خود را هم از نامحرمان بپوشاند.
مرحوم آیت اللّه اراکی: تقریبا مطابق با نظر حضرت امام خمینی رحمه الله.
مرحوم آیت اللّه خوئی: تقریبا مطابق با نظر مرحوم آیت اللّه گلپایگانی.
آیت اللّه بهجت: پوشاندن دست و صورت مطلقا بنا بر احتیاط لازم است.
آیت اللّه صافی: دست و صورت بنا بر احتیاط واجب باید پوشیده شود.[4]
آیت الله وحید خراسانی: حدود شرعى حجابى كه بانوان بايد مراعات نمايند بدين صورت مى باشد: زن بايد موى و بدن خود را از نامحرم بپوشاند و پوشاندن روى پا هم واجب است، مگر اين كه ضرورتى پيش بيايد مثل اين كه پزشك متخصّص و حاذق از بانوان در دسترس نباشد و براى معالجه مجبور باشد سراغ نامحرم برود. در اين صورت فقط نسبت به موضعى كه محتاج به معاينه است اشكالى ندارد. امّا پوشاندن صورت و دست ها تا مچ در صورتى كه نامحرم به ريبه نظر نكند، واجب نيست و در صورت نظر نامحرم تفصيلى در مسأله وجود دارد كه به رساله توضيح المسائل رجوع شود.[5]
مرحوم آیت اللّه گلپایگانی: زن باید بدن و موی خود را از مرد نامحرم بپوشاند بلکه احتیاط واجب آن است که از پسری هم که بالغ نشده ولی خوب و بد را می فهمد و از نگاه کردن، تحریک و تهییج شهوت او عادتا ممکن باشد بدن و موی خود را بپوشاند.
مرحوم آیت اللّه خوئی: زن باید بدن و موی سر خود را از مرد نامحرم بپوشاند، و بهتر آن است که بدن و موی خود را از پسری هم که بالغ نشده ولی خوب و بد را می فهمد بپوشاند.
آیت اللّه بهجت: زن باید بدن و موی خود را از مرد نامحرم بپوشاند اگر چه کمک به حرام و قصد لذّتی در بین نباشد، بلکه احتیاط واجب آن است که از پسر غیر بالغ که خوب و بد را می فهمد نیز خود را بپوشاند.
آیت اللّه تبریزی: عینا مطابق با فتوای مرحوم آیت اللّه خوئی.
آیت اللّه صافی: عینا مطابق با فتوای مرحوم آیت اللّه گلپایگانی.
آیت اللّه سیستانی: زن باید موی سر و بدن (غیر از صورت و دست ها) خود را از مرد نامحرم بپوشاند، و احتیاط لازم آن است که بدن و موی خود را از پسری هم که بالغ نشده ولی خوب و بد را می فهمد و احتمال می رود که نگاهش به بدن زن موجب تحریک شهوتش شود بپوشاند، ولی زن می تواند صورت و دست هایش را تا مچ از مرد نامحرم نپوشاند مگر در صورتی که بترسد به حرام بیفتد یا بقصد مبتلا کردن مرد به نگاه حرام باشد که نپوشانیدن در این دو صورت جائز نیست.
آیت اللّه مکارم: واجب است زن بدن و موی خود را از نامحرم بپوشاند و احتیاط مستحبّ آن است که از پسر نابالغ که خوب و بد را می فهمد و به حدّی رسیده که موردِ نظر شهوانی است مستور دارد، ولی پوشانیدن صورت و دست ها تا مچ واجب نیست.
آیت اللّه فاضل لنکرانی: عینا مطابق با فتوای امام خمینی رحمه الله.
امام خمینی رحمه الله: 1. پوشاندن صورت و دست ها بر زن واجب نیست، مگر در شرایطی که در دستان و یا صورت زن زینتی باشد، و یا نامحرم با قصد تلذّذ و یا ریبه به صورت و دست های او نگاه می کند.
2. درست است که می گویند صورت و دو دست خانم ها (تا مچ) مجاز است پیدا باشند، امّا جوان ها بهتر است که کمی بیشتر را بپوشانند.
مرحوم آیت اللّه گلپایگانی: بنابر احتیاط واجب زن باید صورت و دست های خود را هم از نامحرمان بپوشاند.
مرحوم آیت اللّه اراکی: تقریبا مطابق با نظر حضرت امام خمینی رحمه الله.
مرحوم آیت اللّه خوئی: تقریبا مطابق با نظر مرحوم آیت اللّه گلپایگانی.
آیت اللّه بهجت: پوشاندن دست و صورت مطلقا بنا بر احتیاط لازم است.
آیت اللّه صافی: دست و صورت بنا بر احتیاط واجب باید پوشیده شود.[4]
آیت الله وحید خراسانی: حدود شرعى حجابى كه بانوان بايد مراعات نمايند بدين صورت مى باشد: زن بايد موى و بدن خود را از نامحرم بپوشاند و پوشاندن روى پا هم واجب است، مگر اين كه ضرورتى پيش بيايد مثل اين كه پزشك متخصّص و حاذق از بانوان در دسترس نباشد و براى معالجه مجبور باشد سراغ نامحرم برود. در اين صورت فقط نسبت به موضعى كه محتاج به معاينه است اشكالى ندارد. امّا پوشاندن صورت و دست ها تا مچ در صورتى كه نامحرم به ريبه نظر نكند، واجب نيست و در صورت نظر نامحرم تفصيلى در مسأله وجود دارد كه به رساله توضيح المسائل رجوع شود.[5]
خودآزمایی
1- یکی از حکمت های حجاب را از منظر رهبر انقلاب توضیح دهید؟
2- حکم شرعی رعایت حجاب در اسلام چیست؟
2- حکم شرعی رعایت حجاب در اسلام چیست؟
پی‌نوشت‌ها
[1] الجواهر السنية في الأحاديث القدسية (كليات حديث قدسى) ص 710.
[2] http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21437#160 / پايگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمی سيد علی خامنه ای (مد ظله العالی) - مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی.
[3] احکام حجاب و عفّت در گلستان مرجعیّت ص 21 و 22.
[4] همان ص 51 تا 55.
[5] http://wahidkhorasani.com سایت دفتر مرجع عاليقدر شيعه حضرت آيت الله العظمى وحيد خراسانى.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
مسلم زکی‌زاده
[2] http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21437#160 / پايگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمی سيد علی خامنه ای (مد ظله العالی) - مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی.
[3] احکام حجاب و عفّت در گلستان مرجعیّت ص 21 و 22.
[4] همان ص 51 تا 55.
[5] http://wahidkhorasani.com سایت دفتر مرجع عاليقدر شيعه حضرت آيت الله العظمى وحيد خراسانى.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
مسلم زکی‌زاده
ارسال نظر