سوالات روز قیامت

حساب قیامت بسیار گسترده و دقیق است و همه چیز مورد سئوال قرار می‌گیرد. در این‌جا به برخی از آنها به طور کوتاه اشاره می‌شود:

موارد مورد سؤال در قیامت

اول: اصول عقاید:

نخستین و مهم‌ترین چیزی که مورد حساب قرار می‌گیرد اصول عقاید است. عقائد از جهات مختلف مورد سنجش و بررسی قرار می‌گیرند: آیا همه را باور داشته یا برخی از آنها مورد شک یا انکار بوده است؟ آیا کاملاً صحیح و خالص بوده‌اند یا به خرافاتی آلوده بوده‌اند؟ آیا در باطن ذات او نفوذ کرده و به مرتبه ایمان و یقین قلبی رسیده یا این که از حد کلمات زبانی و مفاهیم ذهنی تجاوز نکرده است؟ این قبیل امور در کمال و نورانیت نفسانی و درجات اخروی انسان‌ها تأثیر دارند و در قیامت و به هنگام حساب باید روشن شوند.

دوم: نعمت‌ها:

نعمت‌هایی که خدای متعال به بندگانش عطا کرده تا سرمایه اولیه تجارت دنیوی و وسیله‌ای برای تحصیل زاد و توشه سعادت اخروی او باشد. در قیامت و به هنگام حساب در رابطه با همین نعمت‌های گرانقدر سؤال خواهد شد. دنیا واقعاً مزرعه آخرت و محل تجارت بندگان است.
رسول خدا(ص) فرمود: «دنيا مزرعه آخرت است.»[1]
امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «دنيا براى اولياى خدا تجارت‏خانه است، رحمت خدا را در آن كسب مى‏كنند، و بهشت را سود مى‏برند.»[2]
نعمت‌های گران‌قدر الهی بسیار گسترده و زیادند که در برخی احادیث به نمونه‌هایی از آن که در قیامت در رابطه با آنها سئوال می‌شود اشاره شده است.
رسول خدا(ص) فرمود: «در قيامت بنده خدا قدم از قدم بر نمى‏دارد جز اين كه در باره‌ی چند چيز مورد سؤال قرار خواهد گرفت: از عمرش كه در چه راهى صرف و به پايان رسيده است. و از جوانى‏اش كه چگونه آن را فرسوده كرده و از مالش كه از چه راهى كسب و در كجا به مصرف رسانيده است، و از محبت و دوستى با ما اهل بيت.»[3]
ایشان(ص) در حدیث دیگری فرمود: «برای بنده خدا در قیامت در برابر هر روزی بیست و چهار خزینه باز می‌شود به تعداد ساعت‌های شبانه روز، وقتی خزینه‌ای را مشاهده می‌کند که پر از نور و سرور است آن چنان شاد می‌شود که اگر شادی او را در میان دوزخیان تقسیم کنند عذاب‌های دوزخ را فراموش خواهند کرد. آن خزینه مربوط به ساعتی است که پروردگارش را در آن عبادت کرده است. آن گاه خزینه دیگری را برایش می‌گشایند که تاریک و ترسناک است، از مشاهده آن، چنان به جزع و فریاد می‌افتد که اگر آن را در میان بهشتیان تقسیم کنند لذت‌ها و خوشی‌های بهشتی را فراموش می‌کنند و آن ساعتی است که در آن مرتکب معصیت شده است: سپس خزینه دیگری را برایش می‌گشایند که چیزی را در آن مشاهده نمی‌کند و آن ساعتی است که در خواب بوده یا به برخی کارهای مباح دنیوی اشتغال داشته است، از مشاهده آن احساس زیان می‌کند و از فوت آنچه را که می‌توانسته انجام دهد ولی کوتاهی کرده به گونه‌ای متأسف می‌شود که قابل توصیف نیست. و به همین جهت روز قیامت به «يوم التغابن» ناميده شده است.»[4]

سوم: عبادات:

واجبات و مستحبات، مانند نماز، روزه، حج، دعا، صدقات، و دیگر امور عبادی. امور عبادی در صورتی مورد قبول و ترفیع درجات واقع می‌شوند که اولاً: طبق موازین شرع و همان‌گونه که شارع فرموده انجام بگیرند و ثانیاً: برای رضای خدا و به قصد قربت انجام بگیرند.
اگر به قصد ریا و خودنمایی یا سرگرمی و تفریح انجام بگیرند نه تنها ثواب ندارند بلکه گناه و نوعی شرک محسوب خواهند شد.
امام صادق(ع) فرمود: «هر عمل ریایی شرک است. هر کس عملی را برای غیر خدا انجام دهد ثواب خود را نیز باید از مردم دریافت کند، و هر کس برای خدا عملی را انجام دهد پاداش او بر عهده خداست.»[5]
علی بن سالم می‌گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود: «خداى متعال فرموده: من بهترين شريك هستم، هر كس غير از مرا در عمل خود شريك نمايد عمل او را قبول نخواهم كرد، من عملى را قبول مى‏كنم كه خالص براى من باشد.»[6]
چه بسا افرادی که سال‌ها عبادت کرده و بدان‌ها شادمان بوده و خود را بهشتی می‌پنداشته، دیگران نیز در باره‌اش همین تصور را داشته‌اند ولی چون در واقع برای غیر خدا بوده در قیامت و بعد از حساب پاداش نیکی دریافت نخواهد کرد. نعوذبالله.
چهارم: صدقات جاریه: خیرات و کارهای مفیدی که نیاز به صرف اموال دارد، مانند: حج، عمره، زیارت، احداث مسجد، بیمارستان، درمان‌گاه، مدرسه، دانشگاه و دیگر کارهای خیر و ماندنی که صدقات جاریه نامیده می‌شوند. این قبیل کارها بسیار ارزش‌مند هستند، ولی مشروط به دو شرط: شرط اول این که با قصد قربت انجام بگیرند، نه برای شهرت و خودنمایی و کسب موقعیت اجتماعی، چنان که قبلاً بدان اشاره شد. شرط دوم این که اموال صرف شده حلال باشد، و گرنه در قیامت برای او سودی نخواهد داشت.
حضرت صادق(ع) فرمود: «اگر انسان از راه‌های حرام اموالی را به دست آورد و با آنها به حج برود، هنگامی که به قصد احرام تلبیه می‌گوید، از جانب خدا به او گفته می‌شود: لا لبیک و لا سعدیک (نه تو را می‌پذیرم و نه خوش‌آمدی) و چنانچه هزینه‌های حج از راه حلال باشد، به هنگام تلبیه در جوابش گفته می‌شود: لبیک و سعدیک (تو را می‌پذیرم و خوش آمدی).[7]
پیامبر اکرم(ص) فرمود: اگر انسان مال حرامی را کسب کند و از آن صدقه بدهد پاداشی دریافت نخواهد کرد، و اگر آن را در زندگی صرف کند برایش برکت ندارد، و اگر آن را برای ورثه بگذارد توشه‌ای برای آتش دوزخ خواهد شد.[8]
چه بسا افرادی که تأسیسات خیریه‌ای داشته و از نیکوکاران به شمار رفته‌اند، و بدین جهت شادمانند و خود را مستحق ثواب‌های کلان می‌دانند، ولی چون از اموال حرام صرف شده در قیامت پاداش نیک نخواهند داشت.
این واقعیت‌ها بعد از حساب قیامت روشن خواهد شد.

خودآزمایی

1- موارد مورد سؤال در قیامت را بیان کنید.
2- خیرات و صدقات جاریه در چه صورتی ارزشمند هستند؟

پی نوشت ها

[1]. ابن أبي‏الجمهور احسائى، عوالى اللآلى: قال رسول‏الله(ص): «الدنيا مزرعة الآخرة».
[2]. بحارالأنوار، ج 70، ص 100: قال أميرالمؤمنين(ع): «الدنيا متجر أوليائه اكتسبوا فيها الرحمة و ربحوا منه الجنّة».
[3]. همان، ج 7، ص 258: قال رسول‏الله(ص): «لا تزول قدما عبد يوم القيامه حتى يُسأَل عن أربع: عن عمره فيما أفناه؟ و عن شبابه فيما أبلاه؟ و عن ماله من أين كسبه و فيما أنفقه؟ و عن حبّنا أهل البيت».
[4]. همان، ص 273.
[5]. كافى، ج 2، ص 293: قال أبوعبدالله(ع): «كلّ رياء شرك، إنّه من عمل للناس كان ثوابه على الناس و من عمل لِلّه كان ثوابه على الله».
[6]. همان، ص 295: «عليّ بن سالم قال: سمعت أباعبدالله(ع) يقول: «قال الله عزّوجلّ أنا خير شريك، من أشرك معي غيري في عمل عمله لم أقبله إلّا ما كان لي خالصاً».
[7]. وسائل الشيعه، ج 17، ص 89: عن أبي‏عبدالله(ع) قال: إذا اكتسب الرجل مالاً من غير حلّه ثمّ حجّ فلبّى، نودي: لا لبّيك و لا سعديك، و إن كان من حلّه فلبّى نودي: لبّيك و سعديك».
[8]. بحارالأنوار، ج 103، ص 14: عن النبيّ(ص): «قال لا يكسب العبد مالاً حراماً و يتصدّق منه فيؤجر عليه، و لا ينفق منه فيبارك له، و لا تركه خلف ظهره إلّا كان زاده إلى النار».

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله ابراهیم امینی