معانی نام‌های حضرت زهرا (س)

جالب است بدانید کسانی که اینگونه طهارت و پاکی نصیب آنان گردیده است، حتّی با مردن هم نجس نمی شوند. ولی دیگران در هر درجه از علم و تقوا باشند، بعد از مرگ، نجس می شوند و باید آنها را به ترتیبی که در رساله ها نوشته اند، غسل بدهند و اگر کسی قبل از غسل دادن، دست به بدن آنها بزند دستش نجس شده و باید «غسل مسّ میّت» یعنی غسل تماس با مرده انجام دهد.

طاهره

چهارمین نامی که طبق آن حدیث، برای آن حضرت نقل شده، نام مقدّس «طاهره» است. طاهره یعنی خانمی که طهارت ذاتی دارد و هیچگونه زشتی و آلودگی، نام مقدّس او را نیالوده و بهترین سند برای این نام، آیه مبارکه ٣٣ سوره احزاب است که به آیه تطهیر معروف است. خداوند در آنجا می فرماید:

إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَکُمْ تَطْهيراً.

به یقین خداوند چنین می خواهد که رجس و پلیدی را از شما خاندان نبوّت ببرد و شما را از هر عیبی پاک و منزّه گرداند.
در تفسیر این آیه و بیان افرادی که مشمول این عنایت پروردگار قرار گرفته اند، بحثهای زیادی مطرح است، ولی آنچه که در آن هیچ شکّی نیست، این است که فاطمه زهرا(س) حتماًٌ مشمول این آیه هستند و در این مطلب، مفسّران و محدّثان شیعه و سنّی به استثنای اندکی، اتّفاق نظر دارند و کسانی که آیه تطهیر را در حقّ حضرت علی و حضرت فاطمه و حسنین(ع) می‌دانند فراوان هستند و شاید تعدادشان از صدها نفر نیز تجاوز می کند. اگر بخواهیم گفتار مفسّران و محدّثان را در این باره بنگاریم، سخن طولانی می شود، به گونه ای که از شکل و حدّ این جزوه، خارج می شود. برای نمونه، یک حدیث از حدود ٢٠ کتاب دانشمندان اهل سنّت که تمام آنها، هر کدام به گونه ای حدیثی نقل کرده و حداقل حضرت فاطمه را مشمول آیه تطهیر دانسته اند، نقل می کنیم.
سیوطی در کتابهای خود «تفسیر الدّرّ المنثور»[1] و «الخصائص الکبری»[2] و «الاتقان»[3] این حدیث را به طرق گوناگون نقل می کند و سندهایی برای این حدیث بیان می کند و سلسله سند را به امّ سلمه، عایشه، ابوسعید خُدری، زید ابن ارقم، ابن عبّاس، ضحاک بن مزاحم، ابوالحمراء و عمر بن ابی سلمه و دیگران می رساند که: وقتی آیه « إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ...» نازل شد، پیامبر(ص)، علی و فاطمه و حسن و حسین(ع) را صدا زدند و به وسیله عبا آنان را پوشانیدند و فرمودند: والله اینان اهل بیت من هستند، خدایا پلیدی را از آنان ببر و پاکشان گردان.
جالب آن است که تِرمِذی در کتاب «صحیح ترمذی» که یکی از مهمترین کتابهای اهل سنّت است می گوید: رسول خدا(ص) از وقتی این آیه نازل شد تا حدود ٦ ماه، وقتی برای نماز خارج می شدند، قبل از رفتن به مسجد، از در خانه فاطمه زهرا(س) عبور می کردند و صدا می زدند: نماز، نماز، اهل بیت من « إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ...»
توجّه کنید آنچه را که ترمذی نقل کرده و بسیاری دیگر از دانشمندان علم احادیث نیز نقل کرده اند، کاملا در راستای مشخّص نمودن «اهل بیت» بوده و این که در طول ٦ ماه، حداقل روزی ٥ بار به مسلمانان بفهمانند که اهل بیت من کسانی هستند که در این خانه زندگی می کنند و هم اینان مشمول آیه تطهیر می باشند و بس.
محی الدّین عربی، در کتاب «الفتوحات المکّیه» باب ٢٩ می گوید: معنای «رجس» در آیه، عبارت است از کلّ چیزهایی که انسان زشت می شمارد و این معنی برای رجس، همان عصمتی است که شیعه در مورد انبیاء و ائمّه و فاطمه زهرا(س) قائل است. مرتبتی است عظیم و منزلتی است بزرگ، که خدای مهربان برخی از بندگان خویش را به آن مقام و مرتبت، اختصاص داده است.
به این داستان توجّه کنید: در همان روزهای بعد از رحلت پیامبر(ص)، وقتی روستای فدک را حکومت وقت از حضرت زهرا(س) گرفت، و حضرت اظهار داشتند این روستا را پیامبر(ص) در زمان زندگی خویش به من بخشیده است، از آن حضرت شاهد خواستند، در میان آن گفت و شنیدها، حضرت امیرالمومنین(ع) برای این که ثابت کند فرمایش حضرت زهرا(س) درست است و نیاز به شاهد ندارد و قرآن راستگویی آن حضرت را تضمین فرموده، به ابوبکر گفتند: آیا کتاب خدا را می خوانی؟ پاسخ داد: آری. فرمودند: درباره کلام خدا چه می گویی که می فرماید:

«إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَکُمْ تَطْهيراً» این آیه درباره چه کسی نازل شده است؟ درباره ما یا غیر ما؟ گفت: درباره شما نازل شده است. حضرت فرمودند: اگر افرادی بیایند نزد تو و شهادت دهند که حضرت فاطمه زهرا(س) کار زشتی انجام داده اند، تو چه باید بکنی؟ ابوبکر گفت: همان گونه که بر دیگر زنان مسلمان در ارتکاب کارهای زشت «حد» جاری می کنم، بر او هم حد جاری خواهم کرد. حضرت علی(ع) فرمودند: در این صورت نزد خدا از جمله کافران خواهی بود. سوال کرد: چرا؟ فرمودند: زیرا در این صورت، شهادت خداوند را بر پاکی زهرا(س) رد کرده ای و شهادت دیگران را پذیرفته ای.[4]
جالب است بدانید کسانی که اینگونه طهارت و پاکی نصیب آنان گردیده است، حتّی با مردن هم نجس نمی شوند. ولی دیگران در هر درجه از علم و تقوا باشند، بعد از مرگ، نجس می شوند و باید آنها را به ترتیبی که در رساله ها نوشته اند، غسل بدهند و اگر کسی قبل از غسل دادن، دست به بدن آنها بزند دستش نجس شده و باید «غسل مسّ میّت» یعنی غسل تماس با مرده انجام دهد.
ولی معصومین(ع)، هم در زمان حیات و هم بعد از مرگ، پاک بودند. در کتاب «وسائل الشیعه» از «حسن بن عبید» نقل شده که می گوید: به امام صادق(ع) گفتم:آیا امیرالمومنین(ع) بعد از غسل دادن پیامبر، غسل مس میت را انجام دادند؟ فرمودند: با این که نبیّ مکرم(ص) طاهر و مطهّر بودند، حضرت امیرالمومنین(ع) تنها به این خاطر آن حضرت را غسل دادند تا این کار، سنّت شود.

زکیّه

یکی دیگر از نامهای آن حضرت «زکیّه» است. این واژه، به معنی پاکیزگی است. لغت شناس معروف، «طریحی» در مجمع البحرین می گوید: تزکیه یعنی پاک شدن و شستشو کردن از اخلاق زشت و خویهایی که ناشی از خشم و حسد و بخل و غیره باشد.
راضیه
راضی بودن و خشنود بودن به آنچه خداوند متعال برای بنده اش مقرر کرده از رفیع ترین درجات ایمان به خداوند است و فاطمه زهرا(س) یکی از نمونه های روشن این مقام بود، زیرا تمام سختی ها و مصیبت هایی که در دوران زندگی داشتند و ناخوشایندی هایی که از دوران کودکی تا جوانی و مخصوصا پس از رحلت پدرشان برای ایشان پیش آمد، با خشنودی کامل پذیرا شدند و هرگز در برابر آن ناملایمات لب به شکوه و ناخوشی نگشودند و بدین ترتیب به راستی آن حضرت شایستگی کامل داشتند تا مشمول این آیه شریفه باشند:

یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعی‏ إِلى‏ رَبِّكِ راضِیَهً مَرْضِیَّهً(سوره فجر، آیه ٢٨)

ای نفس مطمئن و ای روح آرام، به سوی پروردگارت برگرد در حالی که تو از (آنچه او تقدیر فرموده)راضی و او نیز از تو خشنود است.

مرضیّه

مقام «رضا» که از بزرگترین مقامات اولیاء خداست، دو طرف دارد. یک طرف آن، از بنده خداست که به همه مقدّراتی که خداوند برای او فراهم آورده خشنود است و بدین ترتیب «راضیه» است. و یک طرف دیگر آن، از خداوند است که او نیز از چنین بنده ای رضایت دارد و بدین لحاظ بنده خدا «مرضیه» خواهد بود، یعنی انسانی که مورد پسند و خشنودی پروردگار است. قرآن کریم در مواردی وقتی سخن از حالت «رضا» و «تسلیم» بنده اش به میان می آورد به دنبال آن، رضایت خویش را از آن بنده به او هدیه می کند.
در سوره مائده آیه ١١٩ می فرماید:

«رَضِيَ اللَّهُ عَنهُم وَرَضوا عَنهُ ذلِكَ الفَوزُ العَظيمُ» خداوند از آنان راضی و آنان از خدا خشنودند و این رستگاری بزرگی است.
و در سوره فجر نیز وقتی خطاب به انسان والایی که دارای «نفس مطمئنه» و قلب آرام است، هم صفت رضایت او از خدا را و هم خشنودی خودش از او را اشاره می کند و می فرماید: «راضیه مرضیه» و بدین ترتیب، تردیدی نیست که هر چه حضرت فاطمه زهرا(س) در مقام رضای از پروردگار ثبات بیشتری نشان داده و تمام ناملایماتی را که در طول مدت کوتاه عمر خویش با آنها مواجه شده با آغوش باز و خشنودی کامل استقبال فرموده، خداوند نیز به همان مقدار، آن حضرت را مشمول «رضایت» خویش قرار داده است.

خودآزمایی

1- «طاهره» به چه معناست و بهترین سند این نام برای حضرت فاطمه(س)‌ چیست؟
2- از نظر محی الدّین عربی، معنا و تفسیر «رجس» در آیه تطهیر را بیان کنید.
3- دو طرف مقام «رضا» را شرح دهید.