کار و تجارت در قرآن

کار و تجارت در قرآن

پرهیز از گناهان موجب روزی بی‌گمان می‌شود

وَمَنْ يَتَّقِ اللهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لاَ يَحْتَسِبُ وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ[۱] / و هر‌كس تقواى الهى پيشه كند، خداوند راه نجاتى براى او فراهم مى‌كند، و او را از جايى كه گمان ندارد روزى مى‌دهد؛ و هركس بر خدا توكّل كند، کفایت امرش را می‌کند.

 تجارت صحیح، موجب عاقبت بخیری است.

وَ أَوْفُوا الْكَيْلَ إِذا كِلْتُمْ وَزِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِيمِ ذلِكَ خَيْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِيلاً[۲] / و چون پيمانه مى‌كنيد، پيمانه را تمام دهید، و با ترازوى درست وزن بسنجید که اين بهتر و خوش فرجام‌تر است.

 تنظیم اسناد مالی و اقتصادی

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا تَدايَنْتُمْ بِدَيْنٍ إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى فَاكْتُبُوهُ...[۳] / ای کسانى که ایمان آورده‌اید، هرگاه به وامی تا سررسیدی معین، با یکدیگر معامله کردید، آن را بنویسید... .[۴]

پرهیز از کم‌فروشی و رعایت عدالت

وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ الَّذِينَ إِذَا اكْتالُوا عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ وَ إِذَا كَالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ أَ لا يَظُنُّ أُولئِكَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ[۵]

وای بر کم‌فروشان! آنان که وقتی برای خود پیمانه می‌کنند، حق خود را به طور کامل می‌گیرند امّا هنگامی که می‌خواهند برای دیگران پیمانه یا وزن کنند، کم می‌گذارند! آيا آنها ‌‌گمان نمي‌كنند كه برانگيخته مي‌شوند.
وَ لا تَنْقُصُوا الْمِكْيالَ وَ الْميزانَ إِنِّي أَراكُمْ بِخَيْرٍ وَ إِنِّي أَخافُ عَلَيْكُمْ عَذابَ يَوْمٍ مُحيطٍ[۶]
و در کیل و وزن کم‌فروشی مکنید، من خیر شما را در آن می‌بینم و (اگر ظلم کنید) من می‌ترسم از روزی که عذابی سخت شما را فرا گیرد.

 انضباط اقتصادی

أَوْفُوا الْكَيْلَ وَ لا تَكُونُوا مِنَ الْمُخْسِرِينَ[۷]

حق پيمانه را ادا كنيد (و كم فروشى نكنيد)، و ديگران را به خسارت نیفکنید!

تقدیم یاد خدا و نماز بر تجارت

رِجالٌ لا تُلْهيهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إيتاءِ الزَّكاةِ يَخافُونَ يَوْماً تَتَقَلَّبُ فيهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصارُ لِيَجْزِيَهُمُ اللهُ أَحْسَنَ ما عَمِلُوا وَ يَزيدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللهُ يَرْزُقُ مَنْ يَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ[۸]

مردانی که نه تجارت و نه داد و ستدی، آنان را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و دادن زکات، به خود مشغول نمی‌دارد، و از روزی که دل‌ها و دیده‌ها در آن زیر و رو می‌شود می‌هراسند. تا خدا بهتر از آنچه انجام می‌دادند، به ایشان جزا دهد و از فضل خود بر آنان بیفزاید، و خداست هر که را بخواهد بی‌حساب روزی می‌دهد.

اول نماز جمعه و بعد کار و تجارت

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللهِ وَ ذَرُوا الْبَيْعَ ذلِكُم خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللهِ وَ اذْكُرُوا اللهَ كَثِيراً لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ وَ إِذا رَأَوْا تِجارَةً أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا إِلَيْهَا وَ تَرَكُوكَ قَائِماً قُلْ مَا عِنْدَ اللهِ خَيْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجَارَةِ وَ اللهُ خَيْرُ الرَّازِقِينَ[۹]

ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که برای نماز روز جمعه اذان گفته شود، به سوی ذکر خدا بشتابید و خرید و فروش را رها کنید که این برای شما بهتر است اگر می‌دانستید! و هنگامی که نماز پایان گرفت (شما آزادید) در زمین پراکنده شوید و از فضل خدا بطلبید، و خدا را بسیار یاد کنید شاید رستگار شوید! هنگامی که آنها تجارت یا سرگرمی و لهوی را ببینند پراکنده می‌شوند و به سوی آن می‌روند و تو را ایستاده به حال خود رها می‌کنند؛ بگو: آنچه نزد خداست بهتر از لهو و تجارت است، و خداوند بهترین روزی‌دهندگان است.

 
ربا مایه خسران و زکات موجب برکت و رضای خدا

وَ مَا آتَيْتُمْ مِنْ رِباً لِيَرْبُوَا فِي أَمْوالِ النَّاسِ فَلا يَرْبُوا عِنْدَ اللهِ وَ مَا آتَيْتُمْ مِنْ زَكَاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ[۱۰]
آنچه به‌عنوان ربا مى‌پردازيد تا در اموال مردم فزونى يابد، نزد خدا فزونى نخواهد يافت؛ و آنچه را به‌عنوان زكات مى‌پردازيد و تنها رضاى خدا را مى‌طلبيد (مايه‌ بركت است) كسانى كه چنين مى‌كنند داراى پاداش مضاعفند.

رعایت مال یتیم در معاملات

وَ لاتَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلاَّ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ، وَ أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولاً[۱۱]

و به مال يتيم، جز به بهترين راه نزديك نشويد، تا به سرحد بلوغ رسد! و به عهد (خود) وفا كنيد، كه از عهد سؤال مى‌شود!

اخذ وثیقه در معاملات

وَ إِنْ كُنْتُمْ عَلَى سَفَرٍ وَ لَمْ تَجِدُوا كَاتِباً فَرِهَانٌ مَقْبُوضَةٌ، فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُكُمْ بَعْضاً فَلْيُؤَدِّ الَّذِي اؤْتُمِنَ أَمَانَتَهُ وَ لْيَتَّقِ اللهَ رَبَّهُ، وَ لا تَكْتُمُوا الشَّهادَةَ وَ مَنْ يَكْتُمْهَا فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ وَاللهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَليمٌ[۱۲]

و اگر در سفر بودید و نویسنده‌اى نیافتید، گروگان بگیرید! (گروگانی که در اختیار طلبکار قرار گیرد.) و اگر به یکدیگر اطمینان (کامل) داشته ‌باشید، (گروگان لازم نیست، و) باید کسى که امین شمرده شده (و بدون گروگان، چیزی از دیگری گرفته)، امانت (و بدهى خود را به‌موقع) بپردازد؛ ‌و از خدایى که پروردگار اوست، بپرهیزد! و شهادت را کتمان نکنید! و هر‌کس آن را کتمان کند، قلبش گناهکار است. و خداوند، به آنچه انجام مى‌دهید، داناست.

توکل در امور

إِنَّ اللهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ[۱۳]

خداوند روزی دهنده و صاحب قوّت و قدرت است!

پی نوشت ها

[۱]. سوره‌ طلاق، آیه ۲و۳.
[۲]. سوره اسرا، آیه ۳۵.
[۳]. سوره بقره آیه ۲۸۲.
[۴]. این آیه بزرگترین آیه قرآن کریم است و این نشان‌دهنده اهمیّت اسناد اقتصادی و مالی است.
[۵]. سوره مطففین آیه ۱ـ۴.
[۶]. سوره هود آیه ۸۴.
[۷]. سوره شعراء آیه ۱۸۱.
[۸]. سوره نور آیه ۳۷ و ۳۸.
[۹]. سوره جمعه آیه ۹و۱۰.
[۱۰]. سوره روم آیه ۳۹.
[۱۱]. سوره اسراء آیه ۳۴.
[۱۲]. سوره بقره آیه ۲۸۳.
[۱۳]. سوره ذاریات آیه ۵۸.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

حجت الاسلام و المسلمین محمّدحسین فلاح‌زاده