از بهترین اعمال ماه رجب روزه است، در مورد روزهی ماه رجب فرمایشات زیادی از معصومین علیهم السّلام وارد شده است.
از جمله: مرحوم شیخ صدوق به سند معتبر از امام صادق علیه السّلام نقل میکند که یکی از یاران آن حضرت در اواخر ماه رجب خدمت حضرت رسید چون نظر مبارک امام علیه السّلام به او افتاد فرمودند آیا در این ماه روزه گرفتهای ؟ عرض کرد نه فرمود آنقدر ثواب از تو فوت شده که اندازهی آن را کسی جز خدا نمیداند این ماهی است که خداوند آن را بر سایر ماهها برتری بخشیده و احترام آن را عظیم شمرده و برای روزه داشتن آن پاداشهای مهمی قرار داده است آن مرد عرض میکند: آیا اگر در باقیماندهی این ماه روزه بدارم به بخشی از آن ثواب میرسم ؟ امام علیه السّلام فرمودند آری سپس ثوابهای مهمی برای کسی که فقط روز آخر ماه یا دو روز آخر ماه یا سه روز آخر ماه را روزه بدارد بیان فرمودند مانند نجات از سکرات مرگ عذاب قبر و لغزش در صراط و شداید قیامت و نایل شدن به برائت و رهائی از آتش و دوزخ[1].
در حدیث دیگری آمده است (رجب) نام نهری است در بهشت از شیر سفیدتر و از عسل شیرین تر هر کس یک روز از این ماه را روزه بدارد از آن مینوشد [2].
در حدیث مفصلی که یکی از یاران پیامبر بنام (ابوسعید خدری) از آن حضرت نقل میکند برای روزه هر روز از ماه رجب فضائل زیادی بر شمردند از روز اول تا آخر جالب این است که فرمودند اگر کسی نتواند در این روزها روزه بگیرد برای این که از ثواب روزهی آن روز محروم نباشد هر روز صد مرتبه این تسبیحات را بخواند:
سُبْحَانَ الْإِلَهِ الْجَلِیلِ سُبْحَانَ مَنْ لا یَنْبَغِی التَّسْبِیحُ إِلّا لَهُ سُبْحَانَ الْأَعَزِّ الْأَكْرَمِ سُبْحَانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزَّ وَ هُوَ لَهُ أَهْلٌ [3].
اعمال این ماه غیر از روز گرفتن که برخی از فضائل آن ذکر شده به دو بخش تقسیم میشود:
اول: اعمال مشترک این ماه که در هر روز آن باید انجام شود و مخصوص روز معینی از روزهای این ماه نیست و این اعمال بسیار است، از جمله دعاهای روزانه، یک سری از این دعاها را بیان فرمودند با مضامین بسیار بلند و عالی که توصیه شده هر روز آنها خوانده شود.
مضمون این دعا بسیار زیبا و دلنشین است و به منزله دستوراتی است که در جهت هر چه نزدیکتر شدن به خداوند متعال باید آنها را به کار برد ما در این برنامه برخی از آن دعاها را با هدفی که از خواندن آنها باید تحقق یابد به عرض میرسانیم دوستان و علاقمندان میتوانند برای دسترسی به همهی آن دعاها به کتاب مفاتیح الجنان بخش اعمال ماه رجب مراجعه فرمایند.
اولین دعائی که در اعمال ماه رجب در کتب ادعیه ذکر شده این دعا است که توصیه شده هر روز خوانده شود:
یَا مَنْ یَمْلِکُ حَوَائِجَ السَّائِلِینَ وَ یَعْلَمُ ضَمِیرَ الصَّامِتِینَ لِکُلِ مَسْأَلَةٍ مِنْکَ سَمْعٌ حَاضِرٌ وَ جَوَابٌ عَتِیدٌ. اللَّهُمَّ وَ مَوَاعِیدُکَ الصَّادِقَةُ وَ أَیَادِیکَ الْفَاضِلَةُ وَ رَحْمَتُکَ الْوَاسِعَةُ فَأَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى محمّد وَ آلِ محمّد وَ أَنْ تَقْضِیَ حَوَائِجِی لِلدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیر.
ترجمه:ای مالکِ درخواستهای نیازمندان و دانای راز دل سکوت کنندگان، برای هر درخواستی از تو گوشی شنوا و جوابی آماده است، ای خدائی که وعدهات راست و نعمتهای فراوان و رحمتت گسترده است، پس از تو میخواهم که بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستی و حاجتهای دنیوی و اخرویم را برآوری، زیرا که تو بر هر چیزی توانائی.
دعای دیگری که از نظر مضمون همانند دعای اول است عبارتست از:
خابَ الوافِدُونَ عَلى غَيْرِكَ، وَخَسِرَ المُتَعَرِّضُونَ اِلاَّ لَكَ، وَضاعَ المُلِمُّونَ اِلاَّ بِكَ، وَاَجْدَبَ الْمُنْتَجِعُونَ اِلاَّ مَنِ انْتَجَعَ فَضْلَكَ، بابُكَ مَفْتُوحٌ لِلرَّاغِبينَ، وَخَيْرُكَ مَبْذُولٌ لِلطَّالِبينَ، وَفَضْلُكَ مُباحٌ لِلسَّآئِلينَ، وَنَيْلُكَ مُتاحٌ لِلأمِلينَ، وَ رِزْقُكَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصاكَ، وَحِلْمُكَ مُعْتَرِضٌ لِمَنْ ناواكَ، عادَتُكَ الْإِحْسانُ اِلَى الْمُسيئينَ، وَسَبيلُكَ الإِبْقآءُ عَلَى الْمُعْتَدينَ، اَللّهُمَ فَاهْدِنى هُدَى الْمُهْتَدينَ، وَارْزُقْنىِ اجْتِهادَ الْمُجْتَهِدينَ، وَلاتَجْعَلْنى مِنَ الْغافِلينَ الْمُبْعَدينَ، واغْفِرْلى يَوْمَ الدّين. ترجمه: واردشوندگان بر غیر تو نااميد شدند، و روکنندگان به غير از تو زيانكار شدند و گردآمدگان به غیر درگاه تو نابود گردیدند، متوسل شدگان به غیر فضل تو دست خالی ماندند، درگاهت به روى مشتاقان گشوده و خيرت به درخواست کنندگان عطا شده و لطفت براى نیازمندان شامل، و عطايت براى آرزومندان مهيّاست و روزيت براى نافرمانانت گسترده و شکیبائیت دشمنانت را در برگرفته است، نيكى به گنهكاران عادت و مهلت به دشمنان روش توست، خدايا! همانند هدایت یافتگان راهنمائیم کن، و تلاش جهادگران را روزیم کن و مرا از غافلان دور (از رحمتت) قرار مده و در روز قیامت مرا بيامرز!
توجّه دارید این دو دعا و بسیاری از دعاهای دیگر ماه رجب یک پیام مهم دارند و آن عبارتست از توکّل به خداوند، به تعبیر دیگر یکی از درسهای ماه رجب توکّل به پروردگار است، کافی است شما به دقّت به ترجمهی این دعای دوم توجّه داشته باشید و ببینید که چگونه امید انسان را از (ماسوی الله) قطع میکند و به ما میآموزد که هیچکس جز خداوند متعال توانائی حلّ مشکلات انسان را ندارد، به ما هشدار میدهد مواظب باش خود را در برابر غیر خدا کوچک نکن، و خضوع ذلیلانه نداشته باش، برای روشن شدن این مطلب عبارات این دعا را از نظر لغت عرب ترجمه میکنیم.
خابَ الوافِدُونَ عَلى غَيْرِكَ: راغب اصفهانی در معنای (خاب) میگوید: الخیبة فوت الطّلب، یعنی پوچ شدن طلب و خواسته و در معنای وافدون میگوید: وافدون کسانی هستند که نزد ملوک و پادشاهان میروند تا خواستههای خود را بگویند و انجام آن را از آن بزرگ خواستار شوند.
بدین ترتیب معنای عبارت بالا میشود: آنهائی که برای انجام خواستههایشان نزد کسانی غیر از تو رفته و از آنها کمک خواستهاند، طلب و خواسته شان پوچ شد.
وَ خَسِرَ المُتَعَرِّضُونَ اِلَّا لَكَ: و آنانکه خود را به غیر تو نشان داده و در برابر غیر تو خود را عرضه کردند زیان بردند.
وَضاعَ المُلِمُّونَ اِلَّا بِكَ: و آنانکه به دیگری غیر از تو نزدیک شدند ضایع شدند.
وَ اَجْدَبَ الْمُنْتَجِعُونَ اِلَّا مَنِ انْتَجَعَ فَضْلَكَ: و آنانکه برای فربه شدن نزد کسانی غیر از تو رفتند تا از احسانش برخوردار شوند گرفتار خشکسالی شدند مگر به سوی تو آیند تا از فضل تو بهرهمند گردند.
بابُكَ مَفْتُوحٌ لِلرَّاغِبينَ: در (ورودبه) تو گشاده است برا آرزومندان.
وَ فَضْلُكَ مُباحٌ لِلسَّآئِلينَ: و ریزش (عنایات) تو انباشته است برای سائلان
وَ نَيْلُكَ مُتاحٌ لِلأمِلينَ: و رسیدن به تو آسان است برای آنها که خیالت را در سر میپرورانند
وَ رِزْقُكَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصاكَ: و خان انعام تو (حتی) در برابرآنها که نافرمانیت میکنند گسترده است.
وَ حِلْمُكَ مُعْتَرِضٌ لِمَنْ ناواكَ: و بردباری (و تحمّل) تو آنان را که با تو دشمنی میکنند در برگرفته.
عادَتُكَ الْإِحْسانُ اِلَى الْمُسيئينَ: خوبی کردن به بدکاران عادت توست.
وَسَبيلُكَ الإِبْقآءُ عَلَى الْمُعْتَدينَ: و مهلت دادن به تجاوزگران روش توست.
اَللّهُمَ فَاهْدِنى هُدَى الْمُهْتَدينَ: پروردگارا مرا همانند آنها که هدایت تو را تا آخر به منزل رساندهاند راهنمائی فرما.
وَارْزُقْنىِ اجْتِهادَ الْمُجْتَهِدينَ: و حرکت و تلاش کوششگران (به مقصد رسیده) را نصیبم فرما.
وَلاتَجْعَلْنى مِنَ الْغافِلينَ الْمُبْعَدينَ: و مرا از غافلان تبعید شده قرار مده.
واغْفِرْلى يَوْمَ الدّين: و روز قیامت مرا مشمول آمرزش خود قرار ده.
توجّه فرمائید، اگر بنده خدا این دعاها را سی روز هر روز با توجّه به معنای آن بخواند، قهراً مفاهیم آن در مغز و ذهن او جایگزین شده و باور میکند که جز خداوند هیچکس و هیچ عاملی منشاء اثر نبوده و نخواهد بود، بنابراین باید به غیر او به کسی دل نبندد.
بدیهی است وقتی باور کردیم همهی قدرتها از آن اوست، در خانهی دیگری رفتن و نیرو مصرف کردن برای جلب توجّه قدرت نماها خلاف عقل و بلکه حماقت است.
جالب است قرآن کریم این موضوع را (که اعتماد به غیر خدا بی ثمر خواهد بود) در قالب مثالی بسیار ساده بیان میفرماید:
« مَثَلُ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللّهِ أَوْلِیاءَ کَمَثَلِ الْعَنْکَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتاً وَ إِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنْکَبُوتِ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ [4]»«مَثَل کسانى که غیر از خدا را اولیاى خود برگزیدند، مَثَل عنکبوت است که خانه اى براى خود انتخاب کرده، در حالى که سستترین خانهها خانه عنکبوت است اگر مىدانستند.»
یکی از مفسّرین بنام (طنطاوی) در ذیل این آیه شرحی در مورد خانه عنکبوت نوشته میگوید: خانهی عنکبوت از تارهای که او خود میسازد درست میشود و جالب است که هر کدام از این تارها که از نظر ما یک نخ تار است وقتی زیر ذرّهبین بگذاریم میبینیم چهار تار است که به یکدیگر تابیده و هر کدام از آن چهار تار را اگر زیر ذرّهبین قویتری بگذاریم میبینیم ترکیبی است از هزار تار بدین ترتیب هر یک تار عنکبوت که از دید غیر مسلح ما یک تار است ترکیبی است از چهار هزار تار.
عنکبوت بیچاره مدتها وقت میگذارد و تلاش میکند تا مقداری از این تارها به عنوان مصالح ساختمانی خانهاش بسازد و با هزاران امید خانهای در خور حجم و نیازش آماده کند ولی توجّه دارید که با این همه آمال و آرزو وقتی خانهاش ساخته شد آنقدر این خانه سست و بیبنیاد است که با یک پُف انسانها پاره شده و کاخ آمال و آرزویش در هم میریزد.
توجّه کنید چه مثلی زیبا و چه مفهومی بلند انسانهائی که به دنبال قدرت پشتوانه میگردند مدتها باید همانند آن حیوان ضعیف ناتوان تلاش کنند و در برابر قدرتها پوشالی دنیا کُرنِش کنند تا فردی و قدرتی را برای اعتماد به آن در گرفتارها و مشکلات زندگی پیدا کنند ولی وقتی این تلاش تمام شد هنوز اثر خستگی آن از بین نرفته آن قدرت فنا میشود.
پینوشتها:[1] امالی صدوق /15
[2] اقبال/635
[3] بحار الانوار /ج 97/31
[4] سوره عنکبوت / آیه 41
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
علی ریختهگرزاده تهرانی