از آن جا كه امت اسلام چنين مسئوليت مهمى را پذيرفته بايد خود را براى انجام آن آماده سازد. وظيفه دارد مردم جهان را به نيكى دعوت كند. براى نهى از منكر به طور گسترده و در همه‌ی مراحل مهيّا باشد، از حقوق محرومان و مستضعفان، در هر كجا كه هستند، دفاع كند، با مستكبران و زورگويان و متجاوزان مبارزه نمايد. بخش سوّم: اسلام و ایمان | ۶
برخی ویژگی‌ها و مسئولیت‌های امت اسلام
قرآن كريم ملت اسلام را امتى ممتاز مىداند كه خداى بزرگ آن را برگزيده و مسئوليتهاى سنگينى به عهدهاش نهاده است. البته حضرت ابراهيم(ع) از خدا خواسته كه از ذريهاش امت مسلمانى به وجود آورد.
قرآن مىفرمايد:
[ابراهيم گفت:] پروردگارا! ما را فرمانبردار خويش ساز و از فرزندانمان امت مسلمى را (كه تسليم تو باشند) قرار بده. مناسك پرستش را به ما نشان بده و توبه‌ی ما را بپذير كه تو، توبهپذير و مهربان هستى.[1]
نيز مىفرمايد:
در راه خدا چنان كه بايد جهاد كنيد. خدا شما را برگزيد و در دين شما چيز سختى قرار نداد، ملت پدرتان ابراهيم است، او از پيش شما را مسلمان ناميد، تا پيامبر گواه شما و شما بر ديگر مردم گواه باشيد. پس نماز را بر پاى داريد و زكات بدهيد و به خدا توسل جوييد. او مولاى شما است و چه مولايى نيكو و چه ياورى خوب؟!.[2]
در اين آيات به چند نكته مهم اشاره شده است:
1. به وجود آمدن امت اسلام خواسته‌ی حضرت ابراهيم بوده و او آنان را مسلمان ناميده است؛
2. امت اسلام برگزيده‌ی خداست؛
3. اسلام، دين آسانى است و تكاليف طاقت فرسا در آن وجود ندارد؛
4. امت اسلام بايد شاهد ساير مردم باشد، چنان كه رسول خدا شاهد بر امت اسلام است؛
5. مسلمانان وظيفه دارند در راه دفاع و گسترش دين اسلام جهاد كنند.
قرآن كريم ويژگىهايى براى امت اسلام برشمرده كه به برخى از آنها اشاره مىشود:
الف ـ خداوند امّت اسلامى را امت وسط قرار داده تا بر ساير مردم شاهد و گواه باشند.
قرآن مىفرمايد:
هم چنين شما را امت وسط قرار داديم تا بر ديگر مردمان گواه باشيد و پيامبر بر شما شاهد باشد.[3]
اكثر مفسران «وسط» را به معناى ميانه و معتدل تفسير كردهاند و گفتهاند:
امت اسلام از اين جهت امت وسط توصيف شده كه احكام و قوانين دين اسلام در حد اعتدال تشريع شده و از افراط و تفريط به دور است. اسلام نه مردم را به افراط در مادىگرى، لذتجويى و دنياپرستى دعوت مىكند، چنان كه ملحدان و مادهگرايان اين چنيناند و نه به رهبانيت، رياضت، گوشهگيرى، ترك دنيا و لذايذ جسمانى دعوت مىنمايد، چنان كه رهبانان و تاركان دنيا در مسيحيت و مرتاضان بودايى اين گونهاند. اسلام دنيا و آخرت، ماديّت و معنويّت، سعادت و كمال جسمانى و نفسانى، كار و عبادت را درهم آميخته و يك حد اعتدالى به وجود آورده است.
ترديد نيست كه وجود چنين امت معتدلى، بهترين دليل براى صلاحيت آن در جهت اداره‌ی اجتماع و تأمين سعادت دنيوى و اخروى انسانها بوده و مىتواند براى ساير ملل الگو باشد.
بنابراين معناى آيه چنين مىشود: خدا شما را امت وسط و معتدل قرار داد تا به وسيله‌ی اعمال معتدلتان نمونهاى از اعتدال دينى را در معرض ديد جهانيان قرار دهيد و براى ديگران شاهد باشيد، چنان كه رسول خدا نيز بر شما شاهد و گواه است.
لذا مسلمانان بايد سعى كنند تا با به كار بستن احكام و قوانين نورانى اسلام، امت صالح و نمونهاى باشند تا ديگران هم به اسلام گرايش پيدا كنند.
ب ـ از ويژگىهاى ديگر امت اسلام، دعوت ديگران به نيكى و امر به معروف و نهى از منكر است.
خداوند مىفرمايد:
بايد از شما امتى به وجود آيد تا مردم را به خير دعوت كنند و امر به معروف و نهى از منكر نمايند و اينان رستگارند.[4]
باز مىفرمايد:
شما بهترين امتى هستيد كه از ميان مردم به وجود آمدهايد، زيرا امر به معروف و نهى از منكر مىكنيد و به خدا ايمان داريد.[5]
در آيه اول از مسلمانان خواسته شده تا از خودشان امتى نيرومند بسازند و سه مسئوليت مهم و سنگين را انجام دهند:
1. مردم جهان را به خير دعوت كنند؛
2. امر به معروف كنند؛
3. نهى از منكر نمايند.
در آيه‌ی دوم نيز سه چيز را علت اين امتياز ذكر كرده است:
1. امر به معروف؛
2. نهى از منكر؛
3. ايمان به خدا.
بنابراين سه مسئوليت بزرگ برعهده‌ی امت اسلام نهاده شده است: دعوت جهانيان به خير، امر به معروف و نهى از منكر به طور وسيع و گسترده. به همين جهت بر ساير امتها برترى يافته است.
از آن جا كه امت اسلام چنين مسئوليت مهمى را پذيرفته بايد خود را براى انجام آن آماده سازد. وظيفه دارد مردم جهان را به نيكى دعوت كند. براى نهى از منكر به طور گسترده و در همه‌ی مراحل مهيّا باشد، از حقوق محرومان و مستضعفان، در هر كجا كه هستند، دفاع كند، با مستكبران و زورگويان و متجاوزان مبارزه نمايد. البته انجام چنين رسالت گسترده و سنگينى در صورتى امكانپذير است كه امت اسلام از جهات علمى، اقتصادى، نظامى و صنعتى نيرومند و مستقل باشد.
ج. ويژگى ديگر امت اسلام اين است كه در برابر دشمنان سرسخت، و مقاوم و در برابر مسلمانان رئوف و مهربان هستند.
قرآن مىفرمايد:
محمد رسول خدا است و كسانى كه با او هستند بر كافران سرسخت و در برابر يكديگر مهربان و دلسوزاند. آنان را در حال ركوع و سجده مىبينى، كه فضل و خشنودى خدا را طلب مىكنند، نشان سجده بر چهره آنان ظاهر است.[6]
در آيه مذكور به دو صفت از صفات ممتاز پيامبر و اصحابش اشاره شده است:
1. در برابر كافران و مشركان و سلطهجويىها و تجاوزات آنان مقاوم و انعطاف ناپذيرند. آن چنان مجهز و قدرتمند هستند كه نيازى به سازش ندارند.
2. اما نسبت به خودىها دلسوز و مهربانند. همه‌ی مسلمانان جهان را اعضاى امت واحد اسلام مىدانند. از رفاه و آسايش برادران مسلمان خود خشنود مىشوند و از رنج و مشكلات آنان اندوهناك مىگردند. براى ترقى و عظمت امت اسلام و حل مشكلات اجتماعى، سياسى، اقتصادى عموم مسلمانان مىكوشند.
بنابراين، كشورهاى اسلامى بايد در برابر دشمنان اسلام مقاوم باشند و زورگويى و سلطهجويى آنان را نپذيرند. اما رابطه‌ی كشورهاى اسلامى با يكديگر بايد دوستانه و خيرخواهانه باشد. از استقلال و تماميت ارضى يكديگر دفاع نمايند. در تمام كارها به هم كمك كنند، از عوامل اختلاف و تفرقهانگيز بپرهيزند و پيوند برادرى و وحدت را در ميان خود استوار سازند.
خودآزمایی
1- چه نکاتی از آیات 128 سوره بقره و 78 سوره حج استخراج می‌شود؟
2- به چه دلیل امت اسلام، امت وسط توصيف شده است؟
پی نوشت ها
[1]. بقره (2) آيه 128: «رَبَّنا وَاجْعَلْنا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِنا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ وَأَرِنا مَناسِكَنا وَتُبْ عَلَيْنا إِنَّكَ أَنْتَ التَّوّابُ الرَّحِيمُ».
[2]. حج (22) آيه 78: «وَجاهِدُوا فِى اللهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجْتَباكُمْ وَما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِى الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْراهِيمَ هُوَ سَمّاكُمُ المُسْلِمِينَ مِنْ قَبْلُ وَفِى هذا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيداً عَلَيْكُمْ وَتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النّاسِ فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ وَآتُوا الزَّكاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللهِ هُوَ مَوْلاكُمْ فَنِعْمَ المَوْلى وَنِعْمَ النَّصِيرُ».
[3]. بقره (2) آيه 143: «وَكَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً».
[4]. آل عمران (3) آيه 105: «وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلى الخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ المُنْكَرِ وَأُولئِكَ هُمُ المُفْلِحُونَ».
[5]. همان، آيه 110: «كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ تَأْمُرُونَ بِالمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ المُنْكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللهِ».
[6]. فتح (48) آيه 29: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدّاءُ عَلَى الكُفّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُمْ تَراهُمْ رُكَّعاً سُجَّداً يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللهِ وَرِضْواناً سِيماهُمْ فِى وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ».
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله ابراهیم امینی