سؤال:
با اینکه پیامبر(ص) دارای اصحاب فداکار و بزرگی بود، چرا شیعیان، على(ع) را بر همه اصحاب برتر میدانند؟ دلیلشان چیست؟
پاسخ:
محمّد بن نعمان، معروف به شیخ مفید(ره) از علمای ممتاز و برجسته و مراجع بزرگ شیعه در اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم بود و سرانجام در سال ۴۱۳ هجری قمری در بغداد درگذشت، مرقد مطهرش در رواق پاک بارگاه ملکوتی امام کاظم(ع) و امام جواد(ع) در شهر کاظمین زیارتگاه شیعیان است.
او مناظرات فراوانی با افراد مختلف در امور گوناگون اسلامی داشت که در اینجا نظر شما را به یکی از آنها که مربوط به پاسخ پرسش فوق است، جلب میکنیم؟
روزی در یکی از مجالس که منسوب به یکی از شخصیّتهای آن زمان بود، شیخ مفید حضور داشت، یکی از حاضران ـ مثلاً به نام عبدالله ـ خطاب به شیخ مفید گفت:«چه دلیل داریم که علی(ع) بر همه صحابه رسول خدا(ص) برتری دارد؟»
شیخ مفید: یکی از دلایل برتری علی(ع) بر صحابه، سخن پیامبر(ص) است آنگاه که مرغ بریانکردهای را نزدش آوردند، آن حضرت چنین دعا کرد:
«اَللَّهُمَّ اِئْتِنِي بِأَحَبِّ الْخَلْقِ إِلَيْكَ وَ إِلَيَّ يَأْكُلْ مَعِي مِنْ هَذَا الطَّائِرِ»؛
«خدایا! محبوبترین مخلوقات درگاهت را به اینجا بفرست تا با من از گوشت این مرغ بخورد.»
در این هنگام امیر مؤمنان علی(ع) به حضور پیامبر(ص)آمد و از آن مرغ خوردند.[1]
این مطلب ثابت است که محبوبترین خلق خدا آن کسی است که در درگاه خدا نسبت به همه مردم، دارای پاداش بیشتر باشد و چنین فردی کسی است که دارای شریفترین کارها بوده و عبادت و بندگیاش از همه بیشتر باشد و همین دلیل قاطع بر افضليّت على(ع) نسبت به همه انسانها - جز رسول خدا(ص) - خواهد بود.
عبدالله: دلیل بر صحّت این حدیث (فوق) چیست؟ با توجّه به اینکه این حدیث را تنها «انس بن مالک» نقل نموده و او مورد اعتماد نیست، زیرا حديث یک نفر، حجّت نیست و با آن نمیتوان قطع و اطمینان یافت.
شیخ مفید: این حديث گرچه از احادیثی است که به گفته شما تنها یک نفر آن را از رسول خدا(ص) نقل نموده، ولی همه امّت به اتفاق، آن را پذیرفتهاند و دیده نشده که احدی آن را مردود بشمرد، و صحّت آن را انکار نماید، بنابراین اجماع و اتفاق امّت دلیل بر درستی حديث است و خبر واحد بودن آن، به دلیل بودن آن لطمه نمیزند، به علاوه اخبار به حد تواتر رسیده که امیرمؤمنان على(ع) در ماجرای یومالدار [در احتجاج بر ابوبکر و همچنین در مناشدهای که پس از قتل عثمان خطاب به مسلمانان نمود] در مقام احتجاج، به مسلمانان، مناشده کرد، از جمله در آن مناشده، فرمود:
«أَنْشُدُكُمُ اَللَّهَ هَلْ فِيكُمْ أَحَدٌ قَالَ رَسولُ اللهِ اَللَّهُمَّ اِئْتِنِي بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَيْكَ يَأْكُلْ مَعِي مِنْ هَذَا الطَّائِرِ فَجَاءَ اَحَدَ غَیرِی؟»؛
«شما را به خدا سوگند میدهم آیا در میان شما احدی وجود دارد که رسول خدا(ص) گفته باشد: خدایا محبوبترین خلق خود را نزد من بفرست تا با من از گوشت این مرغ بخورد و احدی جز من نزد آن حضرت آمده باشد؟»
على(ع) فرمود: خدایا شاهد باش[2] بنابراین همه حاضران به صحّت این حدیث اتفاق نمودند، وانگهی امیرمؤمنان على(ع) هرگز به امر باطل و بیاساس - بهخصوص در مقام احتجاج و قانع کردن منکران - احتجاج نخواهد کرد. با توجّه به اینکه پیامبر(ص) فرمود:
«عَلِيٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَهُ، يَدُورُ مَعَهُ حَيْثُمَا دَارَ»؛
«على با حق است و حق با على است و حق در محور على(ع) هر کجا که گشت میگردد.»[3]
یکی از حاضران: شیعیان، انس بن مالک را تفسیق میکنند و میگویند او به خاطر کتمان حق، مورد نفرين على(ع) قرار گرفت و به بیماری بَرص مبتلا شد، بنابراین چگونه به روایت او اعتماد مینمایند؟
بعضی از حاضران: چنان که گفته شد، به اجماع امّت، این حدیث از پیامبر(ص) نقل شده، وانگهی علی(ع) خود به آن احتجاج کرده است، بنابراین فسق انس بن مالک، به اعتبار حدیث، لطمه نمیزند.
عبدالله: به فرض صحّت حدیث، معنی آن دلالت بر افضلیّت على(ع) نمیکند، زیرا پیامبر(ص) میگوید: خدایا محبوبترین خلقت در خوردن این غذا همراه من نزدم بفرست، بنابراین، حدیث بیانگر محبوبتر بودن علی(ع) در پیشگاه خود در خصوص غذا خوردن با پیامبر(ص) است نه در همه موارد.
شیخ مفید: محبّت خدا از روی میل و هوای نفس نیست، بلکه محبّت او همان پاداش او است، چنانکه غضب او بر اثر به جوش آمدن احساسات نیست، بلکه همان عذاب او است، بنابراین ربطی به محبّت در خصوص خوردن غذا ندارد.
به علاوه، «بِأَحَبِّ خَلْقِكَ»؛ «محبوبترین خلقت را بفرست» یک جمله کامل است و بستگی به خوردن غذا ندارد و این جمله نیازی به جمله بعد نخواهد داشت.
وانگهی این جمله عمومیّت دارد، هم شامل محبوبترین خلق در ذات خود خواهد شد و هم شامل محبوبترین خلق در غذا خوردن با پیامبر(ص).[4]
عبدالله: این حدیث بیانگر آن است که علی(ع) تنها در آن روز و خوردن آن غذا، محبوبترین خلق خدا بوده است، نه اینکه بعد از آن روز در همه روزها، محبوبترین خلق خدا باشد...
شیخ مفید: امّت اسلامی اتفاق نظر دارند که پس از پیامبر(ص) شخصی در عبادات و کردار و فضائل وجود ندارد که از علی(ع) برتر باشد، بلکه به عکس همه امّت بر برتری علی(ع) نسبت به سایر صحابه و افراد اتفاق نظر دارند و چنین اجماعی سخن شما را رد میکند و محبوبتر بودن على(ع) در همه ابعاد، همچنان به قوّت خود باقی است.[5]
پینوشتها:
[1] . این حدیث در بسیاری از کتب اهل تسنّن مانند صحیح بخاری، صحیح مسلم، صحیح ترمذی، صحيح نسائی و سجستانی نقل شده است، ابن صباغ مالکی در فصول المهمّه، صفحه ۲۱ مینویسد: «و ذلك انّه صح النقل في كتب الاحاديث الصحيحه، و الأخبار الصريحه، عن انس بن مالک...».
[2] . ماجرای مناشده على(ع) در کتب اهل تسنّن و نیز در احتجاج طبرسی، ج ۱، ص ۱۹۰ و ص ۱۷۳ آمده است.
[3] . این حدیث از مدارک متعدد اهل تسنّن نقل شده است (الغدیر، ج ۳، ص ۱۷۶).
[4] . از اینرو انس بن مالک، از دعای پیامبر(ص) افضلیّت عمومی را فهمید و میخواست افرادی غیر علی (ع) بیایند و مشمول این امتیاز گردند و احتجاج على (ع) به این حدیث در ماجرای اثبات خلافت خود نیز تأیید میکند که حدیث، عمومیّت دارد، و به برتری در غذا خوردن اختصاص ندارد.
[5] . تلخيص و اقتباس، از بحارالانوار، ج ۱۰، ص ۴۳۱ – ۴۳۴.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
محمد محمدی اشتهاردی