امر به معروف و نهی از منکر

جانشینان دروغین پیامبر که غاصبانه و با اغراض شیطانی، ظالمانه بر این اریکه تکیه زده بودند، به مرور چنان خط مستقیم اسلام را به انحراف کشیدند که راهی جز قیام حجّت خدا و نور دیده پیامبر، سیّد جوانان بهشت و گوشواره عرش الهی، حضرت ابا عبد الله الحسین(ع)، باقی نماند.

قرآن کریم در باره نهی از منکر یکی از اهل ایمان در زمان حضرت موسی علی نبیّنا و آله(ع) سخن می گوید که برای حفظ جان پیامبر خدا، کفّار را از کشتن حضرت موسی نهی نمود و ثمره این نهی از منکر، آن شد که (طبق برخی از روایات) به دست اشقیاء به شهادت رسید.

شرط چهارمی که برای وجوب امر به معروف و نهی از منکر ذکر کرده اند این است که انجام این دو فریضه مفسده و ضرری جانی، آبرویی یا مالی قابل توجهی، برای شخص آمر و ناهی یا یکی از نزدیکان و بستگانش و اصحاب و ملازمانش نداشته باشد.

شرط بعدی از شرط های وجوب امر به معروف و نهی از منکر «اصرار بر گناه» است؛ یعنی معلوم شود که گنهکار از گناه خود پشیمان نیست و تصمیم دارد آن را ادامه دهد، پس اگر آمر به معروف و ناهی از منکر می داند که فرد عاصی دست از گناه خود برداشته است، وجوب امر به معروف و نهی از منکر ساقط است.

[شرط] دوّم اين كه: احتمال تأثير امر يا نهى را بدهد‌؛ پس اگر بداند يا اطمينان پيدا كند كه تأثير ندارد، واجب نمى ‌باشد. با گمان به عدم تأثير و لو اين كه ظنّ قوى باشد وجوب (امر يا نهى) ساقط نمى‌ شود. پس با وجود احتمال مورد توجّه عقلاء (نسبت به تأثير) واجب مى‌ باشد.

لجاجت، خودسری، تقلید کورکورانه و گناه از عواملی هستند که نمی گذارند حتّی کلام الهی و مواعظ انبیاء بر دل انسان اثر بگذارد، چه برسد که امر و نهی مؤمنین بخواهد در دل این طایفه مؤثّر واقع شود.

در اثربخشی به مخاطب، نه تنها فاعلیّت فاعل یعنی شایستگی آمر به معروف و ناهی از منکر لازم است، بلکه قابلیّت قابل یعنی زمینه مساعد هدایت در فردی که مورد امر و نهی قرار گرفته نیز ضروری است. چنان چه او کسی باشد که از حساب و کتاب روز قیامت بترسد و معتقد به آن باشد، احتمال اثرپذیری او نیز به مراتب بالا خواهد رفت.

احتمال تأثیر در افراد، متناسب با شرایط و موقعیّت هایی است که در آن قرار دارند. به همین دلیل حُسن انتخاب، موقعیّت شناسی و مراعات حال و وضعیت مخاطبین، یکی از مسائل لازم و پُر اهمیتی است که باید از سوی آمرین به معروف و نهی کنندگان از منکر مورد دقّت و توجّه قرار گیرد.

یعنی باید امکان تأثیرگذاری باشد و این احتمال وجود داشته باشد که با این امر به معروف و نهی از منکری که صورت می گیرد، آن شخصی که مرتکبِ منکر شده یا معروف را ترک کرده، به خود بیاید و یا مجبور به تغییر وضعیت گردد...

آفت دیگری که ریشه در گمان بد دارد، تجسّس است. تجسّس، یعنی تلاش برای دست یابی به اسرار، لغزش ها و عیب های پنهان دیگران. برخی به بهانه این که نسبت به برادر ایمانی خود مسئول اند، به دنبال عیب و گناه او می گردند و حتّی در حیطه خصوصی و شخصی فرد نیز سَرَک می کشند.

اگر در تشخیص معروف و منکر اختلاف وجود داشته باشد؛ یعنی دیدگاه اجتهادی یا تقلیدی آمر به معروف و ناهی از منکر با شخصی که بناست مورد امر به معروف و نهی از منکر قرار گیرد، متفاوت باشد، در این صورت امر به معروف و نهی از منکر واجب نخواهد بود.

می توان گفت که همه فقیهان درباره این که امر به معروف و نهی از منکر، مشروط به علم و آگاهی از منکر و معروف است، اتفاق دارند؛ زیرا نه تنها روایات و اجماع فقها بر این مدّعا دلالت دارند، بلکه خرد هر انسانی گواه است بر این که بدون آگاهی و آشنایی با معروف و منکر، امر و نهی درباره آن ها ممکن نیست...

منظور از واجب تعبّدی، واجبی است که مکلّف آن را باید به قصد تقرّب به خداوند انجام دهد تا امتثال امر خداوند صدق کند و واجب از عهده او ساقط گردد، در واقع اگر هنگام انجام آن ها قصد قربت وجود نداشته باشد، عمل باطل است. مانند انجام نماز و روزه و تمام اعمال عبادی دیگر.

برخی از فقهاء قائل به تفصیل در مسأله شده اند به این معنا که وجوب امر به معروف و نهی از منکر را به طور مطلق کفایی یا عینی نمی دانند، بلکه معتقدند که بسته به شرایط و موارد، وجوب این فریضه تغییر می کند، به این معنا که گاهی کفایی و گاهی عینی خواهد بود.

ضروریات دین به احکام و عقایدی گویند که جزءِ دین بودنشان اثبات شده و از جمله واضحات و بدیهیات باشد، به گونه ای که عادتاً بر هیچ مسلمانی پوشیده نباشد و حتّی بعضی از غیر مسلمانان هم جزءِ دین بودن آن را بدانند. انکار ضروریات دین، مستلزم انکار رسالت پیامبر است، به شرطی که منکر بداند که این امر ضروری است و شبهه ای هم در کار نباشد.

قرآن کریم ویژگی امر به معروف و نهی از منکرِ رسول گرامی اش را در صدر سیره عملی آن بزرگوار یاد می کند. این نکته بسیار مهمّی است و اهمیّت آن تا اندازه ای است که در همین آیه، ویژگی دیگر آن حضرت که مقام تشریع و قانون گذاری ایشان است، پس از امر به معروف و نهی از منکر ذکر گردیده...

مسلمین نسبت به سایر امّت ها برتر هستند (و باید این گونه باشند چراکه دین ایشان برترین دین است) و دلیل این برتری، فریضه امر به معروف و نهی از منکر است.

همان طور که از عبارات امام خمینی رحمه الله پیداست، به اختصار باید گفت: وجوب دفع و پیشگیری از گناه، مترتّب بر عقلی دانستن نهی از منکر است و به همین جهت می توان از ثمرات عقلی بودن این فریضه، وجوب پیشگیری از گناه را نام برد.

سلامت جامعه اسلامى در گرو مدیریت مدیران و کارگزاران صالح و ارزشگرا است. اگر مسئولان جامعه دین ‏مدار و ارزش ‏سالار باشند، مى‏ توان به ‏توسعه و پیشرفت مادّى و معنوى جامعه و گسترش عدالت همه ‏جانبه (در حدّ توان) ‏امیدوار بود.

عامل عمده ‏اى که مى ‏تواند جوامع و فرهنگ ‏ها را به انحطاط و سقوط بکشاند، رواج گناه و فساد است. گناه همچنین مى ‏تواند فرد و خانواده ‏را نیز به تباهى و هلاکت برساند. به همین دلیل عقل سالم قضاوت مى ‏کند که‏ جامعه، خانواده و فرد براى رسیدن به سلامت، رشد و کمال، باید از منکرات‏ پرهیز کرده، با نظارت همگانى از شیوع فساد و فحشا در جامعه جلوگیرى ‏نمایند.