امر به معروف و نهی از منکر

لجاجت، خودسری، تقلید کورکورانه و گناه از عواملی هستند که نمی گذارند حتّی کلام الهی و مواعظ انبیاء بر دل انسان اثر بگذارد، چه برسد که امر و نهی مؤمنین بخواهد در دل این طایفه مؤثّر واقع شود.

در اثربخشی به مخاطب، نه تنها فاعلیّت فاعل یعنی شایستگی آمر به معروف و ناهی از منکر لازم است، بلکه قابلیّت قابل یعنی زمینه مساعد هدایت در فردی که مورد امر و نهی قرار گرفته نیز ضروری است. چنان چه او کسی باشد که از حساب و کتاب روز قیامت بترسد و معتقد به آن باشد، احتمال اثرپذیری او نیز به مراتب بالا خواهد رفت.

احتمال تأثیر در افراد، متناسب با شرایط و موقعیّت هایی است که در آن قرار دارند. به همین دلیل حُسن انتخاب، موقعیّت شناسی و مراعات حال و وضعیت مخاطبین، یکی از مسائل لازم و پُر اهمیتی است که باید از سوی آمرین به معروف و نهی کنندگان از منکر مورد دقّت و توجّه قرار گیرد.

یعنی باید امکان تأثیرگذاری باشد و این احتمال وجود داشته باشد که با این امر به معروف و نهی از منکری که صورت می گیرد، آن شخصی که مرتکبِ منکر شده یا معروف را ترک کرده، به خود بیاید و یا مجبور به تغییر وضعیت گردد...

آفت دیگری که ریشه در گمان بد دارد، تجسّس است. تجسّس، یعنی تلاش برای دست یابی به اسرار، لغزش ها و عیب های پنهان دیگران. برخی به بهانه این که نسبت به برادر ایمانی خود مسئول اند، به دنبال عیب و گناه او می گردند و حتّی در حیطه خصوصی و شخصی فرد نیز سَرَک می کشند.

اگر در تشخیص معروف و منکر اختلاف وجود داشته باشد؛ یعنی دیدگاه اجتهادی یا تقلیدی آمر به معروف و ناهی از منکر با شخصی که بناست مورد امر به معروف و نهی از منکر قرار گیرد، متفاوت باشد، در این صورت امر به معروف و نهی از منکر واجب نخواهد بود.

می توان گفت که همه فقیهان درباره این که امر به معروف و نهی از منکر، مشروط به علم و آگاهی از منکر و معروف است، اتفاق دارند؛ زیرا نه تنها روایات و اجماع فقها بر این مدّعا دلالت دارند، بلکه خرد هر انسانی گواه است بر این که بدون آگاهی و آشنایی با معروف و منکر، امر و نهی درباره آن ها ممکن نیست...

منظور از واجب تعبّدی، واجبی است که مکلّف آن را باید به قصد تقرّب به خداوند انجام دهد تا امتثال امر خداوند صدق کند و واجب از عهده او ساقط گردد، در واقع اگر هنگام انجام آن ها قصد قربت وجود نداشته باشد، عمل باطل است. مانند انجام نماز و روزه و تمام اعمال عبادی دیگر.

برخی از فقهاء قائل به تفصیل در مسأله شده اند به این معنا که وجوب امر به معروف و نهی از منکر را به طور مطلق کفایی یا عینی نمی دانند، بلکه معتقدند که بسته به شرایط و موارد، وجوب این فریضه تغییر می کند، به این معنا که گاهی کفایی و گاهی عینی خواهد بود.

ضروریات دین به احکام و عقایدی گویند که جزءِ دین بودنشان اثبات شده و از جمله واضحات و بدیهیات باشد، به گونه ای که عادتاً بر هیچ مسلمانی پوشیده نباشد و حتّی بعضی از غیر مسلمانان هم جزءِ دین بودن آن را بدانند. انکار ضروریات دین، مستلزم انکار رسالت پیامبر است، به شرطی که منکر بداند که این امر ضروری است و شبهه ای هم در کار نباشد.

قرآن کریم ویژگی امر به معروف و نهی از منکرِ رسول گرامی اش را در صدر سیره عملی آن بزرگوار یاد می کند. این نکته بسیار مهمّی است و اهمیّت آن تا اندازه ای است که در همین آیه، ویژگی دیگر آن حضرت که مقام تشریع و قانون گذاری ایشان است، پس از امر به معروف و نهی از منکر ذکر گردیده...

مسلمین نسبت به سایر امّت ها برتر هستند (و باید این گونه باشند چراکه دین ایشان برترین دین است) و دلیل این برتری، فریضه امر به معروف و نهی از منکر است.

همان طور که از عبارات امام خمینی رحمه الله پیداست، به اختصار باید گفت: وجوب دفع و پیشگیری از گناه، مترتّب بر عقلی دانستن نهی از منکر است و به همین جهت می توان از ثمرات عقلی بودن این فریضه، وجوب پیشگیری از گناه را نام برد.

سلامت جامعه اسلامى در گرو مدیریت مدیران و کارگزاران صالح و ارزشگرا است. اگر مسئولان جامعه دین ‏مدار و ارزش ‏سالار باشند، مى‏ توان به ‏توسعه و پیشرفت مادّى و معنوى جامعه و گسترش عدالت همه ‏جانبه (در حدّ توان) ‏امیدوار بود.

عامل عمده ‏اى که مى ‏تواند جوامع و فرهنگ ‏ها را به انحطاط و سقوط بکشاند، رواج گناه و فساد است. گناه همچنین مى ‏تواند فرد و خانواده ‏را نیز به تباهى و هلاکت برساند. به همین دلیل عقل سالم قضاوت مى ‏کند که‏ جامعه، خانواده و فرد براى رسیدن به سلامت، رشد و کمال، باید از منکرات‏ پرهیز کرده، با نظارت همگانى از شیوع فساد و فحشا در جامعه جلوگیرى ‏نمایند.

انسانی که دوستدار و عاشق خداست، تمام موجودات عالم را از این جهت که مخلوق او و آیت و نشانه ای از پروردگار متعال هستند، دوست می دارد، همچنین محبّت و عشق خداوند متعال نسبت به مخلوقات خود و خیرخواهی برای ایشان، باعث می شود تا دوستدار خداوند نیز نسبت به مخلوقات خدا با محبّت، دلسوز و خیرخواه باشد.

چگونه می ‏توان مسئولیت انسان در قبال دیگران را به اثبات رساند؟ آیا این مسئولیت، از آن رو است که بی ‏اعتنایی نسبت به آن، به شیوع منکرات می ‏انجامد و با فاسد شدن جامعه، فساد در خود انسان هم اثر خواهد گذاشت؟ یعنی برای «مصونیت خود» باید با ایجاد آلودگی از سوی دیگران مبارزه کرد؟

انحراف هر شهروندی، در سرنوشت کل یا بخشی از جامعه اثر می گذارد، و درست به همین دلیل است که باید گفت: کسی حق ندارد حقّ دخالت شهروندانی را که امر به معروف و نهی از منکر می کنند، انکار کند و بگوید به دیگران مربوط نیست.

خداوند از روی لطف، نیرویی در انسان ها به نام عقل قرار داده است که حکم می کند یکدیگر را به انجام نیکی (معروف) و دوری از بدی (منکر) وادارند و الزام کنند.

همانا امر به معروف و نهی از منکر فریضه ای است که به سبب (اجرای) آن فرائض و واجبات دیگر اقامه می شوند.‏ یعنی با نبود آن واجبات دیگر اقامه نخواهد شد و همین مهمّ، وجوب امر به معروف و نهی از منکر را بیش از پیش تقویت می کند.