در جستجوی علم دین

راستی كه چه برنامه‌ی شيرين و دلچسبی! نه رنج تحصيل علم و درس و بحث می‌خواهد نه زحمت اقامه‌ی برهان و استدلال عقلی و نقلی می‌طلبد! تنها به گوشه‌ای خزیدن و سر در گریبان خود کشیدن و برای تصفیه‌ی قلب و زدودن زنگار از صفحه‌ی دل به ریاضات نفسیّه‌ی مجعوله‌ی مراشد و اقطاب پرداختن و سرانجام با بال پر عشق به سوی حضرت معشوق پر کشیدن و آنچه اندر وهم ناید آن شدن!

هر كس خدا را از طريقی كه طبق دستور امامِ منصوب از سوی خدا نباشد عبادت كند، هر چند هم خود را در اين راه به رنج و تعب بيفكند، در نزد خدا مقبول واقع نمی‌شود و بلكه اعمالش مورد بغض خدا قرار می‌گيرد و جز گمراهی و حيرت و سرگردانی چيز ديگری عايدش نمی‌گردد.... و اگر به همين حال بميرد، به مرگ كفر و نفاق می‌ميرد...

تصوّف يعنی چه؟ معنای تصوّف به گونه‌ای که نزدیک به فهم عمومی گردد ـ بنا بر آنچه طرفداران آن می‌گويند ـ عبارت است از شناسايی خدا و تقرّب جستن به او از راه رياضت دادن نفس و چشم‌پوشی از لذايذ مادّی و شهوات نفسانی. البتّه در اين كه تهذيب نفس و پاک کردن دل از رذایل اخلاقی و آراستن آن به فضایل، بهترین و بلکه لازم‌ترین راه معرفت خدا و تقرّب به خداست تردیدی نیست و ما نیز پیش‌تر بحث مشروحی در این باب آورده‌ایم.

صدها ميليون جمعيّت منحرف از علی، بی‌خبر از حقيقت دينند و دور افتاده از صراط مستقيم حق و سرانجام محروم از سعادت ابدی بی‌پایان. گیرم که شكوه و جلالشان چشم ظاهربينان را پر كند و دل‌ها را بلرزاند كه يک جلوه‌ی دنیایی زودگذری بيش نخواهد بود و هرگز به حيات ابدی و سعادت اخروی نخواهند رسيد.

طولی نكشيد كه پيامبراكرم(ص) مقابل خيمه‌ی آن مرد كه از خيام قبيله‌ی بنی‌عامر بود رسيد و ايستاد و آنها را به دين و آيين توحيد دعوت كرد. قبيله‌ی بنی‌عامر، چنان كه اشاره كرديم، از قبايل بزرگ عرب بود و دليرمردان رزم‌آور و سلحشوران شمشيرزن بسيار داشت.

بنابراين، كسانی كه بدون داشتن صلاحيّت اذن و فرمان الهی، خود را جانشين حضرت داعی الی الله(ع) قلمداد كرده‌اند، از نظر قرآن مُفتریان کذّاب و ستمگرترين افراد بشر به حساب می‌آيند و لزوماً مستحقّ سخت‌ترین کیفرها و شديدترين عذاب‌ها هستند؛

البتّه می‌دانیم چون امّت اسلام در مقابل دشمن مشتركی قرار گرفته كه طمع به هدم اساس دين بسته است، طبعاً به حکم عقل لازم است تمام امّت ـ اعمّ از شیعه و سنّی ـ بصفٍّ واحد در مقام دفاع از موجودیّت خود برآیند و متّحداً به مبارزه با آن دشمن مشترک بپردازند.

حقيقت آن كه، مثل اهل بيت من در ميان شما همچون مَثَل کشتی نوح است كه هر كس سوار آن شد نجات يافت و هر كه از آن تخلّف ورزید غرق شد و حقیقت آن که، مَثَل اهل بیت من در میان شما مَثَل باب حطّه در میان بنی‌اسرائیل است که هر که از آن داخل شد مورد غفران خدا قرار گرفت.

صراط، راه به سوی معرفت و شناسايی خداست و آن دو صراط است: صراط در دنيا و صراط در آخرت. امّا صراط در دنيا امام واجب الاطاعه است؛ كسی كه او را در دنيا بشناسد و از راهنمايی او پیروی کند، در آخرت از صراطی كه جسر جهنّم است عبور خواهد كرد و كسی كه او را در دنيا نشناسد، در صراط آخرت پايش می‌لغزد و در آتش دوزخ هلاک می‌گردد.

كسی كه در اصول عقايد در حال شکّ و ترديد است، طبيعی است كه در عمل به شرايع و احكام نيز متحیّر و عاری از اطمينان خواهد بود و بالمآل از آن همه تحوّلات ارتقایی روحی که باید در پرتو عمل به دين نصيبش گردد، تهی‌دست و بی‌بهره خواهد ماند و از نيل به سعادت جاودانه‌ی اخروی محروم خواهد گشت.

اگر پس از سعی در تحقیق و تلاش به قدر لازم برای شناسایی دین حق، بر اثر قصور در فهم و ادراک حقايق و ناتوانی در حلّ شبهات یا به هر علّت دیگری از شناخت راه حق عاجز شد و همچنان به راه باطل خويش ادامه داد، طبيعی است كه از راه باطل به مقصد حق نخواهد رسيد و به بهشت سعادتی كه منتهی‌اليه سير در راه حق است نايل نخواهد شد.

دین حقّ الهی در هر زمان همان شريعتی است كه به وسيله‌ی پیامبر معصوم آن زمان به بشر عرضه شده است و غير آن باطل است و راه به سوی خدا نخواهد برد. و انبياء و رسولان خدا(ص) طیّ تاریخ بشری یکی پس از دیگری آمدند و مردم زمان خود را دعوت به دين حق كردند تا زمان ظهور خاتم آنان(ع) فرا رسيد و آخرين مرحله از دين حق به بشر عرضه شد و پس از آن تا پايان عمر جهان دين ديگری از جانب خدا نخواهد آمد و جامعه‌ی بشری نیز جز اسلام راه دیگری به سوی خدا نخواهد داشت.

بارالها، از [پرداختن به] کاری که کوشش در انجام دادن آن مرا [از کار اساسی‌ام] باز می‌دارد بی‌نیازم کن و مرا به کاری وادار که فردا [روز جزا] درباره‌ی آن مورد بازپرسی‌ام قرار خواهی داد و روزهای [دوران عمر] مرا برای [به دست آورن] آنچه برای آن خلقم کرده‌ای فارغ ساز [تا به آن مشغول گردم و به غیر آن نپردازم].

بدترين مردم مرد عالمی‌ است كه دنيای خود را بر علم خود ترجيح دهد [علمش را به استخدام دنيا درآورد و آن را وسيله‌ی نیل به دنیا قرار دهد] و آن را دوست بدارد و دنبالش برود و در راه به دست آوردن آن تا آنجا ساعی و كوشا باشد كه اگر مستلزم حيران ساختن مردم هم باشد ابا نكند.

علم به رذایل و فضایل اخلاق و آگاهی از مهلكات و منجیات نفس به تنهایی كافی در تأمین سعادت انسان نیست كه آدمی‌ دلخوش به این باشد كه عالم به تفاصیل علم اخلاق و تقسیمات اصلی و انشعابات فرعی از حكمت نظری و عملی، جنود عقل و جهل و نظایر این مفاهیم و اصطلاحات فنّی و علمی است.

بر هر زن و مرد مسلمانی واجب است كه علم عقاید و احكام و اخلاق را تحصیل كند تا از این راه به مقام تزكّی جان نایل آید و جوهر دل او متّصف به صفات فاضل انسانی گردد، كه رسول اعظم حق(ص) مقصود اساسی از بعثت خود را تتمیم مكارم اخلاقی نشان داده ...

بر توده‌ی مردم که موظّفند در مسائل دین خود از فقیه تقلید كنند، لازم است با جدّ و اهتمام شدید در مقام فحص از این باشند كه آیا شخص مجتهدی كه می‌خواهند از او در احكام دین خود تقلید كنند، دارای ملکه‌ی تقوا و صیانت نفس و ترک هوی نیز هست یا خیر؟

یكی از افتخارآمیزترین اموری كه در مسأله‌ی تقلید در احكام دینی در مكتب مقدّس تشیّع اعتبار و لحاظ آن به طور لزوم و وجوب شرط شده است، موضوع تقوا و ورع و ملكه‌ی ترک هوی و خوف از خداست كه باید شخص فقیه و مجتهد دارا باشد تا تقلید از وی جایز باشد.

هر كس در یک رشته از رشته‌های علمی و فنّی تخصّص و اطّلاع کافی نداشته باشد و در زندگی به امری از امور مربوط به آن علم نیاز پیدا كند، طبعاً به افراد متخصّص در آن علم مراجعه و از آنها نظرخواهی می‌كند و طبق آن عمل می‌كند و از این روش در اصطلاح علمی‌ و فقهی تعبیر به تقلید می‌كنند.

كسی كه بدون داشتن علم و آگاهی لازم و بدون هدایت خاصّ الهی فتوا در دین مردم بدهد، فرشتگان رحمت و فرشتگان عذاب او را لعنت می‌كنند و بار گناه كسانی كه به فتوای او عمل كرده‌اند بر دوش وی نهاده می‌شود.