عدل

باید همه فکر این معنا را بکنیم که رژیممان را رژیم اسلامی بکنیم. رژیم اسلامی به این است که این افرادی که در کار هستند، این افرادی که در این رژیم سر کار هستند، فرض کنید مشغول به خدمت‏گزاری هستند کارمندهای دولتی همه‌‏شان، هر کدام آن‏جا که کار می‏‌کنند، کارشان کار اسلامی باشد. این فکر نباشد که حالا که این اداره، آن‏جایش خراب است، خوب، بگذار این‏جایش هم خراب باشد! حالا که آن آدم آن‏جا خلاف می‏کند، خوب، بگذار این‏جا هم خلاف بکند. همه مکلفیم، همه ما.

دو نامه از حضرت علی(ع) موجود است که حضرت، ضمن راهنمایی‏ها و سفارش‏ها می‏فرماید: «در مواردی با صلابت و قاطعیت و شدت رفتار کن و در مواردی با نرمش؛ بدیهی است اگر حاکم همه‏جا و همیشه با نرمش رفتار کند، مردم به اوامر او، گوش نمی‏دهند و اگر همیشه با شدت و خشونت رفتار کند، ملت آزرده می‏گردد.

بسیاری، عدل را به مساوات معنا کرده‏‌اند. این معنا از روایات هم استفاده می‏شود، ولی نه همه جا، بلکه در موارد خاصی رعایت عدالت به رعایت مساوات است؛ مثلاً در تقسیم بیت‏‌المال که کار زمامداران است و یا قضاوت بین متخاصمین که کار قاضیان است و سایر داوری‏ها، ولی در مواردی رفتار یکسان، ظلم و غیرمعقول است

گاهی نظر روایات به تبیین عدالت فقهی است که در «شاهد» یا «امام جماعت» لازم است و آن ملکه‌ای است که مانع ارتکاب کبیره و اصرار بر صغیره می‏گردد. عدالت به این معنا صفت و خصلت نیکویی است مثل تقوا، اخلاص، ورع و عفت و گاهی نظر روایات به عدالت اجتماعی یا حکومتی است که همین قسم، محل بحث ماست.

به نظر ما عدالت یک مفهوم عقلانی است و با عقل می‏توان به بررسی و ارزیابی آن پرداخت. قرآن، تعریفی از این اصطلاح ارائه نمی‏دهد و با این کار و در واقع، عدالت را یک مفهوم انسانی تلقی می‏کند که برای قوه عقلانی بشر قابل وصول است و در هیچ جای قرآن نیامده که عدل چیست، ولی در موارد متعدد دستور رفتار عادلانه را به بشر صادر نموده و این دلیل آن است که بشر با عقل خویش قوه تمیز عدالت از ظلم را دارد.

عادل کسی است که به راستی و درستی به وظایف قانونی خود عمل کند و از افراط و تفریط بپرهیزد تا ضمن تمتع از حقوق حقه خود، کسی در اثر اعمال خودسرانه او از حقوق قانونی خویش محروم نشود.

یکی از صفات حق‌تعالی، عدل است که هم در دنیا و هم در مقام پاداش و جزا در آخرت، با آفریدگان به عدالت رفتار می‏کند و احکامش هم عادلانه است. هم‏چنین در پیامبر و امام و جانشینان‏شان عدالت را شرط می‏دانیم و عدل را جزء اصول مذهب می‏ شماریم.