تربیت

یکی از وسائل تربیت، تشویق کودک و تعریف و تمجید از کارهای خوب او است. تشویق، بهترین و مؤثرترین وسیله‌ی تربیت است. در روح و نهاد کودک اثر می‌گذارد و او را برای خوب شدن تحریص و ترغیب می‌کند. هر انسانی ذات خود را دوست دارد و میل دارد شخصیت‌اش را کامل‌تر گرداند. دوست دارد که دیگران نیز به شخصیت و ارزش وجودی او پی ببرند و از او قدرشناسی و تشکر نمایند.

پدران و مادرانِ این قبیل کودکان نیز وظیفه‌ی سنگین‌تری دارند باید توجه داشته باشند که افراد ناقص نیز لیاقت ترقی و تکامل دارند. اگر استعداد آنان سنجیده و قوای دیگرشان تأیید و تقویت شود می‌توانند در یکی از رشته‌های علمی یا فنی تخصص یابند بدین وسیله نقص خود را جبران کنند و در اجتماع مقام شامخی را به دست آورند.

چون کودک در حال شکل گرفتن است و کتاب آثار عمیقی در او خواهد گذاشت نمی‌توان هر کتابی را در اختیارش قرار داد. پدر و مادر باید قبلاً خودشان آن کتاب را خوانده و به صحت مندرجاتش اطمینان داشته باشند یا به تصدیق و معرفی دیگری کاملاً اعتماد داشته باشند تا بتوانند آن کتاب را در اختیار فرزندشان قرار دهند. اگر کودک کتاب بدی را بخواند ممکن است در روح او اثر بدی بگذارد در صورتی که اصلاح و تربیت مجدد او کار بسیار دشواری خواهد بود.

کودکان معمولاً در دوران قبل از بلوغ به‌طور مستقیم یا غیر مستقیم سئوال‌هایی درباره‌ی امور جنسی دارند. بعضی از پدران و مادران به عنوان پرده‌پوشی از پاسخ دادن به آن‌ها طفره می‌روند. غالباً با عبارت‌هایی نظیر: خفه شو، فضولی نکن، این حرف‌ها به تو نیامده، بزرگ می‌شوی می‌فهمی، بچه‌ها را ساکت می‌کنند. برخی هم جواب می‌دهند اما جواب‌های خلاف واقع و نادرست که خود کودک غالباً متوجه می‌شود که پدر و مادرش می‌خواهند او را فریب دهند.

آموزش‌های سیاسی ـ اجتماعی نیز باید در زمان کودکی پایه‌گذاری شود تا نتیجه‌بخش باشد. وقتی کودک به سن تمیز رسید، می‌تواند در حد فهم خویش از آموزش‌های سیاسی ـ اجتماعی ‌برخوردار گردد. می‌توان اوضاع اقتصادی و ذخایر و معادن و اوضاع سیاسی و علل فقر و محرومیت‌ها و عقب‌ماندگی‌های کشور را برای کودک توضیح داد.

در آخر ماه رمضان هم می‌توانند به عنوان عیدی و جایزه، چیزی به او بدهند. در طول روز هم باید از او مراقبت کنند، مبادا مخفیانه روزه‌اش را افطار نماید. بر پدر و مادر لازم ا ست که قبل از بلوغ، علائم احتلام را برای فرزندان خویش بگویند و غسل و استنجاء را نیز یادشان بدهند.

اگر بچه، رفیق خوش اخلاق و خوبی پیدا کند از خوبی‌های او پیروی خواهد کرد و اگر رفیق بد و نامناسبی نصیبش گردد از بدی‌های آن سرمشق خواهد گرفت. چه بسیارند کودکان و جوانان پاک و بی‌گناهی که به‌وسیله‌ی دوستان فاسد به وادی‌های فساد کشیده شده‌اند و دنیا و آخرتشان تباه گشته است.

عیب‌جویی از مردم، یکی از عادت‌های زشت و مذموم است. مردم از اشخاصِ عیب‌جو تنفر دارند و از همنشینی با آنان گریزانند. عیب‌جویی باعث عقده و کینه می‌شود، دوستی‌ها را بر هم می‌زند و در بینشان دشمنی می‌اندازد. عیب‌جویی اگر در غیاب افراد انجام گیرد، غیبت نامیده می‌شود و اگر در حضورشان باشد، سرزنش می‌باشد.

بچه ذاتاً بدزبان نیست. او این صفت زشت را یا از پدر و مادر یاد می‌گیرد یا از برادر و خواهر و یا از دوستان و هم‌بازی‌ها یا از هم‌کلاسی‌ها. در این میان، پدر و مادر بیش‌تر از دیگران اثر دارند. پدر و مادر برای فرزندانشان بهترین و نخستین الگو و سرمشق می‌باشند. بچه‌ها اخلاق و آداب آن‌ها را به زودی فرا می‌گیرند و تقلید می‌کنند.

صفت غضب مانند صفات دیگر، از دوران کودکی مایه می‌گیرد. همه‌ی انسان‌ها از وجود این غریزه برخوردارند، ولی شدت و ضعف آن، به اوضاع و شرایط محیط تربیت و رفتار پدر و مادر و سایر معاشران کودک بستگی دارد. پدر و مادر با اعمال و رفتار خود می‌توانند این غریزه را به حال اعتدال پرورش دهند یا به افراط و تفریط بکشانند.

رفتار و گفتارت را اصلاح کن تا این قبیل حوادث تکرار نشود. شاید حسودی‌گری او در اثر عقده‌ی حقارت و خودکم‌بینی باشد. شاید در برادر و خواهرش امتیازی دیده و خیال کرده که بدان‌سبب تو او را بیش‌تر دوست داری. شاید خود را در مقابل برادر و خواهرش وجود بی‌ارزشی یافته است.

بهترین روشی که پدر و مادر در این مرحله می‌توانند انتخاب کنند، این است که عملاً جلوی بچه را بگیرند. اگر می‌خواهد به زور چیزی را از بچه دیگری بگیرد، نگذارند و اگر گرفت، از دستش بگیرند و به صاحبش برگردانند. چیزی را که می‌خواهند برندارد، در دسترسش قرار ندهند. برای جلوگیری از کودکان کم‌رشد، قفل و کلید از هر موعظه و مجازاتی مؤثرتر می‌باشد.

نهایت آرزوی هر پدر و مادری این است که فرزندان باادبی داشته باشد، اما این آرزو خودبه‌خود و بدون کوشش برآورده نمی‌شود و غالباً با پندواندرز و امر و نهی هم نمی‌توان فرزندان را مؤدب و دل‌خواه تربیت کرد. بهترین راه برای رسیدن به این هدف، تهیه‌ی الگو و سرمشق خوب برای کودکان است. پدر و مادر باید مؤدب باشند و به فرزندانشان درس عملی بدهند.

بچه‌ها باید با کار پدر و مادر و مقدار درآمدشان آشنا گردند. باید بدانند که از درآمد پدر و مادر است که کلیه‌ی مخارج خانواده تأمین می‌شود و راه دیگری جز آن وجود ندارد. بچه‌ها باید بفهمند که همه‌ی خرج خانواده باید از این پول تأمین شود و البته همه‌ی آن‌ها در یک‌رتبه نیست و بعضی بر سایرین تقدم دارد...

احترام به کودک، نه‌تنها پدر و مادر را در نظر فرزند کوچک نمی‌کند، بلکه روح شرافت و بزرگواری را در آنان پرورش می‌دهد. بچه از همان کودکی می‌فهمد که پدر و مادر، او را یک انسان می‌شناسند و برایش ارزش و شخصیت قائل هستند.

پدر و مادر عادل و با انصاف، با همه‌ی فرزندان یکسان رفتار می‌کنند و هیچ کدام را بر دیگری ترجیح نمی‌دهند. دختر و پسر، زشت و زیبا، بزرگ و کوچک، خوش استعداد و کم استعداد و سالم و معیوب، همه را فرزند خویش می‌دانند و در بینشان تفاوتی قائل نمی‌شوند.

روح تعاون و همکاری باید از زمان کودکی پی‌ریزی شود و پرورش یابد. خوش‌بختانه گرایش اجتماعی، از نهاد انسان مایه می‌گیرد و یکی از غرایز او به شمار می‌رود، لیکن باید آن را در مسیر صحیح قرار داد و از آن استفاده نمود.

جود و سخاوت گرچه مانند سایر صفات نیک ریشه‌ی فطری دارد، اما پرورش آن تا حدودی در اختیار پدر و مادر می‌باشد. درست است که هر کودکی آفرینش ویژه‌ای دارد، بعضی مزاج‌ها برای جود و بخشش آمادگی بیش‌تری دارند و بعضی برای بخل‌ورزی، ولی به هر حال، تربیت پدر و مادر بدون شک تأثیرات مهمی دارد.

لزوم وفای به عهد، ریشه‌ی فطری دارد و هر انسانی فطرتاً آن را درک می‌کند و تخلف از پیمان را یک کار زشت و قبیح می‌شمارد. هر کس که با دیگری عهد و پیمان بست، از او انتظار دارد که به عهد خویش عمل کند.

پدران و مادران وظیفه دارند که از همان زمان کودکی به فکر راست‌گویی فرزندان خویش باشند، از علل و عوامل دروغ‌گویی جلوگیری کنند و راست‌گویی را ـ که در سرشت آنان نهاده شده ـ پرورش دهند.