پایگاه اطلاع رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

بهترین سرمشق برای یک مسلمان در این موضوع، تاریخ پیغمبر اکرم(ص) است؛ زیرا آن حضرت در اذیت و استهزاء و گستاخی‌های قوم، صبر و تحمل را به نهایت رسانید. انواع صدمات و اهانت‌ها و بی‌ادبی‌ها که به آن بزرگوار می‌شد[3] او را به قدر سر مویی از راه و رویه‌ای که داشت منحرف نمی‌ساخت.

یکی از بزرگ‌ترین محیط‌ها، بلکه اولین محیطی که بشر در این دنیا آن را می‌بیند و آن را به منزله‌ مدرسه‌ ابتدایی یا اطاق اول زندگی او در عالم دنیا باید شمرد «خانه» است که مقدمه سعادت و زمینه نیکبختی و تعالی و ترقّی یا مایه بدبختی و انحطاط و فساد اخلاق، بیشتر از آنجا آغاز می‌شود. چگونگی تربیت خانوادگی و احساسات و صفات و اخلاق و اعمال اولیای خانواده، سایر افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

آراستن به معنای زینت دادن و تزئین کردن و همچنین به معنای منظم و مرتب بودن، هماهنگ بودن و آماده و مهیا بودن نیز گفته شده که کاملاً مرتبط با معنای اول است؛ زیرا تزئین کردن به نوعی با نظم و تقارن و نیز هماهنگی همراه است و نشان دهنده آماده و مهیا بودن برای مقصود مورد نظر (مثلاً ملاقات دوست) است. در مقابلِ آراستن که معمولاً با افزایش همراه است، پیراستن قرار می گیرد که ویژگی آن کاستن و زدودن شاخ و برگ است.

یکی از نکات بسیار مهمی که در مورد امر به معروف و نهی از منکر باید در نظر گرفته شود، موقعیت سنجی است. به عبارت دیگر باید فرد آمر و ناهی موقعیت مکانی، زمانی و شرایط روحی و جسمی فرد خطاکار را در نظر داشته باشد و متناسب با آن اقدام به امر به معروف و نهی از منکر نماید. بعضی از مکان ها و زمان ها می تواند در اثرگذاری این فریضه بسیار نقش ایفا کند.

بهره مندى از شفاعت و يافتن بهترين ميانجى، يعنى خاندان رسالت، آرزوى هر مؤمنى است. در سراى تنهايى، معتبرترين ميانجى، مايه آرامش است و تنها خداوند مى تواند چنين آرزويى را برآورده سازد. براى همين، شفاعتِ اهل بيت عليهم السلام را به عنوان روزىِ معنوى خود، از او درخواست مى كند و از او مى خواهد تا از شفاعت آن بزرگواران، بهره مند شود...

اگر مالک یک ده، کشاورزان ده، یا صاحب یک کارخانه، کارگران کارخانه و یا یک عالم روحانی و یک شخص متنفذ در محیط نفوذ خود، یا یک رئیس اداره، کارمندان اداره و یک افسر، نفراتی را که تحت سرپرستی او هستند و یا یک نفر رئیس دولت، بلکه بالاتر، یک نفر پادشاه تمام افراد کشوری را که بر آنها پادشاهی می‌کند امر به معروف و نهی از منکر نموده...

در مورد بعضی از منکرات که میان جامعه رایج می‌شود یا بعضی از فرایض و واجباتی که ترک آن متداول می‌گردد و همچنین نسبت به بعض اشخاص که باید امر به معروف و نهی از منکر شوند، جز با کمک و همکاری افراد و هم‌صدا شدن جمعیت بسیار، موفقیت حاصل نمی‌شود، لذا حضرت موسی(ع) وقتی مأمور به دعوت فرعون گردید از خدا درخواست نمود...

کسی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کند باید دارای صلاحیت اخلاقی و علمی باشد، یعنی حال تحمل و بردباری و صبر داشته باشد و به خوبی کاری که به آن امر می‌کند و زشتی آنچه از آن نهی می‌نماید عالم و دانا باشد، ولی مقصود این است که این وظیفه فقط در عهده‌ طبقه و جمعیت خاصّی مانند علما و روحانیون نیست...

امر کننده به معروف باید دانا به حلال و حرام باشد و از آنچه راجع به خود اوست فراغت یافته باشد، نصیحت کننده مردم باشد و با آنها مهربانی و مدارا نماید، با لطف و بیان خوش، آنان را دعوت کند. آگاه به تفاوت اخلاق مردم باشد تا با هر کسی مطابق اخلاق و عادات او رفتار کند.

مراقبت در ادای وظیفه امر به معروف هم مربوط به همین حس احترام از حق و پشتیبانی از حق گذاران است. اگر حاکم بر قلوب و نفوس مردم «حق» باشد، نسبت به امر به معروف و نهی از منکر توجه و اعتنا خواهند داشت. و اگر از حاکمیت و نفوذ آن در قلوب جامعه کاسته شود، به همان حدّ به شأن امر به معروف بی‌اعتنایی می‌شود.

گاهی افراد برای رسیدن به اهداف گناه آلودِ نامقدس با هزینه کم تر، از پنهان کاری بهره می گیرند تا فساد آشکار نشود؛ حتی دیگران را با این شیوه تحت تأثیر قرار می دهند و خود را در صف مؤمنان و شایستگان جای می دهند و امکان مبارزه و کنترل گناه را عملا منتفی می سازند.

امروز دین شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تكمیل نمودم و اسلام را به عنوان آئین (جاودان) شما پذیرفتم. این آیه رمز تداوم دین كامل را بیان فرموده است؛ زیرا پیش از آن، تمامِ احكام فردى و اجتماعى، بیان شده بود و حتّى فریضه حج، در همان سال، به وسیله رسول خدا صلى الله علیه و آله به انجام رسید.

حتی گاهی در گوشه و کنار، عناصر پلید و اشخاص کثیفی دیده می‌شوند که اگرچه خیلی فرومایه و حقیرند، ولی دشمنان اسلام همین‌ها را وسیله اجرای مقاصد خود قرار داده هر وقت بتوانند توسط آنان القای اختلاف می‌نمایند و برای نگاه‌داری این‌گونه اشخاص و انتشار کُتب ضالّه که به نام آنها منتشر می‌شود و یک نفر هم خریدار ندارد، در سال مبالغ زیاد صرف می‌نمایند.

البته ذکر تمام آیات قرآن کریم و اخبار و احادیث شریف که در موضوع امر به معروف و نهی از منکر و تنبیه غافل و تعلیم جاهل و دفاع از حق وارد شده است ما را از وضع اختصاری که در این رساله در نظر داریم خارج می‌نماید، ولی برای آنکه معلوم شود مسامحه و کوتاهی در انجام این وظیفه ما را از چه مصالح و فواید بزرگی محروم و به چه مصائب و مفاسدی مبتلا می‌سازد به ذکر بعض از آیات قناعت نموده...

همان‌طور که در نهادِ انسان میل به ترقّی و نیکوکاری و اعمال صالحه مانند پرستش خدا و راستی و وفا و شکر منعم و ترحّم و عدالت و اعانت فقرا و اجتناب از کارهای زشت و اعمال سیئه مانند: کفر نعمت و نادرستی و دروغ و بی‌وفایی و ستم و حق‌کشی آفریده شده، در وجود او قوه دیگری است که با آن خوبی را از بدی و صلاح را از فساد و خیر را از شر و حق را از باطل تمییز می‌دهد.

امر به معروف و نهی از منکر محیط را برای تربیت افراد صحیح و لایق، مساعد می‌کند و مادام که بشر به وجود افراد صالح محتاج است، به امر به معروف و نهی از منکر هم محتاج است. همچنین زمینه‌های فساد را از میان می‌برد و کانون‌های فحشا و منکرات را ریشه‌کن می‌سازد. پس انسان تا در این جهان طبیعت زندگی می‌کند هیچ‌گاه از امر به معروف و نهی از منکر بی‌نیاز نیست.

هر مسلمانی اهمیت امر به معروف و نهی از منکر را می‌داند و اگر به آیات کریمه قرآن مجید و اخبار و احادیث مرویه از پیغمبر اکرم و اوصیای بزرگوار آن حضرت ـ صلوات الله علیهم اجمعین ـ رجوع نماید، درجه ترغیب و تأکید خداوند متعال و اولیای اسلام را درباره این دو واجب بزرگ، می‌فهمد.

در فرهنگ اسلامی، همان طور که جان و مال و ناموس مردم محترم است و هیچ کس حق مزاحمت و تجاوز نسبت به این حقوق را ندارد، آبروی اجتماعی مردم نیز دارای احترام و اهمیت است و اسلام به هیچ فردی اجازه نمی دهد که آبروی اجتماعی فرد دیگری را مورد تعرض قرار دهد و با عیب جویی و بدگویی و یا حتی با بیان اعمال زشت وی، آبروی او را بریزد.

جهاد از ریشه جَهد، به معنی تلاش و کوشش کامل است. همان طور که از اسم جهاد پیداست، هر جهادی عادتاً همراه با کوشش فراوان و گاهاً طاقت فرساست. در جهاد فرهنگی نیز قضیه از همین قرار است. جهاد فرهنگی نیز با توجه به نوع آن، مشکلات خاص خود را دارد و تلاش و کوشش متناسب با خود را می طلبد.

من در صلحم با کسی که با شما صلح کرد، و در جنگم با کسی که با شما جنگید. این عبارت در ادعیه و زیارات اهل بیت علیهم السلام بسیار آمده است. عبارت سلم به معنای صلح و آشتی و حرب به معنای جنگ است. در این فقره محور صلح و جنگ وجود اهل بیت علیهم السلام است. یعنی صلح و سازش و سلامتی دارم با هرکس که با شما سر سازش و آشتی دارد و جنگ و ستیز دارم نسبت به هر کس که با شما سرناسازگاری و نبرد دارد.