پایگاه اطلاع رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

در اسلام، از فریضه‌ی امر به معروف و نهی از منکر، به عنوان ضامن اجرای قوانین و دستورهای شرع مقدّس یاد شده است. آیات و روایات بسیاری درباره‌ی اهمیت و آثار و برکات آن وجود دارد تا آن جا که گفته می شود که همه‌ی کارها حتّی پیکار در راه خدا، در مقایسه با این فریضه، همانند قطره ای آب در برابر دریایی پهناور است.

بعد به سراغ ثروتمندان و اعیان و اشراف می‌روند و درباره‌ی خمس با آن‌ها بحث می‌کنند و می‌گویند: شما برای خودتان زحمت کشیده‌اید، خون دل خورده‌اید، این همه پول به دست آورده‌اید، حال، چرا آن را به گروه دیگری بدهید تا آن‌ها برای خودشان و اطرافیان‌شان باغ و راغ و مسکن و مرکب تهیّه کنند، شما برای چه این کار را می‌کنید؟

در عظمت و بزرگی عبادت نماز، همین بس که خداوند حکیم به رسول گرامی‌اش(ص) در مرحله‌ی عمل اوّلین دستوری که می‌دهد دستور «نماز» است که در آیه‌ی مورد بحث سوره‌ی اسراء می‌فرماید که نماز را برپا دارد و با این بیان نشان داده که برپا نگه دارنده‌ی دین، نماز است...

امام صادق(ع) می‌فرماید: هر چه می‌خواهید درس بخوانید و یاد بگیرید، ولی بدانید این علم و فقه شما پیش خدا ارزشی ندارد تا زمانی که عامل به علم خود باشید، زاهد باشید، با ورع باشید، دنیادار نباشید؛ زیرا علمای واقعی کسانی هستند که همّتشان بر این است که دستور شرع مقدّس را رعایت کنند...

این حرف خلاف عقل است زیرا گفتیم که بر اساس منطق، اگر دین بخواهد بماند پاسدار و متخصص و فقیه می‌خواهد و برای بقای فقها حوزه‌های علمیه مورد نیاز است و حوزه‌های علمیه با این گستردگی مخارج و هزینه‌های فراوانی دارد که منبع مالی آن منحصراً سهم امام است.

سهم سادات را به سیّدی که مستحق و نیازمند است می‌دهیم برای تأمین نیازهای زندگی شخصی خودش، اعم از مسکن و خوراک و پوشاک و مَرکب، مناسب با شأن اجتماعی‌اش. اما سهم امام برای تأمین زندگی شخصی نیست.

با این وسوسه‌ها آدمی را در عمر عبادت و بهره‌برداری از فرصت عزیز و زودگذر، سست و بی‌حال می‌سازد و از آن طرف، زرق و برق حُطام دنیایی و اجسام خوش آب و رنگ سوغاتی را مقابل چشم حضرت «خیرالحاجّ» می‌آورد و دلش را می‌رباید.

هیچ فرقی با هم ندارند. تنها فرق‌شان این است که غیر سیّد باید از صندوق زکات ببرد و سیّد از صندوق خمس ببرد. بنابراین، نه تنها هیچ امتیازی در بین نیست بلکه اگر تحقیق کنیم می‌بینیم سیّد محروم‌تر هم هست و کم‌تر از غیر سیّد می‌برد...

از ما خواسته‌اند ببینیم و بدانیم امّا افسوس که ما با خود چنان کرده‌ایم که اکنون نه می‌بینیم و نه می‌دانیم ولی راه باز است و برنامه‌ی سیر و حرکت در دست؛ تا مدّت مهلت سپری نشده است بکوشیم و از «خدا» و «ولیّ زمان» مدد بخواهیم.

ابن السّبيل، یعنی کسی که در وطنش غنی است و نیازمند نیست؛ ولی حالا که به سفر رفته، در بین راه پولش را گم کرده یا از او دزدیده‌اند یا تمام شده و در خارج وطن نیازمند و فقیر شده است. به او ابن السّبيل می‌گویند؛ یعنی «پسر راه» است؛ گویی که هیچ اتکایی به جایی ندارد و تنها به سبب راه شناخته می‌شود.

«صحّت عمل» غیر «مقبولیّت عمل» است ممکن است انسان نمازی بخواند که از حیث اجزاء و شرایط فقهی در حدّ تمام و کمال است و صحیح است امّا از حیث جهات باطنی (از نبودن حضور قلب و اخلاص و آلودگی به رذایل خلقی) در پیش خدا نامقبول است و مُقَرّب او در پیشگاه خدا نمی‌باشد.

آیه‌ی چهل و یکم سوره‌ی مبارکه انفال شش مورد را به عنوان مصرف خمس تعیین کرده، یعنی این ۲۰ تومان از صد تومان فرضی که خمس اضافه‌ی مال است باید شش قسمت شود؛ یک سهم مال خدا، یک سهم مال رسول خدا(ص)، یک سهم مال ذی القربی، یک سهم مال یتیمان، یک سهم مال مساکین و یک سهم برای ابن السَبیل.

اگر احکام دینی ما تنها متّکی به قرآن باشد، در مقام عمل متحیّر و سرگردانیم. هیچ کاری نمی‌توانیم انجام بدهیم. نمی‌توانیم عبادت کنیم. مثلاً، عبادت حجّ صدها حکم دارد. از وقتی که به میقات می‌روید و محرم می‌شوید تا وقتی که تمام می‌شود احکام فراوانی دارد.

«نماز» حرکت به سوی خدا و «صبر» مقاومت در مقابل مشکلات راه و کوشش برای رفع موانع از سر راه است. اخلاق رذیله از حرص و کبر و بخل و حسد، تمایلات بی‌قید و بند نفسانی از حبّ مال و مقام و آوازه و شهرت از موانع بسیار بزرگ سر راه نماز و حرکت به سوی خداست.

خدا حرف آن زنی را که نزد تو آمد و از شوهرش شکایت کرد شنید (بعد بیان حکم می‌کند و می‌فرماید:) اگر مردی زنش ظهار کند، با گفتن این حرف، زن او مادرش محسوب نمی‌شود و این حرف زشت و ناپسندی است و کیفر دارد و زوجیّت به این سادگی از میان نمی‌رود.

«صبر» به معنای سکون و انزوا و گوشه‌گیری و توقّف و رکود نیست؛ صبر در واقع حرکت توأم با تحمّل سختی‌ها و دشواری‌هاست، زیرا عالم، عالم حرکت است نه عالم توقّف و سکون.

ما معتقدیم که خمس یک تکلیف مهمّ دینی همگانی است. هر مسلمانی در هر زمانی، هر کاری که دارد باید از درآمد آن کارش خمس بدهد و لذا خمس در ردیف سایر فروع دینی ماست. در ردیف نماز و روزه و حج و جهاد و زکات است.

ادای خمس جنگ با نفس امّاره است. نفس امّاره می‌گوید: انفاق نکن، مال خودت است. زحمت کشیدی، رنج بردی، خون دل خوردی تا این مال را تهیّه کردی. اینجاست که باید به جهاد اکبر رفت؛ پا روی هوای نفس نهاد و نفس را زیر پا انداخت و رو به خدا رفت.

سرّ این که روز و شب به ما دستور نماز داده‌اند و ادعیه و اذکار فراوان در فواصل اوقات و حالات مختلف برای ما مقرّر فرموده‌اند، همین است که خواسته‌اند رابطه‌ی روحی بین ما و خدا که آفریننده‌ی حیات است و مُعطِی کلّ کمال برقرار سازند.