پایگاه اطلاع رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

اگر دفع منكر به وقوع ضررى بر فاعل منجر شود ‌مانند شكستن كاسه یا چاقوى او به طورى كه از لوازم دفع منكر باشد، بعید نیست ضامن نباشد. ولى اگر ضررى از ناحیه مرتكب گناه، بر آمر و ناهى برسد (هم) ضامن و (هم) معصیت كار است.

با بررسی آیات قرآن خواهیم یافت که اسلام با صراحت دستور می‌دهد که اگر در محیطى به خاطر عواملى نتوانستید آنچه وظیفه دارید انجام دهید، به محیط و منطقه امن دیگرى هجرت نمائید.

در دوران جاهلیت یک زندگی طبقاتی بر آن جامعه حکومت می ‌کرد. آنها که اشراف و اعیان بودند، خودشان را صاحب و مستحق همه چیز می ‌دانستند و آن‌ هایی که هیچ چیز نداشتند مستحق چیزی نمی شدند. اشراف خود را محبوب و عزیز خدا می دانستند...

خداوند متعال در آیات متعدّدی از قرآن کریم به تهدید و توبیخ منافقین پرداخته است. امّا با وجود این همه نصیحت و تهدیدی که بود، باز منافقین برای محقّق ساختن خواسته های شیطانی خود، مرکز نفاقی را در قالب مسجدی (که به مسجد ضرار شهرت پیدا کرد) در شهر مدینه بنا کردند.

انکار عملی، مرتبه دیگری از امر به معروف و نهی از منکر است که اگر امر به معروف و نهی از منکر به‌ صورت تذکر و برخورد لفظی اثر نکرد و سخن نرم، ملاطفت و موعظه اثر نبخشید، یا سبب جرئت و گستاخی بیشترِ گناهکار گردید، باید با چنین شخصی با تندی برخورد کرد و با اعتراض شدید مانع عصیان او شد.

براى نفوذ در قلوب مردم (هر چند افراد گمراه و بسیار آلوده باشند) نخستین دستور قرآن برخورد ملایم و توأم با مهر و عواطف انسانى است، و توسل به خشونت مربوط به مراحل بعد است كه برخوردهاى دوستانه اثر نگذارد.

یکی از بارزترین مولفه های مجاهد در عرصه فرهنگی، حضور در بین مردم است. خداوند در مورد انبیاء و رسولان می فرماید: «كَما أَرْسَلْنا فِیكُمْ رَسُولًا مِنْكُم‏»، همان گونه (كه براى هدایت شما) رسولى در میان شما از نوع خودتان فرستادیم...

گاهی امر و نهی به صورت غیرصریح و در لفافه و کنایه‌گویی اثر بخش است، مثل زمانی که شخص، تجاهر و تظاهر به گناه ندارد و گاهی باید با زبان صریح و روشن امر و نهی نمود.

گاهی روش های مثبت و بروز دادن مهربانی در مقابل شخص گنهکار، موجب راهنمایی و موعظه او شده و فرد متوجّه بدی رفتار خود می گردد، در این صورت باید به این شیوه بسنده کرد و با مهربانی و مدارا فرد خطاکار را نسبت به اشتباهش متنبّه ساخت...

زمانی که پذیرفتیم حاکم و امام، خلیفه خدا روی زمین می باشد، باید بپذیریم انتخاب خلیفه خدا فقط به واسطه خود خدا امکان‌پذیر است و معقول نیست دیگران برای او جانشین تعیین کنند. به عبارت دیگر انتخاب خلیفه از طریق بیعت، اجماع اهل حَلّ و عقد و تعیین شورای شش نفره، باطل خواهد بود و مشروعیت نخواهد داشت.

ناخرسندی قلبی خود را نسبت به گناه یا ترک معروف اظهار بنماییم تا فرد متأثّر شود و آن را تکرار ننماید وگرنه صِرف ناراحتی قلبی بدون اظهار آن کفایت نمی کند. بنا بر این باید نارضایتی قلبی را با نگاه، اشاره، چهره گرفته و... اظهار کنیم تا شخص متنبّه و از گناه روی گردان شود.

با انتفای شرایط امر به معروف و نهی از منکر، آیا تنها وجوب و الزام برداشته می شود و امر و نهی هم چنان راجح باقی می ماند یا این که افزون بر وجوب، اصل رجحان نیز برداشته می شود؟

همه گناهان ممكن است مورد عفو و بخشش واقع شوند، ولى شرك، به هیچ وجه بخشوده نمى ‏شود، مگر این كه از آن دست بردارند و توبه كنند و موحّد شوند. اما حكمت این كه خداوند شرك را نمى‏ آمرزد، این است كه عالم خلقت سراپایش رحمت خدا است، اساسش عبودیت خلق و ربوبیت خداى متعال است...

بهترین، کامل ترین و اثرگذارترین امر به معروف و نهی از منکر، آن است که آمر به معروف و ناهی از منکر خود به معروف عمل کرده و منکر را ترک نماید. پُر واضح است که وقتی کسی خود نسبت به انجام معروف و ترک منکر توجّه داشته باشد، حرف او تأثیر بیشتر بر مخاطب می گذارد...

در مسئله تبری،  محوری ترین و اصلی ترین بحث، مسئله ولایت، امامت و رهبری جامعه است که در آیات  به مصادیق و نمونه های آن و چگونگی انحراف مردم از این مسیر اشاره شده است.

تمییز معصیت نقشی در تمییز عاصی ندارد؛ یعنی اگر مشخص شد فلان شخص عاصی است، در این صورت امر به معروف و نهی از منکر واجب است، گرچه نوع گناه وی معلوم نباشد.

شجره ملعونه یكى از اقوام ملعونه در كلام خدا هستند كه صفات شجره را دارند، یعنى از یك ریشه منشعب شده و نشو و نما نموده و شاخه ‏هایى شده‏ اند، و مانند درخت، بقایى یافته اند و میوه ‏اى داده ‏اند[2]، خداوند با این تمثیل قرآنی، نفرت خود را نسبت به آن بیان می کند.

 بدون شك براى تحقق جامعه ایده آل و رسیدن به برنامه ای جامع و گسترده بايد از حلقه هاى كوچك تر و فشرده تر شروع كرد و چنان چه رسول خدا(ص) مامور شد نخستين دعوت خود را از بستگانش شروع كند

یکی دیگر از ویژگی هایی منفافقین، افساد روی زمین است. فساد در لغت به معنای خارج شدن از حد اعتدال است، که نقطه مقابل آن صلاح می باشد.

یکی دیگر از روش های انتقال پیام در سیره انبیاء و رسولان، به صورت شفاهی یا چهره به چهره است. آنان با انتقال مفاهیم در قالب ‌های رو در رو، به صورت فردی و گروهی به انتقال شفاهی پیام ها و آموزه های الهی می ‌پرداختند و برای رسیدن به فهم مشترک، به فرد فرد انسان‌ ها بها می ‌دادند و برای همه ایشان ارزش قائل بودند.