شرح زیارت جامعه کبیره

مسأله‌ی خلافت پيامبراكرم(ص) مسأله‌ی انتصابی است و بايد شخص خليفه را خدا معیّن و منصوب بفرمايد، حتّی خود پيامبر(ص) هم مجاز به تعيين نيست، بلكه او شخص منصوب از جانب خدا را معرّفی می‌كند؛ و لذا او معرّفی كرده و گفته است خليفه‌ی پس از من شخص علیّ‌بن ‌ابی‌طالب(ع) و پس از او يازده فرزندش يكی پس از ديگری متصدّی منصب خلافت خواهند بود.

به ما هم گفته‌اند، درباره‌ی بعضی مطالب كه جنبه‌ی سرّی دارد كنجكاوی نكنيد كه به جايی نمی‌رسيد و احياناً ممكن است دچار وسوسه‌های شيطانی بشويد؛ مثلاً راجع به مسأله‌ی قضا و قدر خيلی كاوش نكنيد. اين كه شيطان برای چه خلق شده و چرا راه وسوسه‌ی آدميان به روی او باز شده و چرا وقتی به حضرت آدم گفتند از ميوه‌ی آن درخت نخور، او خورد و گرفتاری‌ها پيش آمد و...

امّا ما نمی‌دانیم كدام قسمت از آيات دارای اين اثر است. اين رمز و راز و سرّ آيات قرآن در دست امام زمان(ع) است. آن‌حضرت در عين اين كه ميان مردم است، مردم او را نمی‌بينند. يكی از راه‌هايی كه امام(ع) خود را از نظر ديگران پنهان نگه می‌دارد و از شرّ دشمنان مصون می‌ماند، همين راه است.

آن‌ها به سراغ ديگران رفته‌اند و درِ خانه‌ی علی و اولاد علی(ع) را گم كرده‌اند. درِ خانه‌ی ابوحنيفه و مالک انس و احمدحنبل و شافعی رفته‌اند. آن‌ها حرف‌هايی زده‌اند و بيچاره‌ها را از حقايق آسمانی قرآن محروم كرده‌اند. ولی ما می‌گوییم: قرآن كتاب شريعت ماست و حَمَله‌ی آن كسانی هستند كه فرستنده و آورنده‌ی آن آن‌ها را مشخّص و معیّن کرده است و و هر كسی نمی‌تواند بگويد من قرآن را می‌دانم و احكامی را كه در آن هست می‌شناسم...

گفتم: آيا تو حقّ و باطل را از هم تشخيص می‌دهی؟ گفت: بله. گفتم: كسی كه خود مشخِّص بین حقّ و باطل است، به دیگری چه نیازی دارد که از او سؤال كند؟ گفت: شما عراقی‌ها خيلی كم‌طاقت و پرحرفيد، تو چه كار داری؛ ابوجعفر كجاست؟ مرا به او راهنمايی كن. در همين حال، حضرت امام باقر(ع) با جمعی از اصحاب وارد مسجد شدند و در جانبی از مسجد نشستند.

اهل كوفه شيعه بودند، دوستدار خاندان علی(ع) بودند؛ ولی بدبخت‌ها آماده‌ی دفاع از حجّت زمان نبودند، بلکه با دست خودشان امامشان را قطعه‌قطعه‌ کردند؛ همان‌ها که مانند ما (بِاَبی اَنْتَ وَ اُمّی) هم می‌گفتند و روز دوازدهم محرّم در کوفه مردانشان بر سر و سینه‌ی خود می‌زدند و زنانشان موهای سرشان را می‌كندند؛ يعنی، دوستدار خاندان علی(ع) بودند، امّا آماده‌ی دفاع از آن‌ها نبودند.

سلام بر آن‌ها که حجّت و برهان و دلیل مبعوث از جانب خدا هستند و قاطع عذرند؛ یعنی، خدا خواسته است راه عذر را بر بندگان ببندد تا كسی نگويد: من خبر نداشتم كه دين و شريعتی در عالم هست و همچنين راهی برای به دست آوردن دين و شريعت نداشتم تا عمل كنم. آری، برای این‌که راه اين عذر بسته شود، خداوند حكيم لطف كرده و راهنمايان معصوم از جانب خود برانگيخته است تا دين و شريعت خدا را به مردم برسانند...

منظور اين است كه پيامبران(ع) در رديف دنياداران نيستند كه وقتی مردند، اموال فراوان از خود باقی بگذارند؛ آن‌ها مردان خدا هستند و همّی جز ارشاد و هدايت بندگان خدا به سوی خدا ندارند و قهراً آثاری هم كه از آن‌ها در عالم می‌ماند، همان معارف و تعليمات آسمانی آن‌ها خواهد بود و اين چه ربطی دارد به اين كه اگر یک خانه‌ی مسكونی و یک قطعه گليم و چند عدد كاسه و كوزه داشته باشند...

دعای كميل و دعای عرفه از مصاديق دعوت حُسنا هستند؛ البتّه، برای كسانی كه اهلش باشند و بتوانند در دريای معارف اين بيانات نورانی غوطه‌ور گردند؛ وگرنه من فقط الفاظی می‌خوانم و قطره‌ای هم از آن دريا نمی‌چشم. آن كه اهلش باشد و بفهمد، می‌فهمد كه به راستی، دعای عرفه دعوت حُسناست...

ما خيلی هنر داشته باشيم، ادای واجبات و ترک محرّمات می‌کنیم و يا تحصيل فضايل می‌کنیم و نفسمان را از رذايل تطهير می‌کنیم. امّا عالم خيال خود را نمی‌توانیم تحت مراقبت درآوريم و از هرزه گردی باز بداريم. علی‌الدّوام، افكار پريشان و تخيّلات گوناگون و احياناً شرم‌آور در گذرگاه خيال ما در حال تردّد و رفت و آمدند و چه بسا خود انسان ناراحت می‌شود كه چرا چنين خواطری از ذهنم می‌گذرد.

گاهی انسان از یک منطقه‌ی بلا كنار می‌رود تا بلا دامنش را نگيرد و گاهی در همان منطقه می‌ماند، ولی چنان قوی است كه آن بلا نمی‌تواند به دامن او برسد. مثلاً در منطقه‌ای بیماری واگيردار می‌آيد. بعضی از آن منطقه كنار می‌روند تا به آن بيماری مبتلا نشوند و بعضی كنار نمی‌روند، امّا واکسن ضدّ آن بیماری به خود تزريق می‌كنند و مصونیّت می‌يابند و مبتلايان را هم نجات می‌دهند

ما خدای خود را بسيار شاكريم كه ما را در مسير حبّ و ولای علی(ع) قرار داده است. حال، اگر خود را آلوده و مقهور شهوات نفس خود می‌بینیم و زمين خورده‌ی نفس امّاره‌ایم، از اين جهت خوشحاليم كه در راهی كه به سوی علی(ع) می‌رود زمين خورده‌ايم و اميدواريم که از برکات حبّ او برخیزیم و مجدّداً به راه بيفتيم.

به هر حال، هدايت ما به سوی امام است. امام، هم هادی هم هدف است. می‌خواهد ما را حركت بدهد و به خودش برساند كه وجه الله و باب الله است. پس بكوشيم تا خود را به امام برسانيم و جمال او را كه جمال خداست ببينيم. امّا توفيق اين ديدن نصيب هر كسی نمی‌شود. آن‌ها كه با خود امام(ع) معاصر بودند او را نديدند.

افق اين حرف خيلی بالاتر از افق افكار شماهاست. بگو از كه شنيده‌ای؟ گفت: راست مطلب اين كه، خدمت حضرت ابومحمّد، حسن‌بن‌ علی عسگری(ع) شرفياب بودم. آن‌حضرت تعليمم كرد كه از شما بپرسم. تا فهميد اين حرف از آنِ کیست، گفت: آری، اين نور از آن خانه درخشيده است. فوراً برخاست و تمام نوشته‌هايش را كه در اين زمينه داشت آورد و آن‌ها را آتش زد و سوزاند.

ما در اين زيارت (جامعه) اعتراف می‌کنیم كه اهل‌بيت نبوّت(ع) کهف‌الوری يعنی پناهگاه و مأمن برای جمله‌ی عالمیانند. چون کلمه‌ی «وری» در لغت به معنای مطلق خلق است، يعنی تمام مخلوقات، اعمّ از زمينی و آسمانی، بر اساس نظم الهی، در پرتو نور آل محمّد(ع) به كمالات مخصوص خود در عالم هستی نايل می‌شوند...

کَهْف به معنای غار است و وَرَی به معنای مخلوقات. غار يعنی پناهگاه. در دامنه‌ی كوه‌ها شكاف‌هايی پيدا می‌شود كه برای كسانی كه در بيابان‌ها گير می‌كنند مأمن، يعنی محلّ امن و امان و مصونيّت، است و همچنين برای كسانی كه در زمان‌های گذشته اهل رياضت بودند و از اجتماع كناره‌گيری می‌كردند و می‌خواستند تهذيب نفس كنند و خودشان را از آلودگی‌ها دور نگه دارند، محلّ مناسبی بوده است.

حال، ما در اين زيارت، اهل بيت نبوّت(ع) را به عنوان "ابواب الايمان" می‌ستاييم و آن‌ها را درهای ورود به خانه‌ی ايمان می‌شناسيم و بديهی است كه انسان اوّل بايد به عظمت و شرافت و جلالت خانه‌ای پی ببرد و آنگاه دنبال در ورودی آن خانه بگردد. در آن صورت است كه عظمت و شرافت آن در را هم می‌شناسد و با اشتياق تمام به سوی او می‌رود.

پس اسلامی داريم كه پايين‌تر از ايمان است و اسلامی داريم كه بالاترين مرتبه‌ی ایمان است. در ميان مردم، گروهی دارای درجه‌ی نازل از اسلام هستند؛ يعنی تنها به زبان اظهار اسلام می‌كنند و شهادتين می‌گويند امّا قلباً باور ندارند. اين گروه همان گروه منافقند كه خوفاً یا طمعاً متظاهر به اسلام بوده‌اند و هستند.

اين همان روح استكبار است كه مانع خضوع در مقابل حقّ است. با این‌که قلباً باور كرده، تن زير بارش نمی‌دهد. پس، تنها باور قلبی بدون اقرار زبانی ايمان نيست. حالا اگر كسی باور قلبی دارد، اقرار زبانی هم دارد، امّا عملاً خاضع و تسليم نيست، او هم ايمان ندارد. تحقّق ايمان بسته به تحقّق هر سه بُعد است؛ بُعد قلبی و زبانی و عملی و لذا كفر ابليس از جهت فقدان بُعد عملی است.

امام تبسّمی كردند و فرمودند: گويا شما در اين شهر غريب هستی و تازه به اينجا آمده‌ای. غربت و رنج سفر آدمی را ناراحت می‌كند؛ اگر مشكلی داری، چون ما اهل اين شهر هستيم، می‌توانيم مشكل شما را حلّ كنيم. محلّ پذيرايی از اشخاص غريب و تازه وارد داريم. هر چند روزی که در اين شهر هستی، می‌توانی در منزل ما بمانی و با احترام پذيرايی شوی.