شرح مناجات شعبانیه

كسى كه خدا را دوست دارد آن‌چه را كه منسوب به خداست نیز مانند كعبه (بیت الله الحرام) و سایر مساجد را دوست مى‌دارد و وقتى كه وارد آن‌ها مى‌شود دو ركعت نماز تحیّت مى‌خواند و از تماشاى خانه محبوبش لذّت مى‌برد.

محبّت داراى مراتب مختلفى است. یك مرتبه‌ی آن لازمه‌ی ایمان است، یعنى امكان ندارد كه انسان به خدا ایمان داشته ولى هیچ گونه محبّتى به او نداشته باشد. چنان‌كه لازمه‌ی ایمان انجام عمل صالح است، چرا كه عمل مقوله‌اى غیر از ایمان است.

لطفى كه خدا در وجود پدر و مادر قرار داده ابزارى براى شناخت خدا و توجّه به او است و این محبّت را به عنوان یك رشحه از دریاى بى‌كران محبّت خویش در دل آنان قرار داده است كه اگر تمام محبّت انسان‌ها و موجودات از آغاز خلقت را جمع كنند به اندازه‌ی قطره‌اى از دریاى محبّت الاهى نسبت به آدمیان نیست.

اولین صفت همراهان خوب، جدّیت و سرعت و سبقت است یعنى كسانى كه تنبلى و كسالت و بى‌تفاوتى را كنار گذارده و تصمیم قطعى بر پیمودن راه با تمام توان دارند. و امّا صفت دوم آنان این است كه همواره دربِ خانه‌ی خدا را مى‌زنند.

اگر خداوند كسى را هدایت كند، او راه را پیدا نموده و به مقصد مى‌رسد و ابهامى براى او پیش نخواهد آمد، ولى اگر هدایت خدا در كار نباشد، انسان هر قدر هم كه تلاش نماید راه صحیح را پیدا نمى‌كند و به كج‌راهه‌ها و بیراهه‌ها گرفتار مى‌شود.

رابطه‌ی خدا با مخلوقات هر قدر كه عالى و شریف باشند، رابطه عزّت و ذلّت است. چرا كه خدا همه چیز را دارد و مخلوق از خودش هیچ چیز ندارد. عزیزترین و شریف‌ترین مخلوق خدا از خود چیزى ندارد و هرچه دارد از خدا گرفته است.

خداوندا، مرا از كسانى قرار بده كه او را ندا كردى و او تو را اجابت نمود، و تو او را ملاحظه كردى و او در پیشگاه جلال تو مدهوش گردید، پس مخفیانه با او مناجات كردى و او براى تو آشكارا عمل كرد.

اسماى الاهى تنها یك مفهوم ذهنى نیست كه ما در ذهن خود مى‌آوریم، چرا كه كافر نیز همان مفهوم را در ذهن آورده و وجود خارجى آن را انكار مى‌كند ولى ما وجود خارجى آن را اثبات مى‌نماییم.

بردگان كه فقط از ترس عقوبت و كیفر عبادت مى‌كنند، یعنى خدا را واجب الاطاعة مى‌دانند ولى انگیزه‌ی آن‌ها مصون بودن از كیفر و جهنم است و بر فرض اگر این‌ها مى‌دانستند جهنمى در كار نیست دست از عبادت بر مى‌داشتند. عبادت این‌گونه افراد را عبادة العبید مى‌گویند.

ولایت خدا چیست؟ و كسانى كه در میان اهل ولایت قرار مى‌گیرند چه ویژگى دارند؟ و همچنان كه در این فراز از مناجات به آن اشاره شد چه كسانى هستند كه امید زیادتى محبّت دارند؟ و چه رابطه‌اى بین ولایت و محبّت الاهى وجود دارد؟

برخى گمان مى‌كنند محبّت ورزیدن به خداوند نادرست است و باید به رحمت یا ثواب یا بهشت و یا حداكثر به دوستان خدا محبّت ورزید و چون محبّت به چیزى دیدنى و قابل لذت و اُنس تعلق مى‌گیرد، محبّت به خداوند بى‌معنى است...

محبّت بین انسان و خداوند بالاترین و بهترین مراتب جاذبه و كشش است چرا كه خداوند داراى بالاترین مراتب درك و شعور است و این كشش، آگاهانه و برخاسته از شعور و دوسویه است حتّى اگر در آغاز یك‌طرفه باشد سرانجام به طرفین منتهى مى‌گردد.

اگر نمى‌دانیم كجا باید برویم و چه هدفى را تعقیب كنیم و خداوند باید ما را هدایت كند. هم نیرو و هم هدایت باید از طرف خدا باشد، و ما در این ماجرا چه‌كاره هستیم؟ این مسأله از دیرباز براى مردم و به خصوص متدیّنین مطرح بوده است.

خداوندا، حالا كه این‌قدر به لطف تو دل بسته‌ام و امیدوار شده‌ام و نسبت به تحقق آمال و آرزوهایم حسن ظنّ به تو دارم، حال چگونه مرا از خانه‌ات محروم و دست خالى برمى‌گردانى؟

كسى كه عذر مى‌خواهد، گاهى فكر مى‌كند عذرخواهى یك كمال است و لذا براى آن‌كه باادب باشد از كار بد خود عذرخواهى مى‌كند، دیگر انتظار ندارد كه طرف مقابل عذر او را بپذیرد یا نپذیرد و فقط انجام وظیفه‌ی اخلاقى براى او اهمیّت دارد و نه هیچ چیز دیگر.

اگر گناهكار آمرزیده شود خلاف حكمت است و در این صورت گناهكار با اهل طاعت فرقی نمى‌كند. جواب آن این است كه این گناهكار با تذلّل و فروتنى اقرار به گناه كرده است و با گناهكاران دیگر فرق مى‌كند.

عالم محبّت، زبان خاصى دارد. شاعران عارفى چون مرحوم شیخ محمدحسین اصفهانى (معروف به كمپانى) و حضرت امام خمینى(رحمه الله) و علامه طباطبایى(قدس سره) كه غزلهایى با مضامین خاصّى گفته‌اند از زبان محبت استفاده كرده‌اند و همین مضامین در دعاها و مناجات‌هایى از قبیل مناجات ابوحمزه وجود دارد...

اى خدا، من از دشمنى سرسخت و نیرومند فرار كردم و اگر فرار نكرده بودم دشمن بر من غالب مى‌شد و سعادت من از بین مى‌رفت». پیوسته در معرض دشمنان خطرناكى هستیم كه ما را رها نمى‌كنند و مى‌خواهند ما را از خدا دور كنند.

انسان چه بخواهد و چه نخواهد خدا حرف او را مى‌شنود، ولى آن‌چه مطلوب اوست، گوش دادن و عنایت است و اجابت درخواست‌هاى او از طرف خداوند در مرحله‌ی بعد قرار دارد، هم‌چنان كه در برخى از مناجات‌ها اصلاً درخواستى وجود ندارد.

این مناجات مانند دعایى كه در ماه شعبان هر روز هنگام زوال تلاوت مى‌شود، با صلوات شروع شده و در خلال آن چند مرتبه تكرار مى‌گردد. در بسیارى از دعاهاى صحیفه سجادیّه(ع) (با این‌كه حضرت سجّاد(ع) خود از آل محمد(ص) است) صلوات بر پیامبر اكرم(ص) و اهل‌بیت آن حضرت تكرار مى‌گردد.