فروغ ولایت در دعای ندبه

پس مسلمان در هر پايه‌اى كه باشد و هر برنامه‌اى را كه انجام مى‌دهد، نمى‌تواند آنجا را نقطه‌ی وصول به مقصد و نيل به اهداف اسلامى شناخته و منتهى اليه مسير خود بداند. بايد سير خود را ادامه دهد و مراحل و منازل بيشتر را طى كند و همواره در سير و حركت باشد و با همين تكرار فرايض دينى و دعا و پرستش خدا، از درجه‌اى به درجه بالاتر صعود كند.

مخاطب قراردادن غايب، در مقام اظهار علاقه و تألّم از هجر و فراق، و اين‌گونه امور، يك امر عرفى و ذوقى است كه غرض خطاب حقيقى نيست؛ بلكه به داعى اظهار اندوه و تأسف اين‌گونه خطابات مى‌شود. بنابراين دعاى ندبه به حساب ايراد كننده هم كفر و شرك نخواهد بود؛ زيرا خطاب به داعى ديگر، يا معنی ديگر، استعمال مى‌شود.

ایراد ديگر اين است كه: دعاى ندبه با عقل مخالف است؛ زيرا اين دعا را در هزار مكان و مسجد و خانه مى‌خوانند. آيا امام زمان(ع) همه جا حاضر و شنوا و لامكان است، و حاضر في كل مكان است مانند خدا؟ البته خير؛ زيرا امام صفات خدا را ندارد...

آيا اگر ايراد كننده در همين دعاى ندبه دقت مى‌كرد، جايى براى ايرادى كه كرده مى‌ديد؟ و آيا مع ذلك احتمال منافات مى‌داد؟ انصافاً اين حقيقت از دعا كه استشهاد به قرآن است نكته علمى و جالبى را متضمن است و لطف تعبيرات آيات را نشان مى‌دهد، و اين معنی را مى‌پروراند كه اجر رسالت، مودّت عترت است و سودش براى خود مردم است و مانند اجرها و مزدهايى كه سودش را مزد گيرنده مى‌برد نيست.

خدا فرموده: به مشركين بگو مرا به خير شما اميد نيست، شرّ مرسانيد؛ يعنى به ايشان بگو: از شما چيزى نمى‌خواهم تا خيال كنيد ادعاى من براى دنياطلبى است، بلكه خويشى مرا با خودتان مراعات كنيد؛ زيرا رسول خدا با مشركين قريش فاميل بود. پس در اين آيه مى‌خواهد بفرمايد، مودّت و خويشى مرا مراعات كنيد و مرا آزار و انكار نكنيد.

اميدواريم با اين مقدار مختصر در بيان اين حقيقت، اذهان كسانى كه پرسش از علم پيغمبر و امام مى‌نمايند، روشن شود و ضمناً يادآور مى‌شويم كه بيش از اينها، جز براى افراد نادر و ممتاز، بحث از امثالاين موضوعات، ضرورتى ندارد و به طور اجمال هم كه انسان معتقد باشد ـ هرچند تفصيل آن را نداند يا نتواند ـ كفايت مى‌كند.

علم غير عادى كه ازطريق الهام و تحديث ملائكه و وحى و جفر و جامعه و ساير طرقى كه در اختيار دارند، حاصل مى‌شود كه با اين علم كارهاى دنيا و امور متعارف را اداره نمى‌كردند، مگر استثنائاً و بر سبيل اعجاز، و در مورد امور غيبى، آنچه كه منفى است علم عادى است و علم خداوند اين دوگانگى را ندارد و نسبت به همه‌ی معلومات بر يك منوال است و به طور اطلاق ثابت است.

مراد از علم غيب مختص به ذات الوهيت، علم غيب ذاتى است كه عين ذات او و قديم است و به افاضه و اعطاى كسى نيست و در عرض آن علمى و عالمى فرض نمى‌شود و مراد از علم پيغمبر و امام (چه علم حضورى و چه علم حصولى اشائى باشد) آن علمى است كه به طريق الهام يا وسايل ديگر، از جانب خدا به آنها اعطا شده است كه فرق حقيقى بين علم معصوم، و هركسى كه به غيبى اطّلاع دارد ...

اين مشارق و مغارب، مشارق و مغارب زمين نيست؛ زيرا مردم ديگر هم اين مشارق و مغارب را كم و بيش ديده‌اند و امتيازى براى رسول اكرم(ص) نمى‌شود، بلكه مراد از اين مشارق و مغارب، مشارق و مغارب كرات و ستارگان و شموس و كهكشان‌ها و عوالمى است كه پيغمبر(ص) را خدا بر آنها سير داد و امكان دارد كه مراد هم مشارق و مغارب تمام آنها باشد؛ زيرا با اعجاز، همان‌طور كه سيردادن آن حضرت به اكثر اين مشارق و مغارب امكان پذير است، به تمام آنها نيز امكان دارد.

مع ذلك چون مقام، مقام بيان حقيقت است، تذكّر مى‌دهم كه حفظ مركزيت مساجد ـ كه خانه‌ی خدا و خانه‌ی عموم مسلمانان است ـ لازم است و همه بايد با هم در عمران مساجد به جماعات و مجالس دعا و وعظ و تبليغ و قرائت قرآن و غير اينها همكارى كنند تا باشكوه‌ترين اجتماعات دينى در مساجد تشكيل شود و قدر و منزلت مسجد محفوظ بماند. و اگر اين مؤسسات را هم به نام آن حضرت در مسجد قرار دهند...

اين دعا، دعاى ندبه است و در مقام ندبه، مجازاً اين‌گونه خطابات به جا و موافق با ذوق است. گوينده خود را مانند يكى از كسانى كه در دوره غيبت زندگى مى‌كنند و در آتش فِراق و هجران ولى عصر(ع) مى‌سوزند و از ستمگران، ستم و جفا مى‌بينند، فرض مى‌كند و اين خطابات را مى‌نمايد و براى آن دوران و آن روزگار و آن سختى‌ها و امتحانات كه جلو مى‌آيد، ندبه مى‌كند، نه اينكه واقعاً بخواهد جاى امام زمان را پيدا كند.

بدیهی است مسأله اساسى و مهم كه بيشتر در احاديث و اخبار و ادعيه مورد تعرّض قرار مى‌گيرد، مسأله زمامدارى است كه ترك تمسّك به امام منصوب و تعيين شده از آغاز كار و روز اوّل، سنّت سيّئه زمامدارى نااهلان را چون عصر جاهليت جلو آورد، و اجراى برنامه‌هاى نجات‌دهنده و آزادى‌بخش اسلام را به طور يكپارچه و دربست و جهانى تا ظهور حضرت بقية الله صاحب الزمان ـ عجل الله تعالی فرجه ـ به تأخير و تعويق انداخت.

ارتباط آن حضرت با اين دو مكان، مانند ارتباط ايشان با ساير اماكن مقدّسه و متبرّكه ديگر است كه پرستش و عبادت خدا در آن اماكن فضيلت دارد. مثل مسجدالحرام و مسجد مدينه طيّبه و مشهد غروى و حسينى و مسجد كوفه و سهله كه معلوم شده است حضرت در اين اماكن رفت و آمد دارند...

مى‌توان حدس زد خواندن اين دعا، در اعصار نزديك به عصر ائمه(ع) و غيبت صغرى هم، مثل عصر ما، بين شيعه متداول و مرسوم بوده و اين شعارى است كه دست به دست رسيده و اَخلاف از اَسلاف و بازماندگان از گذشتگان آن را گرفته و در محضر و منظر محدّثين و شيوخ آن اعصار كه همه متبحر در علم حديث، و استاد فن بوده و از خواندن دعاهاى بى‌مأخذ و پيروى از روش‌هاى بى‌مدرك به شدّت ممانعت مى‌فرمودند، خوانده مى‌شده و كسى بر اعتبار آن ايرادى نداشته است.

«اى آقاى من! غيبت (دورى) تو خوابم را گرفته و خوابگاهم را بر من تنگ كرده و آرامش و راحت دلم را ربوده است. آقاى من! غيبت تو مصيبتم را به مصيبت‌هاى دردناك ابدى پيوسته، و از دست دادن يكى پس از ديگرى، جمع و عدد را فانى مى‌سازد. پس احساس نمى‌كنم به اشكى كه در چشمم خشك مى‌گردد و ناله‌اى كه در سينه‌ام آرام مى‌گيرد...

حاجت به دعا در ذات بشر موجود است، و در هنگام اضطرار و نااميدى از وسايل متعارف و اسباب و قواى مادّى آشكارتر مى‌شود و انسان بى‌اختيار، با جان ودل به سوى خداوند كريمِ كارساز روى مى‌آورد و از او يارى و مدد مى‌طلبد.