خمس

به او گفتم: محمّد حسن، بیا این یک تومان هم مال توست. گفت: نمی‌گیرم. گفتم: چرا؟ گفت: من امروز فقط به دو ریال محتاجم. بیشتر نمی‌گیرم. گفتم: برای روزهای آینده‌ات نگه‌دار. گفت: نه، این کار را نمی‌کنم، چون روز آینده معلوم نیست که من زنده بمانم.

بعد به سراغ ثروتمندان و اعیان و اشراف می‌روند و درباره‌ی خمس با آن‌ها بحث می‌کنند و می‌گویند: شما برای خودتان زحمت کشیده‌اید، خون دل خورده‌اید، این همه پول به دست آورده‌اید، حال، چرا آن را به گروه دیگری بدهید تا آن‌ها برای خودشان و اطرافیان‌شان باغ و راغ و مسکن و مرکب تهیّه کنند، شما برای چه این کار را می‌کنید؟

امام صادق(ع) می‌فرماید: هر چه می‌خواهید درس بخوانید و یاد بگیرید، ولی بدانید این علم و فقه شما پیش خدا ارزشی ندارد تا زمانی که عامل به علم خود باشید، زاهد باشید، با ورع باشید، دنیادار نباشید؛ زیرا علمای واقعی کسانی هستند که همّتشان بر این است که دستور شرع مقدّس را رعایت کنند...

این حرف خلاف عقل است زیرا گفتیم که بر اساس منطق، اگر دین بخواهد بماند پاسدار و متخصص و فقیه می‌خواهد و برای بقای فقها حوزه‌های علمیه مورد نیاز است و حوزه‌های علمیه با این گستردگی مخارج و هزینه‌های فراوانی دارد که منبع مالی آن منحصراً سهم امام است.

سهم سادات را به سیّدی که مستحق و نیازمند است می‌دهیم برای تأمین نیازهای زندگی شخصی خودش، اعم از مسکن و خوراک و پوشاک و مَرکب، مناسب با شأن اجتماعی‌اش. اما سهم امام برای تأمین زندگی شخصی نیست.

هیچ فرقی با هم ندارند. تنها فرق‌شان این است که غیر سیّد باید از صندوق زکات ببرد و سیّد از صندوق خمس ببرد. بنابراین، نه تنها هیچ امتیازی در بین نیست بلکه اگر تحقیق کنیم می‌بینیم سیّد محروم‌تر هم هست و کم‌تر از غیر سیّد می‌برد...

ابن السّبيل، یعنی کسی که در وطنش غنی است و نیازمند نیست؛ ولی حالا که به سفر رفته، در بین راه پولش را گم کرده یا از او دزدیده‌اند یا تمام شده و در خارج وطن نیازمند و فقیر شده است. به او ابن السّبيل می‌گویند؛ یعنی «پسر راه» است؛ گویی که هیچ اتکایی به جایی ندارد و تنها به سبب راه شناخته می‌شود.

آیه‌ی چهل و یکم سوره‌ی مبارکه انفال شش مورد را به عنوان مصرف خمس تعیین کرده، یعنی این ۲۰ تومان از صد تومان فرضی که خمس اضافه‌ی مال است باید شش قسمت شود؛ یک سهم مال خدا، یک سهم مال رسول خدا(ص)، یک سهم مال ذی القربی، یک سهم مال یتیمان، یک سهم مال مساکین و یک سهم برای ابن السَبیل.

اگر احکام دینی ما تنها متّکی به قرآن باشد، در مقام عمل متحیّر و سرگردانیم. هیچ کاری نمی‌توانیم انجام بدهیم. نمی‌توانیم عبادت کنیم. مثلاً، عبادت حجّ صدها حکم دارد. از وقتی که به میقات می‌روید و محرم می‌شوید تا وقتی که تمام می‌شود احکام فراوانی دارد.

خدا حرف آن زنی را که نزد تو آمد و از شوهرش شکایت کرد شنید (بعد بیان حکم می‌کند و می‌فرماید:) اگر مردی زنش ظهار کند، با گفتن این حرف، زن او مادرش محسوب نمی‌شود و این حرف زشت و ناپسندی است و کیفر دارد و زوجیّت به این سادگی از میان نمی‌رود.

ما معتقدیم که خمس یک تکلیف مهمّ دینی همگانی است. هر مسلمانی در هر زمانی، هر کاری که دارد باید از درآمد آن کارش خمس بدهد و لذا خمس در ردیف سایر فروع دینی ماست. در ردیف نماز و روزه و حج و جهاد و زکات است.

ادای خمس جنگ با نفس امّاره است. نفس امّاره می‌گوید: انفاق نکن، مال خودت است. زحمت کشیدی، رنج بردی، خون دل خوردی تا این مال را تهیّه کردی. اینجاست که باید به جهاد اکبر رفت؛ پا روی هوای نفس نهاد و نفس را زیر پا انداخت و رو به خدا رفت.

اگر به راستی به خدا و قرآن ایمان آورده‌­اید، خمس را ادا کنید. پس معیار ایمان کامل ادای خمس است و عجیب آن که مخاطبان این آیه اصحاب بدر هستند. یعنی کسانی که مجاهد بوده‌­اند، جان بر کف برای دفاع از اسلام آمده­‌اند.

تا نمرده­‌اید از مال خود انفاق کنید. زیرا، وقتی مرگتان فرا رسد نادم و پشیمان خواهید شد و خواهید گفت:‌ ای خدا، می­‌شود ما را به دنیا بازگردانی تا انفاق مال کنیم و از صالحان باشیم؟

در آیه‌ی خمس، سهم امام مقدّم بر سهم سادات ذکر شده، شاید از آن نظر که سهم سادات به مصرف زندگی شخصی می‌رسد ولی سهم امام به زندگی شخصی کسی تعلّق نمی گیرد...

کسی که باور داشته باشد که خدا عوض آنچه را انفاق می‌کند خواهد داد، هیچگاه از انفاق خودداری نمی‌کند.