روزه؛ تمرین پرهیزکاری

برای این‏که وداع تو حقیقی باشد باید بیشتر به آن توجه کرده و با توجه به این‏که شهر الله است و مهمانی خدا در آن صورت می‏‌گیرد، خود را با آن هماهنگ کرده و مقام آن را بشناسی و به اندازه فضل و نعمتی که برای تو داشته آگاه باشی و متناسب با نیکی‌‏هایی که با تو داشته، با آن رفتار کنی. باید بدانی که او وسیله نجات تو از جهنم و رسانیدن تو به بالاترین درجات بهشت است.

واجبات دیگر کاربردی منحصر به ‏فرد دارد؛ مثلاً نماز در همان دایره وجوبی خودش اقامه می‏‌شود و کاربردی در سایر فرمان‏‌ها یا نافرمانی‏‌ها ندارد، اما روزه دایره وسیعی را در برمی‌‏گیرد؛ صرف وجوب برای خودش نیست. جریمه خودش و ترک بسیاری از عبادت‏‌ها و ارتکاب بعضی از تخلف‌‏ها با روزه است. برای مثال اگر کسی ظهار کند، یکی از جریمه‌‏هایش روزه است.

احیاء فقط به بیداری و احیاناً دعا خواندن و قرآن بر سرگرفتن نیست، بلکه به توصیه بعضی بزرگان باید قلب خود را احیا کنیم و زنده بداریم که این کلمات از قلب ما صادر شود. دعاها و نمازها را با حضور قلب بخوانیم و فقط لقلقه زبان نباشد. در این شب‏‌ها باید سعی کنیم حضور قلب را تمرین و تجربه کنیم. کمیّت و تعداد دعا را بر کیفیت آن ترجیح ندهیم. اخلاص در دعا، پشیمانی قلبی از گناهان و قصورها و تصمیم‌‏گیری برای آینده‏ در این شب‏‌ها سرلوحه عمل‏مان باشد.

تلاوت قرآن در ماه رمضان جایگاه ویژه و ثواب فراوانی دارد، اما مهم‌‏تر از آن فهم و تدبر در قرآن است. منظور از فهم قرآن این است که اجمالاً بداند قرآن از انوار خداست و در روایات صورت‏‌هایی از قرآن و شفاعت آن آمده، درصورتی‏‌که با حضور قلب باشد و هنگام قرائت آن سعی کند که در آن تدبر کرده، اشارات و نکاتش را بفهمد.

اگر به دعای افتتاح، ابوحمزه، دعاهای روزهای ماه رمضان یا دعاهایی که در تعقیبات نمازها آمده و امثال آن با دقت و تأمل و به ‏عنوان درس نگاه کنیم، دنیایی از حکمت و موعظه و درخواست‏‌هایی دنیایی و اخروی در آن می‌‏یابیم. هم چگونه‌ خواستن و چه‌ خواستن را به ما می‏‌آموزند و هم سرشار از معارف هستند که هر تشنه‏‌ای را سیراب می‌‏کنند.

کرامت مخصوص فرشتگان است، اما در قرآن خداوند خطاب به انسان‏‌ها می‌‏فرماید: روزه بگیرید تا کریم بشوید؛ یعنی باتقوا بشوید. تقوا محور کرامت است، آن‏گاه انسان کریم می‏‌شود که گناه نکند. برای این‏که با کرامت او سازگار نیست، نه برای این‏که جهنم می‌‏رود و نه برای این‏که بهشت برود، بلکه چون انسان است، گناه نمی‏‌کند.

انسان نمی‏‌تواند این فایده‏‌ها، به‏‌ویِژه فایده‌ی نخست (فکر کردن) را به روشنی درک کند. تفکر در عمل مانند نتیجه است و غیر آن مانند مقدمات است، چون فکر حرکت است و غیر فکر مقدمه و آمادگی برای حرکت؛ به همین دلیل درباره تفکر روایت شده است: یک ساعت تفکر، بهتر از هفتاد سال عبادت است.

به برکت ماه رمضان، برای مسلمان فرصتی پیش می‏‌آید که باید از آن برای تقویت حیات معنوی و نشاط مادی خود استفاده کند. یکی از درس‏‌های بزرگی که در خلال دعا و روزه و تلاوت قرآن در این ماه باید آن را فرا گیریم و استفاده کنیم، این است که با چشیدن گرسنگی و تشنگی به یاد گرسنگان و محرومان و فقرا بیفتیم.

روزه برای تثبیت اخلاص و دوری شیطان، بر بندگان خدا تکلیف شده است. این دو از عوامل مهم احیای حقوق در حیات انسان است، زیرا نداشتن اخلاص و قرارگرفتن در دام شیطان، باعث تعدی به نفس و نوعی تجاوز به حریم قلب است. حقِ نفسِ انسان، سیردادن به سمت کمال و حق قلب، حفظ آن از شوائب مادی و غیرالهی است.

تقوا یک ملکه و صفت و نیروی باطنی است که هر کس واجد آن شد، در هر جا و هر حال باشد این نیروی باطنی او را به انجام وظایف دینی و اجتماعی وادار می‏‌سازد و از گناهان برحذر می‏‌دارد و نفس خویش را مهار می‌‏کند. تقوا را می‌‏توان به کنترل نفس و خودنگه‏دارنده نیز تعریف کرد.

روزه ماه مبارک رمضان یکی از بزرگ‏ترین عبادت‏‌هاست که در فضایل آن ده‌‏ها حدیث وارد شده است. از قرآن و احادیث استفاده می‏‌شود که مهم‏ترین فلسفه تشریع روزه، تحصیل صفت تقواست. تقوا، یعنی خویشتن‏داری و خودداری از ارتکاب گناه. اگر کسی ماه رمضان را آن‏‌گونه که خدا خواسته و در احادیث آمده، روزه بگیرد و از ارتکاب انواع گناه اجتناب نماید، به صفت تقوا متصف خواهد شد.

زاهدان پیرو آیین جین و آیین هندو برای ایجاد آمادگی روحی در خود، برای برخی جشن‏‏‌ها و اعیاد روزه می‏‌گیرند، هم‏چنین پارسایان آیین جین بهترین مرگ را مرگ در اثر پرهیز کامل از غذا و آب می‏‏‌دانند و بسیاری از آن‏ها داوطلبانه راه روزه‏‏‌داری را در پیش می‌‏گیرند تا بدین طریق به زندگی خود پایان بخشند.

روزه عید فطر و عید قربان، روزه یوم‌‏الشک به نیت رمضان و مجزی نیست از رمضان اگر معلوم شود که از رمضان بوده، روزه ایام تشریق (یازدهم و دوازدهم و سیزدهم ذی‏‌حجه) برای کسی که در منی باشد، روزه واجب در سفر مگر سه روز بدل هَدْی و هجده روز بدل بدنه و سه روز برای برآمدن حاجت در مدینه مشرفه، روزه صمت (روزه‌ای که در آن شرط کند که سخن نگوید)، روزه وصال (روزه‏ای که در آن افطار نکند تا سحر یا شب دیگر) و روزه مستحب زن و بنده بدون اذن شوهر و آقا.

خودداری از خوردن و آشامیدن و هم‌خوابی و سخن ‏گفتن و راه ‏رفتن و غیر از آن و چه‏‌بسا گفته می‏‌شود خودداری از آنچه نفس بدان میل می‏‌کند؛ سپس غلبه کرده و در اصطلاح شرع، به معنای خودداری از امور مخصوص از طلوع فجر تا مغرب استعمال می‏‌شود.

هیچ ملتی از ملت‌های شرک و بت‌‏پرست برای بت‏ها روزه نمی‏‌گرفتند؛ اگرچه برای بت‏‌ها نماز می‏‌خواندند، قربانی می‌‏کردند و مراسم دیگر داشتند، روزه تنها برای خداست و هیچ مشرک و بت‏‌پرستی برای تقرب به بت روزه نگرفته است. روزه، فرمانی الهی است...

انسان در ماه مبارک رمضان به مهمانی خدا می‏‌رود و یک فرد جهنمی هرگز نمی‏‌تواند در این مهمانی وارد شود؛ لذا باید با دعا و استغفار و توبه خود را لایق ورود در این ماه قرار دهیم تا با قلبی بی‏‌کینه و شانه‏‌ای خالی از بار امانت و حق مردم، در این مهمانی و پذیرایی که با روزه‌‏گرفتن و اعمال دیگر همراه است، وارد شویم و از فیوضات آن بهره گیریم.

آنچه شیطان را از ما دور می‏‌کند، روزه است که رویش را سیاه می‏‌کند. و در جایی دیگر فرمود که خداوند ـ تبارک و تعالی ـ فرموده: روزه برای من است و من جزای آنم (من خود جزای آن را می‏‌دهم) و برای روزه‌دار دو شادی است: هنگامی که افطار می‏‌کند و هنگامی که پروردگارش را ملاقات می‏‌کند. به خدایی که جان محمد در دست اوست، نَفَس انسان روزه‏‌دار نزد خدا از بوی مشک خوشایندتر است.

گفته شده برای این‏که درد گرسنگی و تشنگی را بشناسند، پس بر بیچارگی آخرت پی ببرند و برای این‏که روزه‌دارِ خاشع و سرافکنده، مزدش را بگیرد. بر آنچه از گرسنگی و عطش متحمل شده، آگاه و صابر باشد. برای آنچه از نابودکردن شهوات در خود به‏‌ وجود آورده، لایق ثواب گردد و پنددهنده‏‌ای در آینده برای او باشد و هم‏چنین برای رفع تکلیف و این‏که راهنمایی برای آینده آن‏ها باشد تا آنچه بر فقرا وارد می‏‌شود، بشناسند و حقوقی که در اموالشان بر گردن آن‏هاست، ادا کنند.

در این ماه شما مهمان خدا هستید. مهمان باید کاری بکند که صاحب‏خانه می‏‌کند. مهمان خدایی که «یُطْعِم و لا یُطعَم» است. اگر خدای سبحان می‏‌بخشد و نمی‏‌گیرد، انسان هم باید در این ماه خویی پیدا کند که ببخشد و نگیرد. چون هیچ دستی بهتر از دست بخشنده و بدتر از دست‏گیرنده نیست. خوی گدامنشی را خدا دوست ندارد.

خداوند شما را به‏ خاطر سوگندهای بیهوده (خالی از اراده) مؤاخذه نمی‏‌کند، ولی در برابر سوگندهایی که (از روی اراده) محکم کرده‌‏اید، مؤاخذه می‏‌نماید. کفاره این‏گونه قسم‏‌ها، اطعام ده نفر مستمند، از غذاهای معمولی است که به خانواده خود می‏‌دهید، یا لباس ‏پوشاندن بر آن‏ها و یا آزادکردن یک برده و کسی که هیچ‏کدام از این‏ها را نیابد، سه روز روزه می‏‌گیرد.