در جستجوی علم دین

صراط، راه به سوی معرفت و شناسايی خداست و آن دو صراط است: صراط در دنيا و صراط در آخرت. امّا صراط در دنيا امام واجب الاطاعه است؛ كسی كه او را در دنيا بشناسد و از راهنمايی او پیروی کند، در آخرت از صراطی كه جسر جهنّم است عبور خواهد كرد و كسی كه او را در دنيا نشناسد، در صراط آخرت پايش می‌لغزد و در آتش دوزخ هلاک می‌گردد.

كسی كه در اصول عقايد در حال شکّ و ترديد است، طبيعی است كه در عمل به شرايع و احكام نيز متحیّر و عاری از اطمينان خواهد بود و بالمآل از آن همه تحوّلات ارتقایی روحی که باید در پرتو عمل به دين نصيبش گردد، تهی‌دست و بی‌بهره خواهد ماند و از نيل به سعادت جاودانه‌ی اخروی محروم خواهد گشت.

اگر پس از سعی در تحقیق و تلاش به قدر لازم برای شناسایی دین حق، بر اثر قصور در فهم و ادراک حقايق و ناتوانی در حلّ شبهات یا به هر علّت دیگری از شناخت راه حق عاجز شد و همچنان به راه باطل خويش ادامه داد، طبيعی است كه از راه باطل به مقصد حق نخواهد رسيد و به بهشت سعادتی كه منتهی‌اليه سير در راه حق است نايل نخواهد شد.

دین حقّ الهی در هر زمان همان شريعتی است كه به وسيله‌ی پیامبر معصوم آن زمان به بشر عرضه شده است و غير آن باطل است و راه به سوی خدا نخواهد برد. و انبياء و رسولان خدا(ص) طیّ تاریخ بشری یکی پس از دیگری آمدند و مردم زمان خود را دعوت به دين حق كردند تا زمان ظهور خاتم آنان(ع) فرا رسيد و آخرين مرحله از دين حق به بشر عرضه شد و پس از آن تا پايان عمر جهان دين ديگری از جانب خدا نخواهد آمد و جامعه‌ی بشری نیز جز اسلام راه دیگری به سوی خدا نخواهد داشت.

بارالها، از [پرداختن به] کاری که کوشش در انجام دادن آن مرا [از کار اساسی‌ام] باز می‌دارد بی‌نیازم کن و مرا به کاری وادار که فردا [روز جزا] درباره‌ی آن مورد بازپرسی‌ام قرار خواهی داد و روزهای [دوران عمر] مرا برای [به دست آورن] آنچه برای آن خلقم کرده‌ای فارغ ساز [تا به آن مشغول گردم و به غیر آن نپردازم].

بدترين مردم مرد عالمی‌ است كه دنيای خود را بر علم خود ترجيح دهد [علمش را به استخدام دنيا درآورد و آن را وسيله‌ی نیل به دنیا قرار دهد] و آن را دوست بدارد و دنبالش برود و در راه به دست آوردن آن تا آنجا ساعی و كوشا باشد كه اگر مستلزم حيران ساختن مردم هم باشد ابا نكند.

علم به رذایل و فضایل اخلاق و آگاهی از مهلكات و منجیات نفس به تنهایی كافی در تأمین سعادت انسان نیست كه آدمی‌ دلخوش به این باشد كه عالم به تفاصیل علم اخلاق و تقسیمات اصلی و انشعابات فرعی از حكمت نظری و عملی، جنود عقل و جهل و نظایر این مفاهیم و اصطلاحات فنّی و علمی است.

بر هر زن و مرد مسلمانی واجب است كه علم عقاید و احكام و اخلاق را تحصیل كند تا از این راه به مقام تزكّی جان نایل آید و جوهر دل او متّصف به صفات فاضل انسانی گردد، كه رسول اعظم حق(ص) مقصود اساسی از بعثت خود را تتمیم مكارم اخلاقی نشان داده ...

بر توده‌ی مردم که موظّفند در مسائل دین خود از فقیه تقلید كنند، لازم است با جدّ و اهتمام شدید در مقام فحص از این باشند كه آیا شخص مجتهدی كه می‌خواهند از او در احكام دین خود تقلید كنند، دارای ملکه‌ی تقوا و صیانت نفس و ترک هوی نیز هست یا خیر؟

یكی از افتخارآمیزترین اموری كه در مسأله‌ی تقلید در احكام دینی در مكتب مقدّس تشیّع اعتبار و لحاظ آن به طور لزوم و وجوب شرط شده است، موضوع تقوا و ورع و ملكه‌ی ترک هوی و خوف از خداست كه باید شخص فقیه و مجتهد دارا باشد تا تقلید از وی جایز باشد.

هر كس در یک رشته از رشته‌های علمی و فنّی تخصّص و اطّلاع کافی نداشته باشد و در زندگی به امری از امور مربوط به آن علم نیاز پیدا كند، طبعاً به افراد متخصّص در آن علم مراجعه و از آنها نظرخواهی می‌كند و طبق آن عمل می‌كند و از این روش در اصطلاح علمی‌ و فقهی تعبیر به تقلید می‌كنند.

كسی كه بدون داشتن علم و آگاهی لازم و بدون هدایت خاصّ الهی فتوا در دین مردم بدهد، فرشتگان رحمت و فرشتگان عذاب او را لعنت می‌كنند و بار گناه كسانی كه به فتوای او عمل كرده‌اند بر دوش وی نهاده می‌شود.

كلمه‌ی اجتهاد در مذهب ما كه شیعه‌ی امامی‌ هستیم، یک مفهوم منفور و مردود دارد و آن فتوا به رأی خود دادن است و در مسأله‌ای از مسائل دینی بدون استناد به كتاب خدا و سنّت رسول اظهار نظر كردن و رأی خود را حكم خدا دانستن و به عبارتی قانونگذاری در دین خدا كردن...

پس از اعتقاد به صفات كمال خدا كه از جمله‌ی آن، صفت حكمت و رحمت و عدالت است، به لزوم هدایت و تنظیم قانون زندگی انسان و بیان و اجرای آن به گونه‌ی عاری از هرگونه خطا و تخلّف ـ که همان مسأله‌ی نبوّت و امامت توأم با عصمت ـ ‌است اعتقاد پیدا می‌كند...

تحصیل علم عقاید تا حدّ به دست آوردن اعتقاد قاطعِ جازم به معتقدات، واجب عینی است؛ هر چند دارنده‌ی آن توانا بر دفع شبهات و حلّ تشكیكات نباشد. تحصیل این مقدار از علم بر كلّ افراد مسلمین از مرد و زن، عالم و عامی‌، واجب است و بر احدی سستی در امر مطلب جایز نیست...

طلب كردن علم و جستجوگر دانش بودن در ردیف دیگر فرایض دینی و واجبات اسلامی‌ ـ همچون نماز و روزه و حجّ و زكات و جهاد و امر به معروف و نهی از منكر ـ یک وظیفه‌ی واجب شرعی و یک تكلیف حتمی‌ اسلامی‌ است.

علم شرفی به آدمی‌ می‌بخشد كه با داشتنِ آن به هیچ عامل شرف‌بخش دیگری نیاز نیست. در حالی كه آدم جاهل و نادان، چنان پستی و ذلّت در خویش احساس می‌كند كه با هیچ عاملی قادر بر رفع آن نمی‌گردد.