عطر معرفت

هم اكنون كه عمل بالا می‌رود [مقبول واقع می‌شود] و «توبه» سود می‌بخشد و دعا مسموع می‌گردد و زمان، زمان آرامش است [اضطراب و نگرانی از مرگ در بين نيست و در حال احتضار و اشراف به مرگ نمی‌باشيد] و قلم‌ها [برای نوشتن اعمال نیک و بدی از سوی فرشتگان خدا] در جريان است، كار كنيد [توشه‌ی راه برداريد] و به انجام اعمال [از طاعات و عبادات] مبادرت نمایید...

ای بندگان من! آيا چنين نيست كه چه بسا كسی حاجات بزرگی از شما می‌خواهد و شما حوايج او را بر نمی‌آوريد مگر اينكه در نزد شما كسی را كه محبوب‌ترين مردم به نزد شماست، شفيع قرا دهد، آنگاه حاجات او را به احترام آن شفيع بر می‌آوريد؟ حال، آگاه باشيد و بدانيد گرامی‌ترين خلق و افضل آنان نزد من محمّد است و برادر وی «علی» و «امامان» پس از آنها(ع) همانان که وسیله‌های [خلق] به سوی من هستند.

به همين منوال اگر آن تأثّر قلبی كه از شنيدن آيات عذاب و تحذيرات خدا و اوليای خدا در انسان به‌وجود می‌آيد و احیاناً چشم‌ها را هم می‌گرياند و آه از سينه و داد از نای بر می‌آورد، طوری دردانگيز نباشد كه آن آدم گريان دلسوخته‌ی نالان را از ارتكاب گناه و عصيان باز داشته و به طاعت حق وادارد، طبيعی است كه «خوف» به معنای واقعی‌اش نخواهد بود و تأثيری در سوق انسان به سوی خدا نخواهد داشت.

ولی از سوی ديگر [گناهانی آورده، از قبيل] اين را دشنام داد و آن را متّهم به بی‌عفتّی كرده، مال اين را خورده و خون آن را ريخته و ديگری را زده است و لذا از حسناتش بر می‌دارند و به اين و آن می‌دهند و اگر حسناتش به پايان رسيد و هنوز حقّ مردم بر ذمّه‌ی اوست، از گناهان ذوی‌الحقوق می‌گيرند و بر او می‌افكنند و سپس او را به آتش می‌اندازند.

گاهی انسان به حقوق مردم تجاوز می‌كند، امّا آن را فراموش می‌كند. به طوری که اصلاً نمی‌داند درباره‌ی چه كسی بوده يا چه حقّی از فلان شخص تضييع شده است و يا آن كه می‌داند چه حقّی و از چه كسی ضايع نموده امّا راه جبران آن حق و تحصیل رضای صاحب حق، اكنون به رويش بسته است و به هيچ وجه از برای وی دسترسی به ذوی‌الحقوق و وارث آنان ميسّر نیست.

هر كس در آن هنگام [موقع رو به رو شدن با كفّار در ميدان نبرد] به آنها پشت كند [مگر در صورتی كه هدفش كناره‌گيری از میدان به منظور حمله‌ی مجدّد و یا به قصد پيوستن به گروهی [از مجاهدان] بوده باشد، [چنين كسی] گرفتار غضب پروردگار خواهد شد و مأوای او جهنّم است و چه بد جایگاهی است [جهنّم].

به همين جهت، توجّه و هشیاری كامل لازم است تا انسان، وسوسه‌های آن پلید رجیم و طردشده‌ی از درگاه خدا را به حومه‌ی دل راه ندهد و دست از تضرّع و ابتهال به درگاه حضرت غفّار بر ندارد كه به هر حال اگر گرهی از كار انسان بايد گشوده شود، به دست خدا، خالق مهربان انسان گشوده می‌شود نه به دست شيطان، دشمن مسلّم انسان!

و امّا توبه از گناهان قسم سوّم: این دسته از گناهان که با «حقوق النّاس» توأم است، توبه از آنها طریق خاصّ جداگانه‌ای دارد و از آن نظر كه مشروط به تحصيل رضای خاطر صاحبان «حق» است، طبعاً دشوارتر از دو قسم گذشته می‌باشد و گنهکاری چنین که علاوه بر تخلّف از فرمان خدا، تضییع حقوق مردم نموده است، در قدم اوّل باید در مقام تدارک حقّ ضایع‌شده‌ی مردم برآید و از هر راهی که ممکن است در جلب رضای خاطر آنان بکوشد.

در روايات آمده، چون شخص «مُحتَضر» یقین به انقضای اجل پيدا كرد، به ملک‌الموت می‌گويد: يک روز به من مهلت ده تا از گناهان خود توبه كنم و توشه‌ی راه بردارم. ملک‌الموت می‌گويد: روزهای عمرت به سر رسيد، ديگر روز نداری! می‌گويد: پس ساعتی مهلتم ده. جواب می‌شنود كه: ساعت‌های عمرت نيز به پايان رسيده است، ديگر ساعت مهلتی در کار نیست. آنگاه باب «توبه» بر او مسدود می‌گردد و روح از بدنش جدا می‌شود.

كسی كه عشق به «دنیا» و لذّات آن در دلش نشسته و حبّ شأنی از شئون دنيا راسخ در جانش شده است، در لحظه‌ی مرگ همان معشوق و محبوب دنيوی در نظرش مجسّم می‌گردد و دل او را از جا كنده و سرگرم خودش می‌سازد و در همان حال که قلبش متعلّق به «دنیا» و آویخته‌ی به «محبوب دنیوی» است. قبض روح می‌شود.

علما گفته‌اند: سرّ اين كه هرگاه «دعا» مقرون به «صلوات» گردد مستجاب می‌شود، دو چيز است: اوّل چون پيامبراكرم(ص) و آل گرامی آن حضرت(ع) واسطه‌های بین خدا و بندگانش در برآمدن حاجات و رسيدن به انحاء مطالب و درهای معرفت و شناسايی خدا می‌باشند از اينرو به هنگام عرض حاجت به درگاه خدا بايد دست «توسّل» به دامن آن بزرگواران زد و در پرتو نام و ياد آنان تقاضای قبول از خدا داشت.

معارف الهیه و آشنایی با مطالب مربوط به آخرت، تعلیمی و آموختنی نیست، بلكه نوشیدنی و چشیدنی است! ابتهال و تضرّع به درگاه خدا، از سوز دل برمی‌خیزد! درد پیدا كن و سوز دل به دست آور كه آن، خود تضرّع و ابتهال را به دنبال می‌آورد.

خصیصه‌ی انسان از نظر مجهّز بودنش به جهاز «عقل»، آشنایی با ملكوت و درک حقایق آسمانی و نایل گشتن به مقامات عالیه‌ی معنوی است. امّا مشروط بر این كه شدیداً مراقب باشد كه فضای قلبش چراگاه شیاطین نشود و منكوس نگردد...

بارالها! ما را از كسانی قرار ده كه تصمیم بر كار نیک می‌گیرند و سپس آن را در مرحله‌ی عمل ظاهر می‌سازند و ما را از كسانی كه شقاوت در قلب و كسالت در عمل دارند و از كسانی كه تكیه به غیر عمل می‌نمایند [اعتقاد خالی از عمل را كافی در سعادت خویش می‌پندارند] قرار مده.

حالِ دعا كه حالِ اهتزاز و جنبش روح انسان به سوی عالم بالا و ارتباط مجذوبانه و عاشقانه‌ی قلب با خداست، اشرف و اعزّ حالات آدمی است و هدف و مقصد اصلی از تمام عبادات، تحصیل همان حالت است.