تربیت

صفت غضب مانند صفات دیگر، از دوران کودکی مایه می‌گیرد. همه‌ی انسان‌ها از وجود این غریزه برخوردارند، ولی شدت و ضعف آن، به اوضاع و شرایط محیط تربیت و رفتار پدر و مادر و سایر معاشران کودک بستگی دارد. پدر و مادر با اعمال و رفتار خود می‌توانند این غریزه را به حال اعتدال پرورش دهند یا به افراط و تفریط بکشانند.

رفتار و گفتارت را اصلاح کن تا این قبیل حوادث تکرار نشود. شاید حسودی‌گری او در اثر عقده‌ی حقارت و خودکم‌بینی باشد. شاید در برادر و خواهرش امتیازی دیده و خیال کرده که بدان‌سبب تو او را بیش‌تر دوست داری. شاید خود را در مقابل برادر و خواهرش وجود بی‌ارزشی یافته است.

بهترین روشی که پدر و مادر در این مرحله می‌توانند انتخاب کنند، این است که عملاً جلوی بچه را بگیرند. اگر می‌خواهد به زور چیزی را از بچه دیگری بگیرد، نگذارند و اگر گرفت، از دستش بگیرند و به صاحبش برگردانند. چیزی را که می‌خواهند برندارد، در دسترسش قرار ندهند. برای جلوگیری از کودکان کم‌رشد، قفل و کلید از هر موعظه و مجازاتی مؤثرتر می‌باشد.

نهایت آرزوی هر پدر و مادری این است که فرزندان باادبی داشته باشد، اما این آرزو خودبه‌خود و بدون کوشش برآورده نمی‌شود و غالباً با پندواندرز و امر و نهی هم نمی‌توان فرزندان را مؤدب و دل‌خواه تربیت کرد. بهترین راه برای رسیدن به این هدف، تهیه‌ی الگو و سرمشق خوب برای کودکان است. پدر و مادر باید مؤدب باشند و به فرزندانشان درس عملی بدهند.

بچه‌ها باید با کار پدر و مادر و مقدار درآمدشان آشنا گردند. باید بدانند که از درآمد پدر و مادر است که کلیه‌ی مخارج خانواده تأمین می‌شود و راه دیگری جز آن وجود ندارد. بچه‌ها باید بفهمند که همه‌ی خرج خانواده باید از این پول تأمین شود و البته همه‌ی آن‌ها در یک‌رتبه نیست و بعضی بر سایرین تقدم دارد...

احترام به کودک، نه‌تنها پدر و مادر را در نظر فرزند کوچک نمی‌کند، بلکه روح شرافت و بزرگواری را در آنان پرورش می‌دهد. بچه از همان کودکی می‌فهمد که پدر و مادر، او را یک انسان می‌شناسند و برایش ارزش و شخصیت قائل هستند.

پدر و مادر عادل و با انصاف، با همه‌ی فرزندان یکسان رفتار می‌کنند و هیچ کدام را بر دیگری ترجیح نمی‌دهند. دختر و پسر، زشت و زیبا، بزرگ و کوچک، خوش استعداد و کم استعداد و سالم و معیوب، همه را فرزند خویش می‌دانند و در بینشان تفاوتی قائل نمی‌شوند.

روح تعاون و همکاری باید از زمان کودکی پی‌ریزی شود و پرورش یابد. خوش‌بختانه گرایش اجتماعی، از نهاد انسان مایه می‌گیرد و یکی از غرایز او به شمار می‌رود، لیکن باید آن را در مسیر صحیح قرار داد و از آن استفاده نمود.

جود و سخاوت گرچه مانند سایر صفات نیک ریشه‌ی فطری دارد، اما پرورش آن تا حدودی در اختیار پدر و مادر می‌باشد. درست است که هر کودکی آفرینش ویژه‌ای دارد، بعضی مزاج‌ها برای جود و بخشش آمادگی بیش‌تری دارند و بعضی برای بخل‌ورزی، ولی به هر حال، تربیت پدر و مادر بدون شک تأثیرات مهمی دارد.

لزوم وفای به عهد، ریشه‌ی فطری دارد و هر انسانی فطرتاً آن را درک می‌کند و تخلف از پیمان را یک کار زشت و قبیح می‌شمارد. هر کس که با دیگری عهد و پیمان بست، از او انتظار دارد که به عهد خویش عمل کند.

پدران و مادران وظیفه دارند که از همان زمان کودکی به فکر راست‌گویی فرزندان خویش باشند، از علل و عوامل دروغ‌گویی جلوگیری کنند و راست‌گویی را ـ که در سرشت آنان نهاده شده ـ پرورش دهند.

هر انسانی از کار و کوشش دیگران استفاده می‌کند و بدون زحمت و رنج آن‌ها، نمی‌تواند زندگی کند. خود او نیز وظیفه دارد که به مقدار توانایی کار و کوشش کند و به انسان‌های دیگر سود برساند. کارگران بهترین و شریف‌ترین مردم هستند.

بچه‌ی لجوج اصرار دارد هر کار خواست انجام دهد و کسی مزاحمش نباشد، اگر مطابق میلش رفتار نکردند گریه و داد و قال راه می‌اندازد. خودش را به زمین می‌کشد، سرش را به دیوار می‌کوبد و نعره می‌زند، قهر می‌کند، غذا نمی‌خورد، شیشه و ظروف را می‌شکند، حتی گاهی به پدر و مادر یا خواهر و برادر حمله می‌کند.

این گونه پدران و مادران، خودشان را به جای عقل کودک قرار می‌دهند، به جایش می‌فهمند، تصمیم می‌گیرند و انتخاب می‌کنند. کلیه‌ی کارها حتی خوردن، خوابیدن، حرف زدن و بازی کردن او را کنترل می‌کنند و مطابق سلیقه‌ی خود اداره‌اش می‌کنند. کودک، آزادی و حق تصمیم و اراده ندارد و بدون اجازه‌ی پدر و مادر، نمی‌تواند کاری را انجام دهد.

مردان نیرومند و با شخصیت، از مشکلات زندگی نمی‌هراسند و با استقلال نفس و اعتماد به خدا، به جنگ آن‌ها می‌روند و با پشتکار و فعالیت، آن‌ها را مغلوب خود می‌سازند. همت و اراده‌ی عالی هر دشواری را آسان، و بلکه محالات را نیز ممکن می‌گرداند.

سئوال‌های کودکان یکسان نیست، بلکه در سنین مختلف و به نسبت افراد، تفاوت دارد. کودکان باهوش، پرسش‌های دقیق‌تر و بیش‌تری دارند و هر چه بر اطلاعات آنان افزوده شود، سئوال‌های دقیق‌تری مطرح می‌سازند. کودک با سوالات و کنجکاوی‌های خود، می‌خواهد در شناخت جهان خارج، از اطلاعات و تجربه دیگران استفاده کند.

اصل وجود این صفت بد نیست، ولی مهم، استفاده و بهره‌برداری از آن است. اگر درست رهبری شد و مورد استفاده قرار گرفت، نتایج خوبی به وجود خواهد آورد. کودک در ابتدای امر خوب و بد را تمیز نمی‌دهد. ملاک خوبی و بدی هر کار، در نظر او جالب بودن یا جالب نبودن آن برای پدر و مادر است.

بازی یک امر طبیعی است و همانند نفس کشیدن برای کودک ضرورت دارد. در سال‌های پیش از دبستان، بزرگ‌ترین سرگرمی و مشغله‌ی کودک بازی است و بعد از آن، اندک اندک از میزان آن کاسته شده و کارهای اساسی‌تر جای آن را می‌گیرد. کودک برای بازی کردن دلیل ندارد، اما به هر حال نمی‌تواند بازی نکند.

ترس صفتی همگانی است که کم و بیش در عموم افراد وجود دارد. ترس به‌طور اجمال برای حفظ انسان لازم است و در مجموع، صفت بدی نیست. کسی که به‌طور کلی از ترس خالی باشد، طبیعی نیست و بیمار و ناقص می‌باشد. به‌واسطه‌ی ترس است که انسان از حوادث خطرناک فرار می‌کند و خود را از مرگ نجات می‌دهد...

مهر ورزیدن به کودک، امری است لازم، ولی این‌که کودک بخواهد مادر و پدر تمام وقت خود را به او اختصاص دهند و همیشه او را مورد نوازش قرار دهند، صحیح نیست.