پایگاه اطلاع رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

از جمله بایدهای توسعه‌ی علم از نظر اندیشه‌ی اسلام، توجّه به استعدادهای درونی و توانمندی‌های داخلی جامعه در مسیر کسب دانش است. ارزش جامعه‌ی دانش‌بنیان به این است که در مسیر بهره‌مندی از علوم و دانش‌ها و فنّاوری‌های لازمِ زندگی، به جریان‌های فکری و نیروهای توانمند علمی خودش اتّکا و از تقلید پرهیز کند.

از طرف دیگر برخی کارها برای خانم‌ها کاملاً مناسب و قابل توصیه است؛ مثلاً کارهای مربوط به تعلیم و تربیت می‌تواند مستلزم هیچ یک از محذورهایی که ذکر شد نباشد. خانم‌ها می‌توانند به تمامی مراحل تعلیم و تربیت از ابتدایی‌ترین و مقدماتی‌ترین سطوع تا عالی‌ترین مرحله و حتی‌الامکان در محیط‌هایی کاملاً مستقل و تحت اختیار خودشان مشغول شوند و این بهترین کاری است که با طبیعت و لطافت آنها هم سازگار است.

به تجربه ثابت شده كه كودكانى‌ كه قبل از بلوغ به نماز خواندن و روزه گرفتن مشغول شده و بدان عادت كرده‏اند بعد از بلوغ نيز غالباً به نماز و روزه ادامه مى‌‏دهند و نمازخوان و روزه‏گير مى‌‏شوند. برعكس، كودكانى‌ كه قبل از بلوغ به نماز و روزه عادت نكرده‏اند، بعد از بلوغ نماز خواندن و روزه گرفتن برايشان دشوار است. به همين جهت بسيارى‌ از آن‏ها علاقه‌ی چندانى‌ به نماز و روزه پيدا نخواهند كرد. مگر اين‏كه بعد از بلوغ نيز مدتى‌ تحت مراقبت اوليا و مربيان باشند تا به نماز و روزه عادت نمايند.

به نظر ما تنها راه حل اين مشكل، ازدواج به موقع جوانان مى‌‏باشد، چنان‏كه اسلام نيز بدان تأكيد دارد. ليكن اين مطلب را كه ازدواج در سنين جوانى‌ با ادامه‌ی تحصيلات سازگار نيست قبول نداريم، چون ادامه‌ی تحصيلات با ازدواج، ناسازگار نيست، بلكه پايبندى‌ به يك سرى‌ آداب و رسوم و توقعات بى‌‏جاست كه اين دو را غير قابل جمع نموده است. ازدواج و ادامه‌ی تحصيلات قابل جمع‏اند امّا مشروط به اين‏كه خانواده‌ی دختر و پسر و خود آن‏ها و مسئولان مربوط، اعم از مراكز فرهنگى‌ و دانشگاهى‌ در حل اين مشكل تفاهم و تعاون داشته باشند.

در این میان اگر فرمان برداری از پروردگار متعالی به معنای اجرای اوامر و ترک نواهی خدا خواست قلبی انسان باشد، دلش آباد می‌شود و البته به طور طبیعی نتیجه‌ی آبادانی دل، آبادانی زندگی است. در مقابل اگر طاعت پروردگار بر قلب آدمی حاکم نباشد و گرایش‌های نفسانی و خواست‌های شیطانی مبنای تصمیم‌گیری انسان شود، به شکست و خرابی زندگی می‌انجامد.

روایت‌هایی هم که می‌گوید: زن‌ها بهتر است در اتاق اندرونی نماز بخوانند، ابتدا باید سند این روایات را بررسی کرد که آیا صحیح و معتبر است یا نه؟ اگر سندشان صحیح باشد این‌که گفته نماز زن در اندرون‌خانه و در خانه‌ی خویش بهتر است را می‌توان بر مواقعی حمل کرد که زن نمی‌تواند در جماعت حاضر شود؛ به خاطر این‌که از فوت شدن فضیلت و ثواب جماعت ناراحت نباشد.

علاوه بر اين، وظيفه دارند به‏طور غير مستقيم از فرزند جوانشان مراقبت نمايند، اگر در معاشرت‏ها احساس كردند كه به زنان و دختران نگاه لذت جويى‌ مى‌‏كند، با زبان خوش و مشفقانه مفاسد و تبعات دنيوى‌ و اخروى‌ چشم چرانى‌‏هاى‌ غير مشروع را برايش توضيح داده، و به او تفهيم كنند كه نگاه كردن به زنان و دختران جز حسرت و ناراحتى‌ عصبى‌ ثمرى‌ ندارد. پس چشم چرانى‌ نكن و عفت خود را حفظ نما، چون در آينده ازدواج مى‌‏كنى‌ و از لذايذ مشروع جنسى‌ برخوردار خواهى‌ شد.

یکی از بارزترین نتایج ترک گناه براساس بیان پیش‌گفته تبدیل جریان زندگی و کانون خانواده به کلاس آموزش عبودیت و مدرسه‌ی تربیت دینی است. خانواده‌هایی که فرمانبری از ذات اقدس الله و ترک نافرمانی را نصب‌العین جریان زندگی خود می‌کنند به طور طبیعی فرزندانشان را در مسیر پرورش دینی قرار داده‌اند، لذا فرزندان که هیچگاه از والدین خود نافرمانی خدا را ندیده‌اند، بدون هرگونه امر و نهی پدر و مادر به فرمانبری خداوند روی آورده، از انجام دادن گناهان و معاصی دوری می‌کنند.

گاهی لفظ یک حدیث متواتر نیست اما یک معنا را همین راویان اول با عبارت‌های مختلف به شکل تواتر از پیامبر(ص) یا امام(ع) نقل کرده‌اند. این‌هم در صورتی که به قدری زیاد باشد که عادتاً تبانی بر جعل آن محال باشد. این هم باز «متواتر» شمرده می‌شود. از اینها که بگذریم احادیث دیگری وجود دارد که اصطلاحاً آنها را «خبر واحد» می‌گویند.

مهم‏ترين حادثه‌ی زمان بلوغ، شكوفايى‌، اشتداد و رشد سريع غريزه‌ی جنسى‌ مى‌‏باشد. در اين زمان هورمون‏هاى‌ مخصوص جنسى‌ به وسيله‌ی غدد تناسلى‌، در خون ترشح مى‌‏شود و غريزه‌ی جنسى‌ به صورت يك كشش طبيعى‌ بروز مى‌‏كند و او را به سويى‌ جذب مى‌‏نمايد. ميل جنسى‌ ابتدا درهم و برهم و نامشخص است. نوجوان احساس و تمايل تازه‏اى‌ پيدا مى‌‏كند و به سويى‌ كشيده مى‌‏شود و چيزى‌ مى‌‏خواهد امّا هدف و خواسته‏اش خوب روشن نيست.

در پاسخ مى‌‏گوييم: درست است كه وظايف زناشويى‌ چنين اقتضايى‌ را دارد و زن و شوهر بايد در منزل زيبا بگردند، ليكن لازمه‌ی تميز بودن و لباس خوب پوشيدن و زيبا گشتن، آرايش كردن و بى‌‏بندوبار بودن و رفتار تحريك ‏آميز داشتن نيست. زن و شوهر مى‌‏توانند در منزل زيبا و شيك باشند و در عين حال، براى‌ رعايت وظيفه‌ی پدرى‌ و مادرى‌ و مقررات تربيتى‌ از حركات جلف و تحريك ‏آميز هم اجتناب نموده و اين حركات را به موقعى‌ اختصاص دهند كه فرزندانشان شاهد آن نباشند.

نمونه‌ی بارز معیشت بطر در دنیای امروز، زندگی جاری در دنیای غرب است که در عین بهره‌مندی از پیشرفته‌ترین ابزارهای زندگی، آن‌ها را در جهت توسعه‌ی لذّت و شهوت مادّی و تأمین خواسته‌های نفسانی به کار گرفته‌اند. مطابق آیه‌ی مورد اشاره، عاقبت داشتن چنین رویکردی به زندگی هلاکت جامعه است. با توجه به کلّی بودن معنای واژه‌ی هلاکت، از مصادیق این مفهوم زیستن در افسردگی، ناامیدی، به هم ریختگی، ناامنی، بی‌هدفی و پوچی است که در دنیای غرب به صورت گسترده رواج دارند.

علاوه بر این‌که می‌گوید زن‌ها را در طبقه‌ی فوقانی جا ندهید! اصلاً تا به حال عملی شده یا اصلاً کسی فتوا داده که زن‌ها نباید در طبقات فوقانی بروند؟! آن وقت کتابت را پشت سر این ذکر کرده است. اگر قرار است که حرام باشد هر دو باید مثل هم باشد؛ هم سکونت در طبقات فوقانی و هم تعلیم نوشتن.

اسلام به انديشيدن كاملاً عنايت داشته و در موارد متعددى‏‌، مردم را به تفكر دعوت كرده است. گمان نمى‏‌كنم در هيچ يك از اديان آسمانى‏‌ به مقدار اسلام نسبت به تفكر و تعقل توجّه شده باشد، به طورى‏‌ كه مى‏‌توان اسلام را به عنوان دين طرفدار تفكر و تعقل معرفى‏‌ كرد.

نتیجه آنکه منطق ایدئولوژی زدایی از زندگی که برخی فیلسوف نماهای غربی مطرح کرده‌اند و به تقلید کورکورانه از آنان بعضی صاحبان تریبون‌های آکادمیک در داخل کشور آن را ارائه می‌کنند، کاملاً اشتباه بوده، با مرگ و نابودی انسان مرادف است. نیز اینکه برخی دین را در آخرت منحصر می‌دانند ناصحیح است، چون دین یک سلسله تعالیم و برنامه‌های جامع دارد که راهگشای حیات فردی و جمعی انسان در حوزه‌ی زندگانی مادّی و معنوی است و عمل به دین سعادت فرد و جامعه در عرصه‌ی حیات دنیوی و اخروی را تأمین می‌کند.

ثمره‌ی دیگر استقلال خانم‌ها در این امور آن است که سبب می‌شود آنها در محیط خود بتوانند آزادانه لیاقت و شخصیت خود را در همه‌ی سطوح به اثبات برسانند. علاوه بر این، خانم‌هایی هم که به مراکز مستقلی که مال خودشان است مراجعه می‌کنند از آرامش روانی بهتر و بیشتری برخوردارند، زیرا آن‌جا را از خودشان می‌دانند و به آن افتخار می‌کنند و در آن‌جا اطمینان و آرامش دارند؛ مثلاً بیماری که روی تخت خوابیده آرامش دارد، احتمال نمی‌دهد که هر از گاهی مردی به عنوان پرستار یا پزشک به او سر بزند.

لازمه‌ی عقل اين است كه اگر درست به كار گرفته شود واقعيات را خوب و صحيح درك مى‏‌كند، مفاسد و مصالح را تشخيص داده و راه سعادت و كمال را به انسان نشان مى‏‌دهد. تفكر و عاقبت‏ انديشى‏‌ و واقع نگرى‏‌، كار عقل است ليكن در صورتى‏‌ كه به‏ كار گرفته شود و در طريق صحيح قرار گيرد.

از دقت در این تعبیر چنین استفاده می‌شود که انسان به هنگام عدم تربیت به شخصی می‌ماند که در تاریکی و ظلمت مطلق قرار گرفته باشد، چنین کسی دارای نیروها و استعدادهای گوناگونی هست اما قدرت ندارد آنها را رهبری کند و برای رسیدن به هدفی جهت‌گیری نماید، نه می‌تواند راه مشخصی را در پیش گیرد و نه خود را به مقصد برساند.

پس از این برخورد غیر معمول، حضرت صدیقه(س) که خود تربیت‌شده‌ی دامان پیام‌آور تعالیم وحیانی بودند دریافتند که سرِّ ناراحتی پیامبر(ص) مشاهده‌ی خلخال‌ها، گوشواره، گردن‌بند و آن پرده بوده است. از این رو آن‌ها را جمع کرده، برای پدر فرستادند. حضرت زهرا(س) به فردی که آن‌ها را نزد پیامبر(ص) می‌برد فرمود: سلام مرا به پدرم برسان و بگو که اینها را در راه خدا به مصرف برساند.

يكى‏‌ از بهترين راه‏هايى‏‌ كه اوليا و مربيان، در تعليم و تربيت مى‏‌توانند از آن استفاده كنند، پرورش و تقويت نيروى‏‌ عقل است، زيرا عقل در تعديل و كنترل تمايلات حيوانى‏‌ و دعوت به كارهاى‏‌ نيك و تقيد به مكارم اخلاق، نقش بزرگى‏‌ را ايفا مى‏‌كند. عقل براى‏‌ انسان بهترين راهنماست. مشكلات اخلاقى‏‌ و اجتماعى‏‌ انسان‏ها غالباً معلول جهالت و ضعف نيروى‏‌ عقلى‏‌ آن‏هاست. اگر عقل نيرومند باشد، زمامِ كشورِ نفس را در اختيار گرفته و آن را بر طبق مصالح واقعى‏‌ اداره مى‏‌كند و چنين فردى‏‌ سعادت‏مند خواهد شد.