معاد

چیزی نگذشت که چنین شد بطورى که یک نفر پاى معمول، و یک نفر سر او را گرفت و از روى زمین بلند کردند و پشت پاى او را روى لبه‌ی بالاى پشتى یک صندلى و گردن او را روى لبه‌ی بالاى صندلى دیگر که در فاصله‌اى از هم قرار داشتند گذاردند، منتها براى اینکه گردن و پاى او روى لبه‌هاى صندلى ناراحت نشود زیر هر کدام عبائى از حاضران قرار دادند.

آیات مذکور، بهشت را به عنوان منزلی بسیار عالی و زیبا و خوش آب و هوا معرفی می‌کنند که انواع نعمت‌ها در آن آماده است. از جمله درختان سرسبز و انبوه که نهرهایی از آب زلال زیر آنها جریان دارد، انواع میوه‌های خوش‌مزه و خوش‌بو و لطیف که بدون زحمت در اختیار بهشتیان قرار می‌گیرد، جویبارهایی از شیر و عسل تصفیه شده و شراب ناب در آن‌جا روان است که هر چه بخواهند می‌نوشند...

این جا مال یتیم خوردی لذت بردی، خدا می‌داند آن صورتی که در آن عالم از آن در جهنم می‌بینی، و آن ذلتی که در آن‌جا نصیب توست چیست؟ این جا بد گفتی به مردم، قلب مردم را سوزانیدی، این سوزش قلب عباد خدا را خدا می‌داند چه عذابی دارد، در آن دنیا، وقتی که دیدی می‌فهمی چه عذابی خودت برای خودت تهیه کردی.

در آیات مذکور خوردن مال یتیم را عین خوردن آتش معرفی کرده و طلا و نقره ذخیره شده را به عنوان وسیله عذاب دادن ذخیره‌کننده به شمار آورده آن‌گاه می‌گوید اینها عین چیزهایی است که برای خودتان ذخیره کرده‌اید، پس طعم آنها را بچشید.

مفضل بن عمر می‌گوید: از حضرت صادق(ع) سئوال کردم: صراط چیست؟ فرمود: راه معرفت و شناخت خدای عزّوجلّ، صراط دو صراط است: صراط در دنیا و صراط در آخرت. اما صراط در دنیا عبارت است از امام واجب‌الاطاعه، هر کس در دنیا او را بشناسد و از دستوراتش پیروی کند، در آخرت از صراطی که به صورت پلی بر جهنم نهاده شده عبور می‌کند.

با توجه به آیات و احادیث مذکور و ده‌ها مانند اینها در اصل شفاعت به طور اجمال نباید تردید کرد، خدای متعال به گناه‌کاران وعده شفاعت داده و به طور یقین به وعده‌اش عمل خواهد کرد. ولی وعده قبول شفاعت بدین‌گونه نیست که پایه‌های احکام و قوانین و تکالیف شرعی را سست گرداند و موجب این شود که بندگان به امید شفاعت مرتکب خلاف شوند.

شفاعت جزاف و بدون ملاک نخواهد بود، بلکه در صورتی امکان پذیرش دارد که امتیاز ویژه‌ای در شخص مورد شفاعت وجود داشته باشد که بخشیدن او را بر مجازات کردنش ترجیح دهد. شفیع از حاکم در خواست نمی‌کند که از حکم اولیه‌اش دست بردارد یا قانون مجازات مجرمین را لغو کند بلکه به برخی از ویژگی‌های شخص مورد شفاعت و بزرگواری و مهربانی شخص حاکم و با توجه به مصالح موجود از حاکم می‌خواهد که از حق حاکمیت و اختیارات حکومتی استفاده کند و به شخص مورد شفاعت ترحم نماید و او را مورد عفو و احسان قرار دهد.

مشکل حساب‌رسی به حق الناس در قیامت این است که در آن‌جا چیزی ندارد تا به طلب‌کاران بدهند؛ مثلاً کسی که اموال مردم را در دنیا غصب کرده یا نفقه زن و فرزندانش را نداده یا شخصی را کشته و دیه‌اش را نپرداخته یا ضربه‌ای به مظلومی زده و دیه‌اش را نداده یا زیان مالی به کسی زده و جبرانش نکرده یا از کسی غیبت کرده یا به او توهین و هتک حرمت کرده و راضی‌اش نساخته است، در قیامت و به هنگام دادرسی چیزی ندارد تا به طلب‌کاران بپردازد.

نعمت‌هایی که خدای متعال به بندگانش عطا کرده تا سرمایه اولیه تجارت دنیوی و وسیله‌ای برای تحصیل زاد و توشه سعادت اخروی او باشد. در قیامت و به هنگام حساب در رابطه با همین نعمت‌های گرانقدر سؤال خواهد شد. دنیا واقعاً مزرعه آخرت و محل تجارت بندگان است.

مشرکان و کافران و ستم‌کاران: این گروه نیز در قیامت با مشاهده نامه عمل خود که تاریک و پر از زشتی‌ها و بدی‌ها و خوی‌های آزار دهنده است، و نوری در نفس و نامه عملشان دیده نمی‌شود، به خسران و زیان کامل خود پی می‌برند. تکلیفشان روشن است و نیازی به حساب ندارند.

میزان عبارت باشد از نفوس مقدس پیامبران و اوصیای معصوم آنان. این ذوات مقدس چون در علم و عمل هادی مردم هستند خود به مجموعه احکام و قوانین شریعت و ارزش‌های اخلاقی عمل می‌کنند و کمالات انسانی در آنها تجسم یافته است و مردم را به همان سوی دعوت می‌نمایند. به همین جهت می‌توان عقاید، اخلاق، گفتار و کردار پیروانشان را با آنان تطبیق کرد و سنجید بدین صورت میزان اعمال به شمار می‌روند. در برخی احادیث به همین مطلب اشاره شده است.

هر چه را انسان با حواس خود درک کند اثری در روح و نفس او خواهد گذاشت. و در صحیفه نفس و خزینه مدرکاتش ذخیره خواهد شد. هم‌چنین هر عمل نیک یا بدی را انجام دهد، گرچه بسیار کوچک باشد، اثر آن در صحیفه نفسش ثبت خواهد شد؛ مخصوصاً اعمالی که در اثر تکرار به صورت ملکه و خلق و خوی درآیند. همین خلق و خوی ثابت است که باعث خلود در بهشت یا خلود در دوزخ می‌گردد.

ده دسته از امت من با سایر مردم تفاوت دارند و به صورت‌های مختلف محشور می‌شوند: بعضی به صورت بوزینه و برخی به شکل خوک در قیامت محشور می‌شوند. بعضی در حالی که پاهایشان به طرف بالا و صورتشان به طرف پایین است شانه‌های خود را به زمین می‌کشند و راه می‌روند. عده‌ای کور محشور می‌شوند و همین گونه راه می‌روند. برخی کر و لال محشور می‌شوند و چیزی نمی‌فهمند.

قرآن کریم معاد را جسمانی و روحانی می‌داند عموم مسلمانان بلکه پیروان سایر ادیان آسمانی نیز بر همین عقیده‌اند؛ بدین معنا که انسان در قیامت با همان شخصیت نفسانی و بدن جسمانی که در دنیا داشته مبعوث می‌شود. با همان شکل و قیافه و مقدار و رنگ که در دنیا داشته در محضر پروردگار جهان حضور می‌یابد.

اکنون باید دید صور چیست و دمیدن در آن چگونه است؟ «صور» در لغت به معنای وسیله‌ای است که برای اعلام آمادگی و احضار سپاه از آن استفاده می‌شده مانند شیپور. در زمان‌های سابق این ابزار از شاخ حیوانات تهیه می‌شده، ولی به تدریج تغییراتی در آن به وجود آمده است. نفخ در صور نیز به معنای دمیدن در آن و ایجاد صدای شدید می‌باشد.

گاهی انسان در حال خواب انواع حیوانات درنده و گزنده را مشاهده می‌کند که به او حمله می‌کنند، از گزند آنها رنج می‌برد، فریاد می‌زند، ناله می‌کند و از شدت ناراحتی عرق می‌ریزد، در صورتی که بدن او در بستر آرمیده آسیبی ندیده است. گاهی هم خواب‌های شیرین و لذت‌بخش می‌بیند و از مشاهداتش لذت می‌برد، در صورتی که تن او از این لذت‌ها بهره‌ای ندارد. برزخ و لذت‌های انسان در جهان برزخ می‌تواند همین‌گونه باشد.

عالم برزخ و ساکنان آن مادی نیستند ولی جسمانی هستند. مقدار، شکل، طول، عرض و عمق دارند. عالم برزخ از لحاظ رتبه‌ی وجودی فوق جهان طبیعت و محیط بر آن می‌باشد. انسان‌ها در جهان برزخ، بر طبق اندوخته‌های دنیوی خود، زندگی خوب یا دشواری را خواهند داشت. پس از عالمِ برزخ عالم یا عوالم دیگری است، به نام عالم یا عوالم عقول مجرده که در فلسفه اشراق وجود آن‌ها به اثبات رسیده است.

بدن انسان دو طرف و دو جنبه دارد: یکی متغیر و متجدد و متبدل و فانی به طوری که آنی به یک حال باقی نمی‌ماند و لا ینقطع اجزای او می‌میرد و از نو زنده می‌شود. ودیگری ثابت و دائم، و اول فرع است، و دوم اصل، اول عرض است و دوم جوهر، و نفس هرقدر در مدارج کمال ترقی و تعالی نمود جنبه حقیقی بدن مصفی‌تر و قوی‌تر و شدیدتر و لطیف‌تر می‌گردد و اتصال وی به نفس بیشتر می‌شود ...

احتمال اول مردود است، چون بنابراین فرض، قالب برزخی بدن دنیوی نیست که انسان بوسیله آن کارهای نیک یا عمل‌های زشت را انجام داده باشد تا استحقاق پاداش خوب یا کیفرهای سخت را داشته باشد. به علاوه، روح انسان بعد از تجرّدِ کامل و ترک بدن دنیوی چه نیازی دارد تا در قالب پیش ساخته برزخی که بدن دنیوی او هم نیست مستقر گردد.

پیامبر سخنان جبرئیل را با گوش باطن می‌شنید و با زبان باطن با او سخن می‌گفت سؤال فرشتگان از میت نیز باید همین گونه باشد. فرشتگان با نفس و روح مجرد میت سخن می‌گویند. او نیز با گوش جان سؤال فرشتگان را می‌شنود و با زبان باطن پاسخ می‌دهد. به همین جهت اگر ضبط صوتی در قبر گذاشته شود صدایی را ضبط نخواهد کرد.