پایگاه اطلاع رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

معنای ترکیب اضافی «معالی الاخلاق» چنین می‌شود: «خُلق و خوی های شریف و رفیع». به بیان دیگر امام علیه السّلام در این دعا نه تنها از خداوند متعال تقاضا می‌کنند که به ایشان اخلاق نیکو عنایت کرده و طبیعتاً از اخلاق بد و ناپسند دورشان سازد، بلکه از پروردگار متعال درجات شریف و رفیع اخلاق نیکو را درخواست می‌نمایند.

در برابر انفاق و تصدّقی که با آلودگی های منّت و آزار و ریا، باطل و نابود می شود، انفاقی قرار دارد که تنها مقصود آن کسب رضای پروردگار متعال است و این مهمّ حاصل نمی گردد مگر از کسی که دلی سرشار از ایمان به خدای متعال داشته باشد.

قرآن کریم در سوره‌ی بقره آیه‌ی 264 مى ‏فرمايد: اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد! بخشش هاى خود را با منّت و آزار باطل نسازيد: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى‏».

در دین مبین اسلام، همان قدر که مسئله‌ی ولایت حیاتی و تعیین کننده است، مسئله‌ی برائت نیز مهمّ و بنیادی است. آثار و نشانه های برائت در آیات فراوان قرآن و روایات ائمّه‌ی اطهار علیهم السّلام و سیره‌ی عملی ایشان روشن تر از آن است که نیاز به برهان و دلیل داشته باشد.

در دین مبین اسلام عقل از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. عقل یکی از ارزشمندترین مخلوقات خداست که پس از آفرینشش خداوند متعال آن را به عنوان محبوب‌ترین مخلوقات خود و ملاک ثواب و عقاب معرّفی نمود.

یکی از عبادات بسیار مهم ذکر خدا است و اصولاً روح همه عبادات چه نماز و چه غیر آن، ذکر خدا است. اقوال نماز، افعال نماز، مقدمات نماز، تعقیبات نماز همه و همه در واقع یاد خدا را در دل انسان‌ها زنده می‌کند.

برای آن که اهل خیر شویم باید ابتدا اسباب خیر را فراهم کنیم، به این معنا که یک سری اموری در عالَم هستند که خداوند تبارک و تعالی آن ها را زمینه ساز نزول خیرات قرار داده است.

دعا و نیایش و مناجات با خدا، یکی از مظاهر عالی عبادت است، به ‌ویژه اگر با آداب و شناخت و اخلاص و سوز دل همراه باشد، عبادت را کامل‌تر می‌کند. پیامبر اکرم(ص) فرمود: «الدُّعاءُ أفضَلُ العِبادَةِ؛ دعا و نیایش برترین عبادت است.»

اگر خیرات پروردگار نباشد، هیچ موجودی وجود نخواهد داشت و هیچ جانداری زنده نخواهد ماند. اگر سال هاست که شاهد حیات و هستی در کائنات هستیم، همه نشان از افاضه ی خیرات خداوند دارد.

معنی شکر آن است که نعمت الهی را تصویر نموده و آن را آشکار سازیم. شکر معنی گسترده‌ای دارد و دارای مراحلی است. شکر در برابر خدا آن است که انسان نهایت خضوع را در پیشگاه او بنماید و از هرگونه مخالفت با فرمان او بپرهیزد.

گرايش به «خير (نيكى)» و نفرت از «شر (بدى)»، فطرى است و فطرت هاى پاك و سالم، از انجام دادن كارهاى خير احساس آرامش مى كنند، آلودگى را بر نمى تابند و از گناه روي گردان اند.

خاصیّت عبد بودن انسان و مخلوق بودن او در برابر خالق عظیم، خداوند متعال، اقتضا می‌کند که همواره با او رابطه نیک و عمیق و تنگاتنگ داشته باشیم. این رابطه به ‌صورت‌های مختلف تحقّق می‌یابد که برترین آن‌ها همان عبادات اسلامی، نیایش‌ها و دعاها است.

کلمه ی خیر در آیات و روایات با چند کلمه ی دیگر اشتراک معنوی دارد و دانستن این حقیقت دایره و وسعت مفهوم این کلمه را آشکار می سازد. خداوند متعال در قرآن کریم کلمه ی «خیر» را هم معنا و مترادف کلمه ی «معروف» قرار داده است.

یکی از خصال آموزنده که از آموزه‌های تربیتی اسلام بوده، نقش به سزایی در مراقبت و پرهیز از گناه دارد و موجب کنترل و بازدارندگی است، خوف و ترس از مقام خدا است که به معنی ترس از کیفر گناه و عذاب الهی است. این صفت در حدّ و مرز خود، در برابر رجاء و امید، قرار گرفته است.

یکی از آموزه‌های تربیتی که نقش به سزایی در خودسازی و پرورش روح دارد و چراغی تابان بر سر راه انسان به ‌سوی کمالات است، راضی شدن به رضای الهی و کسب خشنودی خداوند در همه عرصه‌ها است؛ با توجّه به این که یکی از اهداف مهم احکام و دستورهای الهی، تحصیل خشنودی الهی می‌باشد.

باید دانست و به یاد آورد که تمام رياست ها و منصب های دنیوی در معرض فنا است، و برای تشنگان آن مايه‌ی خسران و وبال است. تا چشم بر هم مى‌‏زنى بايد رياست و مقام را ترك نمود و در خانه‌ی گور تنها و ذليل بر روى خاك خوابيد.

توبه باید راستین و حقیقی باشد، چنین توبه‌ای شکسته نمی‌شود، ولی توبه عاریه‌ای متزلزل و شکست‌پذیر است. امام(ع) در این فراز از چنین توبه‌ای فاصله می‌گیرد، به‌ سوی خدا پناه می‌برد و از درگاه الهی می‌خواهد که توبه‌اش را بدون شکست و تکرار قرار دهد.

غرض از عبادات و طاعات، اظهار ذلّت و مسكنت در برابر خداوند یکتا است. تکرار و استمرار بسیاری از عبادات بدان جهت است تا با عادت و ملكه شدن آن ‏ها براى نفس، معنى بندگى و حقيقت آن برای انسان تحقّق یابد.

توبه به معنی ترک گناه، تصمیم بر ترک آن در آینده، بازگشت به ‌سوی خدا و بهترین و رساترین عذرخواهی به پیشگاه الهی است. توبه همانند خارج ساختن لباس چرکین از بدن و پوشیدن لباس پاک و یا همانند شستشوی بدن آلوده در حمام است.

خداوند متعال بیش از هر کسی بندگان خود را دوست دارد و سنّت او بر این استوار شده است تا برای هدایت و کمال بندگان خود تمام نیروها را بسیج نماید.