پایگاه اطلاع رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

چه بسا اعمالى كه‌ در‌ واقع موجب انحطاط روح آدمى ‌و‌ سبب دورى وى از‌ خدا بوده ‌و‌ در‌ گذشته‌ی عمر از‌ وى صادر شده است، امّا خود او‌ توجّه به‌ ‌آن نداشته ‌و‌ آنها را‌ به‌ صورت یك سلسله اعمال نیك انجام داده ‌و‌ احیاناً مدّتى مدید نیز اشتغال به‌ آنها داشته است!

با توجّه به معنای ذکر شده می توان از دعای امام علیه السّلام چنین به دست آورد که حضرت از خداوند متعال تقاضا می کنند که بدبینی و عدم اطمینان افراد صالح و شایسته را در مورد من به اطمینان و ثقه تبدیل بفرما.

آنان كه‌ به‌ زنان پاكدامن نسبت زنا مى‌دهند در‌ حالتی كه آنها زنان باایمان ‌و‌ بی‌خبر از‌ ‌آن نسبت مى‌باشند، در‌ دنیا ‌و‌ آخرت طرد ‌و‌ لعن شده [از رحمت حق] بوده ‌و‌ براى آنان شكنجه ‌و‌ عذابى بزرگ است.

اگر طغیان انسان را‌ نسبت به‌ عظمت ‌و‌ جلالت ساحتِ اقدس حضرت حق ـ جلّ جلاله ـ بسنجیم، مطلق عصیان انسان در‌ محضر خدا گناه بزرگ ‌و‌ معصیت «كبیره» است، ‌و‌ درآن نظر اصلاً «صغیره» مفهوم درستى ندارد ‌و‌ بلكه خود این تعبیر نیز در‌ حدّ خود تصغیر مقام كبریاى خداوندى محسوب گشته، معصیتى «كبیره» مى باشد.

باید دانست كه‌ همین «یأس از‌ رحمت حق» اعظم گناهان است ‌و‌ هیچ گناهى از‌ جهت سدّ باب نجات به‌ پاى ‌آن نمی‌رسد ‌و‌ لذا شیطان بى‌ایمان نیز پس‌ از‌ شكست خوردن از‌ راه‌هاى دیگر، رو‌ به‌ این در آورده ‌و‌ از‌ این طریق، آدمی‌را‌ به‌ شقاوت ‌و‌ بدبختى می‌كشاند.

توبه ‌و‌ كیفیت آن بر‌ حسب اختلاف گناهانى كه‌ از‌ انسان صادر شده است، مختلف می‌باشد ‌و‌ لذا نخست باید توجّهى به‌ اقسام «گناهان» نمود ‌و‌ سپس راه خروج از‌ جوّ، هر‌ قسمی ‌از‌ ‌آن اقسام ‌و‌ طریق اصلاح تبعات فاسده‌ی ‌آن را كه‌ همان «توبه» است، ارائه نمود.

به‌ هوش آیید اى عزیزان! تا‌ فرصتى باقى است درباره‌ی خود بیندیشید ‌و‌ تا‌ سموم گناهان، جوهر جان را‌ متلاشى نكرده ‌و‌ كار از‌ دست اطبّاى قلوب بیرون نرفته ‌و‌ شمع «ایمان» خاموش نگشته است، دست به‌ كار «توبه» شوید ‌و‌ خود را‌ از‌ ورطه‌ی هولناك محرومیت از‌ رحمت حق برهانید.

نُصح و خيرخواهى به اين معنى است كه نه تنها انسان خواهان زوال نعمت از ديگران نباشد بلكه طالب بقاى نعمت و افزون شدن آن براى همه نيكان و پاكان گردد، يا به تعبيرى ديگر آن چه از خير و خوبى و سعادت معنوى و مادّى براى خويش مى‏ خواهد براى ديگران نيز بطلبد و اين يكى از فضايل معروف است...

آیا می‌دانید كه‌ مالك دوزخ هرگاه بر‌ آتش خشم كند، از‌ خشم او‌ آتش [به جوش ‌و‌ خروش آمده] بعضى از‌ آن بعضى دیگر را‌ می‌مالاند [و بر‌ روى هم می‌غلطند] ‌و‌ هرگاه ‌آن را‌ زجر كند [و بانگ بر‌ ‌آن زند] بر‌ اثر زجر او ناله كنان در‌ میان درهاى دوزخ می‌جهد؟

حسد انسان را از رسيدن به مقامات والا باز مى ‏دارد به گونه‏ اى كه شخص حسود هرگز نمى‏ تواند از مديريّت بالايى در جامعه برخوردار شود، چرا كه حسد، ديگران را از گرد او پراكنده مى ‏كند و كسى كه داراى قوّه دافعه است هرگز به بزرگى نمى ‏رسد.

انسان وقتى پى برد ‌و‌ آگاه شد كه‌ غذایى كه‌ خورده است ماده‌ی سمّى مهلك بوده ‌و‌ اگر ساعاتى چند تأخیر در‌ علاج كند تمام امعاء ‌و‌ احشائش متلاشى گشته ‌و‌ سرانجام به‌ وضع فجیع ‌و‌ دردناكى خواهد مُرد طبعاً ندامتى سخت هراس‌انگیز از‌ خوردن ‌آن غذا در‌ جانش پدید می‌آید ‌و‌ آنگاه با‌ شتاب ‌و‌ اضطراب تمام به‌ تخلیه‌ی معده از‌ ‌آن مادّه‌ی شوم می‌پردازد.

حسود دائماً ناراحت است و همين امر سبب بيمارى جسمى و روانى او مى‏ شود، هر اندازه ديگران صاحب موفّقيّت بيشتر و نعمت ‏هاى فزون ‏تر گردند، او به همان اندازه ناراحت مى‏ شود تا آن جا كه گاه خواب و آرامش و استراحت را به كلّى از دست مى‏ دهد و بيمار و رنجور و نحيف و ضعيف مى ‏شود...

افرادى كه در خود لیاقت رسیدن به مقامات والایى را نمى‏ بینند و از این نظر گرفتار عقده حقارتند، آرزو مى ‏كنند دیگران هم به جایى نرسند تا همانند یكدیگر شوند.

بدترین نوع حسد آن است كه انسان نه فقط آرزوى زوال نعمت دیگران را داشته باشد بلكه در مسیر آن گام بردارد، خواه از طریق ایجاد سوء ظنّ و بدبینى نسبت به محسود -یعنى كسى كه مورد حسد واقع شده است- باشد یا از طریق ایجاد مانع در كار او و این نوع حسد حاكى از خباثت شدید درونى حسودان است.

وبه در لسان شرع، عبارت است از ترک گناه به خاطر زشتی آن و پشیمانی بر آنچه در گذشته واقع شده است و تصمیم بر ترک بازگشت به آن گناه در آینده و جبران نمودن اعمال متروكه‌ای كه از طریق اعاده قابل جبران است و هرگاه این چهار مطلب با هم مجتمع شوند، تمام شرایط توبه حاصل می‌شود.

حسادت یكى از رذایل اخلاقى است كه در طول تاریخ بشر آثار بسیار منفى فردى و اجتماعى داشته است، حسد به معنى «ناراحت شدن از نعمت‌هایى كه خداوند نصیب دیگران كرده و آرزوى زوال آن ها و حتّى تلاش و كوشش در این راه» می باشد.

مردم از متکبّرین و فخرفروشان به شدّت نفرت دارند و برخی از آن ها اگر برایشان فرصت مناسب و مقتضی فراهم شود، در پی ضربه زدن و انتقام گرفتن از فرد متکبّر هستند.

سرزنش کردن انسانْ دیگری را به خاطر گناهی که انجام داده یا به خاطر عیبی که دارد، از رذائل بسیار خطرناک خُلقی است و در روایات زیادی نسبت به این رفتار ناشایست، تحذیر و هشدار داده شده است.

بی تردید آزردن ظالمانه دیگران با رفتارهای ناپسند، به هر شکلی که باشد، باعث ایجاد کدورت، کینه و در نتیجه دشمنی می شود و در چنین فضایی رشته محبّت و دوستی و برادری کم کم می پوسد و پاره می گردد.

مفهوم اصطلاحى جدال آن است كه انسان از مسلّمات طرف مقابل عليه او بهره ‏بردارى كند، يعنى در مقام استدلال از مقدماتى كه طرف قبول دارد استفاده كند كه اين روش براى إقناع يا إسكات طرف مقابل بسيار مؤثّر است و چنان چه كيفيت برخورد در اين گونه استدلال، متين و خوب باشد همان جدال أحسن است كه قرآن آن را تحسين كرده.